De Crisis als Uitdaging -Aanzetten voor een nieuw links verhaal
Uitnodiging: linkse alternatieven voor de crisis: Sinds 2008 verschijnt er jaarlijks een uitgave van Kritiek, een tijdschrift dat dient als platform voor discussie over linkse theorie en praktijk. Het laatste nummer stond in het teken van de opkomst van het rechts-populisme en het linkse antwoord daarop. Sindsdien is de economische crisis in het centrum van de politiek komen te staan. De crisis is echter niet slechts van economische aard, er is ook sprake van een ideologische crisis, vooral bij links. Wil links de politieke verlamming overwinnen en opnieuw het initiatief in handen nemen, dan zal zij dit probleem moeten aanpakken.
Daarom staat het thema ‘crisis en nieuwe linkse strategieën’ in het centrum van ons komende nummer. We willen linkse activisten, denkers en politici uitnodigen met ons mee te denken over de vraag hoe links de huidige economische crisis als uitgangspunt kan nemen voor het formuleren van een nieuw links verhaal, nieuwe utopieën en nieuwe idealen om voor te vechten.
Economische crisis, globalisering en precarisering
Economische crises zijn een periodiek verschijnsel van het kapitalisme en in die zin is de huidige crisis weinig nieuws, wat niet betekent dat de gevolgen klein zijn: in de ‘Global South’ dreigt een nieuwe armoedeval, in de periferie van Europa zijn de inkomens eveneens hevig gedaald en in Nederland wordt bezuinigd door vergaande kortingen op onderwijs, gezondheid en sociale zekerheid.
Ook niet nieuw is het fenomeen dat de kosten van deze crisis afgewenteld worden op de onderste lagen van de bevolking in plaats van op (om maar wat te noemen) banken, rijken en bedrijven. Op het gebied van inkomensverzekeringen, pensioenen, ziektekosten etc. blijft de staat steeds verder terugtreden en moeten we steeds meer betalen voor steeds minder.
Maar achter de huidige economische crisis gaan andere ontwikkelingen schuil van veel diepere aard: het gaat om een crisis van maatschappelijke, sociale en (speciaal voor links) van ideologische aard.
Sinds de jaren negentig wordt denken over de economie gedomineerd door de termen globalisering en liberalisering. De bewuste politieke keuze om de controle op financiële markten in te perken (een van de hoofdoorzaken van de huidige crisis) diende vervolgens als legitimatie voor het ‘flexibiliseren’ van de arbeidsmarkt, het ‘afslanken’ van het systeem van sociale verzekeringen en het ‘internationaliseren’ van het onderwijs, terwijl de staat verder verzuimde de grote problemen op de woningmarkt aan te pakken.
Al deze ontwikkelingen hebben een internationaal karakter. Op alle vlakken van het leven – bovenal inkomen – is de onzekerheid toegenomen. Wij noemen dit proces precarisering.
Crisis als uitdaging: denken over een nieuw links verhaal
Met het uitbreken van de huidige economische crisis wreekt de afbraak zich pas echt. Ze pakt vooral de groeiende groep mensen zonder vast contract. Alle inkomensverzekeringen (van pensioenen tot werkloosheid en ziektekosten) worden exclusiever en voorwaardelijker. Maar het gaat niet alleen om werk en inkomen. Campuscontracten en antikraakwonen zijn fenomenen waardoor huurdersrechten worden afgebroken. Onderwijs wordt duurder en moeilijker toegankelijk.
De toenemende onzekerheid heeft een grote invloed op het maatschappelijk leven. Ze leidt tot afbraak van solidariteit, tot de groei van een ieder-voor-zich mentaliteit, het tegen elkaar uitspelen van individuen en groepen en een toename van gevoelens van ontworteling en vervreemding. Het rechts-populisme wakkert deze gevoelens aan en profiteert hiervan.
De nieuwe crisis en haar verschijnselen zijn dus alles behalve zuiver economisch van aard, ze beïnvloeden alle aspecten van de maatschappij en het individuele leven. Tegelijkertijd laat ze ook zien hoe belangrijk economische kwesties, het verdelingsvraagstuk en het streven naar zekerheid nog altijd zijn.
De crisis moet daarom door links opgevat worden als een uitdaging om economische kwesties weer in het centrum van haar politiek te stellen. Dit is altijd een van de kernpunten van linkse politiek geweest. Maar waar de strijd tegenwoordig geleverd moet worden is geenszins duidelijk. Hoe hieromheen te mobiliseren eveneens.
Het klassieke middel van links, de nationaal georiënteerde welvaartsstaat, is door de globalisering steeds verder uitgehold. De sociaaldemocratische ‘derde weg’ heeft dit proces in feite slechts versneld.
Van sociaaldemocratie tot radicaal links ontbreekt het sindsdien aan een steekhoudende en aansprekende economische agenda; een alternatief voor de huidige economische orde en strategieën om dat alternatief te bereiken.
In plaats van over zo’n project na te denken, proberen ‘realistische’ en ‘progressieve’ politici links te splitsen in een ‘vooruitstrevend’, ‘progressief’ en ‘liberale waarden verdedigend’ kamp, dat globalisering associeert met vooruitgang (de groene partijen vooraan); en aan de andere kant een ‘conservatief’, ‘nationalistisch’ en ‘ouderwets’ links (SP, Die Linke) dat blijft hameren op de noodzaak van sociale zekerheid en een economische agenda, zonder dat ze echt in staat is een alternatief voor te stellen.
De groeiende onzekerheid en het gebrek aan een geloofwaardig links alternatief leidt ertoe dat men niet verder komt dan het tegenhouden van al te grove uitwassen; zeer belangrijk, maar niet genoeg om het idee weg te nemen dat links bezig is met een achterhoedegevecht. Tegelijkertijd voeden deze twee ontwikkelingen het groeiende ressentiment waarop het rechts-populisme drijft.
Ten slotte heeft de precarisering enorme invloed op de mogelijkheden die mensen hebben om in verzet te komen en de eisen die men daarbij stelt. Het zoeken naar nieuwe tegenstrategieën behelst dus niet alleen de doelen die we ons stellen, maar ook de strijdwijzen die we kunnen, willen en moeten aanwenden om die te verwezenlijken.
Wat te doen?
Het onderkennen van deze ontwikkelingen vormt ons uitgangspunt voor het denken over linkse tegenstrategieën. Waar zitten de fundamentele zwaktes van de huidige politieke orde, wat zijn de onderwerpen rondom welke gemobiliseerd kan worden, wat zijn onze concrete alternatieven en hoe willen we die bevechten? In andere woorden: wat is het probleem, wat is de oplossing en hoe komen we daar. Rondom deze drie thema’s willen we een discussie organiseren. Onze uitgave is daaraan een bijdrage.
We willen niet ‘voorwaarts’ naar meer onzekerheid en ongelijkheid; we kunnen niet terug naar de nationale verzorgingsstaten. We willen niet kiezen tussen een ‘progressief’ en ‘conservatief’ links. Het gaat erom een nieuw alternatief te vinden: een nieuw links maatschappij-ideaal dat kan overtuigen, een nieuw verhaal om voor te vechten.
—————————-
Appendix
Over de Bijdragen I: wat gebeurt er met de bijdragen
Stukken die geaccepteerd worden, zullen worden gepubliceerd op de vernieuwde website van Kritiek en daarnaast in de papieren versie van ons boek verschijnen.
We nodigen schrijvers uit om een korte opzet (een paar alinea’s tot een hele pagina) naar ons toe te sturen voor 15 maart. We zullen dit stuk lezen en laten weten of het stuk binnen ons thema valt. We zouden dan graag de eerste versie van het stuk ontvangen voor 15 april. We komen dan voor 1 mei met een aantal laatste opmerkingen en suggesties voor verbeteringen. We streven ernaar het nieuwe nummer van Kritiek op 1 juni uit te laten komen.
Over de Bijdragen II: het format
Kritiek werkt met een bepaald format, een idee over hoe het boek als geheel, en de bijdragen erin eruit zouden moeten zien.
In de eerste plaats streven we naar stukken die vlot zijn geschreven en een behapbare omvang hebben. We denken daarbij aan stukken van 2.000 tot 5.000 woorden en met alleen de meest noodzakelijke voetnoten en literatuurverwijzingen. We streven naar stukken die eerder essayistisch zijn dan academisch van structuur en opbouw.
Verder hebben we een sterke voorkeur voor artikelen waarin globale analyses worden gecombineerd met concrete (lokale) voorbeelden en handelingsperspectieven (voorstellen voor tegenstrategieën, acties, alternatieven etc). We prefereren stukken waarin alledrie deze elementen aan bod komen.
Uitnodiging: Redactieraad
Het komende nummer is het eerste waarvoor wij mensen op basis van een uitnodiging benaderen om met ons mee te debatteren over belangrijke linkse vraagstukken. Anders dan vroeger willen we dat de nieuwe uitgaven van Kritiek de weerslag vormen van een debat, en niet slechts de aanzet ertoe. Om deze werkwijze nog steviger te verankeren willen we sympathisanten uitnodigen lid te worden van onze nieuwe redactieraad.
De redactieraad heeft als doel op drie belangrijke momenten te fungeren als klankbord van de redactie: bij het formuleren van een nieuwe uitnodiging, bij het nadenken over mensen die een bijdrage zouden kunnen leveren, en ten slotte bij het redigeren en de eindredactie van een nieuw nummer.
De redactie zal drie keer per jaar een mailing rondsturen aan de redactieraadsleden met daarin een update over onze stand van zaken en verzoeken om reacties, vragen of opmerkingen. Men hoeft niet op elk verzoek in te gaan, dat is afhankelijk van hoeveel tijd en energie iemand op dat moment heeft, maar begaan zijn met het project is wel een vereiste.
15 januari 2011
Kritiek. Jaarboek voor socialistische discussie en analyse
redactie@jaarboekkritiek.nl | www.jaarboekkritiek.nl
Ron Blom
Leendert van Hoogenhuijze
Jasper Lukkezen
Merijn Oudenampsen
Anne Petterson
Bart van der Steen