Willem Bos (Ander Europa) over de mogelijke gevolgen in Nederland
Een verkort verslag van zijn betoog op 13 december. Deze inleiding vond plaats op een bescheiden conferentie over ‘Links en de Crisis’, waarvan een overzicht hier te vinden is.
Je hoeft geen econoom te zijn om aan te voelen dat dit vast zou gaan lopen. We kunnen niet precies voorspellen wat er gaat gebeuren om dat het niet vast ligt. Het hangt af van beslissingen die weer afhangen van krachtsontwikkelingen. Alles zal in het het werk gesteld worden om de gevolgen van de crisis af te wentelen op de zwaksten in de samenleving. Dat is een open deur. Denk aan gepensioneerden die hun pensioen niet kunnen indexeren. Arbeidsmigranten. Flexwerkers. De druk op lonen is al merkbaar en wordt groter. Taak van links is om te strijden tegen dit afwentelen. De oude leus gaat weer op: Laat de rijken de crisis betalen.
Wat zou een ander perspectief zijn? Het is niet alleen een financiële en economische crisis maar ook een voedsel-, energie- en vooral klimaatcrisis. Deze combinatie maakt de economische crisis explosief. Belangrijk is de samenhang op radicale manier te analyseren. Radicaal als in proberen door te dringen tot de gezamenlijke wortels van de crises. Die wortels liggen niet in de financiële sector als zodanig. Groei en uitwassen van deze sector zijn niet oorzaak van het probleem. Het hele neoliberale model wat we nu vast zien lopen is een reactie op de stagnatie en crisisverschijnselen van jaren ’70: De constatering dat een lange periode van groei in de jaren ’70 vast liep. Neoliberalisme was het antwoord. Het herstellen van winsten door andere kosten naar beneden te drukken. Lonen verlagen, overheidskosten verlagen. Grenzen aan kapitaalaccumulatie wegnemen om het hoogste rendement te halen. Ideologisch werd het zo verkocht dat winsten zouden leiden tot investeringen wat leidt tot groei wat leidt tot vooruitgang. In praktijk werkte het niet zo. Groei van winsten werden niet gebruikt voor groei van investeringen.
De voeding van financiële sector is de bubble. Je geeft hypotheek op huizen in VS in verwachting van toekomstige huizenprijzen. Dat gaat goed zolang men het gelooft. Zolang je een verkoper vindt die daarin mee wil gaan. Het piramidespel achter de financiële bubble. Achtergrond is kernprobleem, de manier waarop de economie is ingericht. Kern van het kapitalisme: Afzonderlijke bedrijven produceren enkel met bedoeling van winst. Het gaat niet om maatschappelijke behoefte maar waar een ‘koopkrachtige vraag’ naar is. Ook Marx had het over de maatschappelijke rol van kapitalisten in hun functie als kapitaalbezitters. Ze zijn gedwongen hun spel mee te spelen op de markt om niet te verdwijnen van die markt. Dat is het ingebouwde mechanisme in het kapitalistisch systeem. Het gaat niet om wat nuttig is, maar de privé winst die het functioneren van de gehele economie bepaalt. Dat voert tot scheefgroei, vernietiging van het milieu en crisis.
De oplossing is het breken van de logica van dit systeem. Willem Bos verklaart niet te geloven in een sociaal, groen of crisis-vrij kapitalisme. Er is nu eenmaal geen ‘koopkrachtige vraag’ naar bescherming tegen water in Bangladesh of naar zonnepanelen in Sahara dus kapitaal stroomt daar niet naar toe. Deze fase van crisis is een investeringsstaking – bijvoorbeeld in de auto-industrie. Als kapitaalbezitter kun je staken en je bezit tijdelijk parkeren bij een bank, ‘er op zitten’. Dat leidt tot versterking van de crisiseffecten. Dat is wel een zorg ook van neoliberale economen. Kapitaal moet stromen. Probleem is dat je ze niet kunt dwingen ook niet via belastingmaatregelen. Als je dat systematisch wil afdwingen dan hef je het privé bezit van dat kapitaal op. Minister Bos heeft een aantal grote banken overgenomen. Bos vindt wel dat ze als banken moeten blijven functioneren dus op kapitalistische wijze op zoek naar het meeste rendement. Er wordt wel wat striktere controle ingesteld, bijvoorbeeld op salarissen etc. Maar het is vooral een voortzetting van de logica.
Ze zouden de hele sector in handen moeten nemen als maatschappij zoals wij dat nuttig vinden. Dus investeren in dingen die wij nuttig vinden. Geen staatsinstituties maar democratische controle door gebruikers en mensen die er werken. En dat geldt niet alleen voor banken. Als je banken nationaliseert om dat ze te groot zijn om om te vallen dan geldt dat ook voor de energiesector, ook een cruciale sector en te belangrijk om aan de markt over te laten. Dan kun je ook beginnen met werkelijke omvorming.
Core-business van Shell en BP is winst op energie terwijl ze energiebesparing promoten. Breng het in maatschappelijke handen en laat ze werkelijk inzetten op besparing en vergroening.
De kwestie van strategie: Hoe bereiken we dat? Er zijn weinig maatschappelijke krachten om daar een impuls aan te geven. Dat heeft het neoliberalisme bereikt. Een deel van links heeft daar aan meegewerkt. Als we economisch in een andere periode komen, dan ook politiek en maatschappelijk. Het is het morele failliet van het neoliberalisme. Maar de krachten voor alternatieve invulling zijn op korte termijn zwak voor een andere draai. Maar het bewustzijn van mensen verandert ook. Dat kan verschuiven onder verschillende lagen van de bevolking.
Belangrijk is nu te bestrijden dat de crisis wordt afgeschoven op de zwaksten: Links moet zich ervoor inzetten dat de crisis niet wordt betaald uit de pot voor de zwaksten. Nodig is een nieuw links met een vakbeweging die stopt met polderen en opkomt voor de leden.