Om terug te gaan naar de eerste helft van het artikel: klik hier.
3. DEMOCRATIE
A. DE LANGE MARS VAN DE DEMOCRATIE
De crisis van de democratie in het tijdperk van de gewapende globalisering
De aanhoudende mondiale oorlogssituatie ondermijnt de schrale vormen van democratie die nog bestaan. Het lijkt ons nuttig om de diverse standpunten over de invloed van globalisering op de democratie op een rijtje te zetten.
Laten we beginnen met de sociaal-democratische argumenten dat de democratie door de globalisering wordt verzwakt en bedreigd. De natiestaten kunnen en moeten hun soevereiniteit laten gelden op nationaal en op supranationaal niveau, en meer controle op de economie uitoefenen. Door de mondiale oorlogssituatie lijkt globalisering onvermijdelijk te zijn geworden (vooral op het terrein van veiligheid en defensie), zodat dergelijke tegen de globalisering gerichte standpunten onhoudbaar zijn geworden.
De liberaal-kosmopolitische auteurs menen dat globalisering de democratie ten goede komt, vooral dankzij haar nieuwe relatieve vrijheid ten opzichte van de natiestaten. Wel hebben de auteurs kritiek op de huidige vormen van het mondiale kapitalisme, vooral op de meest ongereglementeerde vormen van het mondiale kapitalisme. Het multilateralisme is tegenover de realiteit van de unilateralistische Amerikaanse acties de voornaamste methode van de kosmopolitische politiek, en de Verenigde Naties zijn daarbij het krachtigste instrument.
De verschillende auteurs van rechts die geloven in de heilzame werking en de noodzaak van de Amerikaanse hegemonie. Hun argumenten behelzen dat de Amerikaanse hegemonie en de expansie van de heerschappij van het kapitaal zelf noodzakelijkerwijs een expansie van de democratie met zich meebrengt.
Tot slot bestrijden conservatieven voor wie traditionele waarden vooropstaan de dominante rechtse visie dat ongereguleerd kapitalisme en een Amerikaanse hegemonie noodzakelijkerwijs tot democratie leiden. Niet-Amerikaanse conservatieve critici beweren dat de Amerikaanse samenleving zo verdorven is, dat ze de morele kracht mist om over andere landen te kunnen heersen. Amerikaanse conservatieven menen dat de toenemende Amerikaanse betrokkenheid op de wereld en de tomeloze heerschappij van het kapitaal schadelijk zijn voor de moraal en de traditionele waarden of maatschappelijke instituties.
Het nationale belang moet voor de dreigende globalisering worden behoed.
De vier hierboven geschetste standpunten hebben geen adequaat antwoord op de omvang van de huidige crisis. De enorme protesten tegen de politieke en economische aspecten van het mondiale stelsel en de huidige oorlogssituatie, moeten als ernstige symptomen van de crisis van de democratie worden beschouwd.
Het onvoltooide democratische project van de moderniteit.
In het oude Athene definieerde Pericles de democratie als de regering van velen, dit in tegenstelling tot de regering van weinigen (zoals een aristocratie of oligarchie ) en regering van één persoon (zoals een monarchie of tirannie). In de zeventiende en achttiende eeuw werd deze notie van de democratie van velen in het moderne Europa en Noord-Amerika getransformeerd tot de democratie van iedereen.
In moderne revoluties werd door de uitsluiting van vrouwen, bezitslozen, niet-blanken en anderen het universele begrip “iedereen” ontkracht.
Wanneer onze macht aan een groep regeerders wordt overgedragen regeren we niet langer allemaal: we zijn van de macht en het bestuur gescheiden.
Representatie is zo’n monopoliepositie in het politieke denken gaan innemen, dat het nuttig is om in te gaan op de verschillende soorten van representatie.
Toegeëigende representatie is de vorm met de zwakste band tussen vertegenwoordigden en vertegenwoordigers. De vertegenwoordigers nemen alle macht tot besluitvorming.
We kunnen hierbij denken aan een feodaal heerser die de boeren op zijn landgoed vertegenwoordigde.
Bij de vrije representatie, die zo kenmerkend is voor parlementaire stelsels, is de controle door de kiezers vrij beperkt. Tussen de verkiezingen door handelen de vertegenwoordigers betrekkelijk onafhankelijk.
Wanneer de vertegenwoordigden de vertegenwoordigers voortdurend controleren is er sprake van gebonden representatie. Wanneer de burger in de besluitvorming mag participeren, wordt de scheiding tussen beide groepen kleiner. De op participatie gerichte besluitvorming in de Braziliaanse steden Porto Alegre en Belem is een voorbeeld om die scheiding te verkleinen.
De opstand van de schuldenaren
De armste landen kampen met een schuldenlast die ze onmogelijk kunnen aflossen.
Mede door die schulden blijven de arme landen arm en de rijken landen rijk. Voortdurende schuldplichtigheid in een economisch stelsel dat erop gericht is de verdeling tussen arm en rijk in stand te houden, is een perfect recept voor gewelddadige, desperate acties. Op het bloed dat bij zo’n geweldsuitbarsting wordt vergoten, zal de vrijheidsboom niet gedijen.
We doen er goed aan, op zoek te gaan naar middelen om de systematische ongelijkheid en de contradicties van ons mondiale stelsel op te heffen.
De niet gerealiseerde democratie van het socialisme
Het socialisme slaagde er niet in onafhankelijke en oorspronkelijke denkbeelden en praktijken op het terrein van de politieke representatie te ontwikkelen.
In de Sovjet-Unie en andere socialistische staten bleef de representatie echter zelfs niet eens op het niveau van de burgerlijke traditie, na verloop van tijd was er in geen enkel opzicht meer sprake van een band met de menigte. Dit was een van de belangrijkste oorzaken van de bureaucratische implosie van de Oost-Europese socialistische regimes aan het einde van de jaren tachtig. Wel vonden er in de beginjaren van de Sovjet-Unie talloze sociale, politieke en culturele experimenten plaats die gericht waren op de creatie van een nieuwe meer democratische samenleving.
Een man als Max Weber begreep heel goed dat de socialistische organisatie van de arbeid naar dezelfde wetten als het kapitalisme zou luisteren en dat zich in het socialisme analoge vormen van representatie zouden ontwikkelen.
De Berlijnse revolte van 1953
Als we nu toch een socialistisch regime hebben, bedachten de Berlijnse arbeiders, zouden we niet meer onder de last van de productiequota hoeven te zuchten. Afschaffing van de productiequota en de vernietiging van de commandostructuur in de fabrieken waren de voornaamste eisen van de fabrieksarbeiders. Socialisme is immers geen kapitalisme!
In de confrontatie ontstond een revolte die op de toekomst was gericht. De opstandelingen beseften dat representatie een kapitalistische vorm van zeggenschap over arbeiders is en wezen haar af.
Van de democratische representatie naar de mondiale publieke opinie
In de huidige samenlevingen is de publieke opinie in veel opzichten tot de voornaamste vorm van representatie uitgegroeid. We zullen tot de ontdekking komen dat de publieke opinie representatief noch democratisch is.
De media zelf, zijn van mening dat ze objectieve informatie presenteren die het de burgers mogelijk maakt, zelf hun mening te vormen.
De communicatiewetenschap tendeert echter naar een negatiever standpunt. In de samenleving is het aantal informatiebronnen sterk verminderd. De alternatieve kranten en andere media zijn nagenoeg verdwenen. En door de fusies in de mediawereld ontstaan grote conglomeraten, waardoor de verspreide informatie steeds homogener wordt.
Verder worden de media hoofdzakelijk door grote bedrijven gecontroleerd. Dit alles opent de weg naar sociale manipulatie van de massa.
De Witte Overalls
De meest markante groep onder de Europese radicale democratische bewegingen waren de “Witte Overalls”, Italiaanse activisten die in de “sociale centra” (alternatieve sociale ruimten) ontstonden. De jongeren in de sociale centra begonnen te beseffen dat ze voortaan aangewezen waren op onzekere, mobiele, flexibele arbeid. In plaats van traditionele blauwe overalls van de fabrieksarbeiders hulde dit nieuwe proletariaat zich in witte overalls.
Ze beweerden dat ze “onzichtbare” arbeiders waren, omdat ze geen vaste arbeidscontracten of maatschappelijke zekerheid kenden, en hun identiteit op niets konden baseren. Vanaf het moment dat ze gezamenlijke betogingen met illegale immigranten, politieke vluchtelingen en andere bevrijdingsbewegingen gingen organiseren kwam het tot serieuze botsingen met de politie. De Witte Overalls maakten deel uit van het Europese escorte dat de historische mars van de Zapatisten naar Mexico-City begeleidde. In Seattle tijdens de protesten van 1999 leerden de Witte Overalls technieken van geweldloos verzet van de Amerikaanse activisten die in Europa vrijwel nooit waren toegepast. De Witte Overalls manifesteerden zich voor het laatst tijdens de G-8 conferentie in Genua (2001).
Ze waren erin geslaagd met hun netwerkorganisatie, hun mobiliteit en flexibiliteit een politieke kracht tegen het nieuwe mondiale machtsstelsel te organiseren.
B MONDIAAL VERLANGEN NAAR DEMOCRATIE
Ieder project voor een nieuwe democratische wereld wordt met drie gemeenschappelijk, herhaaldelijk terugkerende punten geconfronteerd: de kritiek op de bestaande vormen van representatie, het protest tegen de armoede en de oppositie tegen de oorlogsvoering.
Grieven met betrekking tot representatie
Stemmen lijkt vaak niet meer dan een ongewenste kandidaat te kiezen die ons vier of zes jaar zal vertegenwoordigen. Door lage opkomsten worden de representatieve aanspraken van verkiezingen ondermijnd. Een gevolg van de huidige vorm van globalisering is dat bepaalde, al dan niet gekozen, nationale leiders meer macht over volkeren buiten de eigen natiestaat krijgen.
Zo oefenen de Amerikaanse president en de Amerikaanse krijgsmacht macht uit waarbij ze pretenderen de hele mensheid te vertegenwoordigen. De band met de Amerikaanse kiezer is al klein, die met de overige mensheid is minuscuul.
De band die de wereldbevolking met de dominante grote bedrijven bezit, heeft nog minder om het lijf.
Grieven met betrekking tot het recht en gerechtigheid.
Alle pogingen tot het instellen van een supranationaal of mondiaal rechtssysteem worden gedwarsboomd: de machtigste natiestaten behouden de macht om ieder juridisch optreden teniet te doen. Nu de machtigste naties worden vrijgesteld is er sprake van heerschappij van de sterken over de zwakken. Het Amerikaanse recht heeft zo’n hegemonie verkregen, dat het de wetgeving in andere landen sterk heeft kunnen beïnvloeden en juridische structuren heeft kunnen veranderen, met name met betrekking tot het eigendomsrecht.
Economische grieven
Veel grieven tegen het huidige mondiale stelsel komen voort uit het simpele feit dat erg veel mensen in diepe armoede leven.
De mondiale integratie van nationale economieën hebben het lot van de armen verergerd.
Het is duidelijk dat de armste landen hun schulden en zelfs de rente daarop niet kunnen aflossen. De schuld dient als een wettig mechanisme tot slavernij.
Staten conformeren zich aan de behoeften van het kapitaal uit angst een ondergeschikte rol te zullen gaan spelen. Tussen de natiestaten is daardoor een soort bezuinigingswedloop ontstaan, waarin de belangen van de arbeid en de samenleving als geheel het moeten afleggen tegen die van het kapitaal. Deze vorm van economisch beleid heet neoliberalisme.
Een steunpilaar van het neoliberale beleid is de privatisering, die vaak door het IMF wordt opgelegd.
Een zeer klein aantal mensen uit het geldwezen kan een enorme invloed op de markten uitoefenen, en veroorzaken dat deze markten vatbaar worden voor crisis en catastrofale wendingen.
Bijeenkomst in Seattle
In Seattle vond voor het eerste grootscheeps protest tegen het mondiale stelsel als geheel plaats. Dit leidde tot een cyclus van protesten op bijeenkomsten van de Wereldbank, het IMF, de G8 enz. De verschillende groepen demonstranten in Seattle bleven onafhankelijk, maar sloten zich in een netwerkstructuur bij elkaar aan.
Experimenten met mondiale hervormingen
Er is geen gebrek aan specifieke en concrete voorstellen voor hervormingen om het mondiale stelsel een democratischer karakter te geven. Elke werkelijk institutionele hervorming die de macht van de menigte vergroot is welkom, maar we moeten het daar niet bij laten.
Hervorming en revolutie zijn in dit opzicht niet strijdig met elkaar. Zelfs reformistische voorstellen kunnen tot revolutionaire veranderingen leiden.
Hervormingen met betrekking tot representatie
Veel experts menen dat instituties als het IMF en de Wereldbank moeten worden hervormd opdat ze transparanter worden. Maar transparantie waarborgt niet meer representatie, tirannen kunnen heel transparant zijn. De supranationale instituties als het IMF en de Wereldbank zijn erop gericht om op grond van hun eigen deskundigheid beslissingen te nemen. Een dergelijke vervanging van politiek door management is een algemeen verschijnsel, dat niet met een democratische legitimering strookt.
In veel voorstellen tot hervorming van de VN wordt het vetorecht van de permanente leden van de Veiligheidsraad geschrapt. Bij hervormingen is de goedkeuring van alle leden van de Veiligheidsraad vereist. Het is echter moeilijk voorstelbaar dat de Veiligheidsraad tegen zijn eigen privileges zal stemmen. Afschaffing van het vetorecht zou echter wel de macht van de Algemene vergadering vergroten, maar haar representatieve karakter blijft toch beperkt.
De wereldbevolking wordt onevenredig vertegenwoordigd, er wordt namelijk gewerkt op basis van een stem per natie. In andere voorstellen staat een mondiaal parlement centraal. De praktische problemen van verkiezingen met vier miljard kiezers lijken nogal groot. Wanneer men de wereld in vierhonderd districten indeelt krijgt men tien miljoen kiezers per afgevaardigde. Dat betekent dat de representativiteit van de functie minimaal is.
Sommigen wijzen op het World Social Forum waar een mondiale groep van niet aan overheden gebonden partijen voor fundamentele debatten bijeen gebracht kan worden, en aldus mogelijke verbanden voor de organisatie van een mondiaal politiek lichaam suggereert.
Hervormingen van het recht
Willen er op mondiaal niveau universele beginselen van recht en mensenrechten kunnen gelden, dan zal de handhaving ervan bij machtige autonome instituties moeten berusten.
Een voorstel zou kunnen zijn het Internationale Gerechtshof voor Strafzaken mondiale jurisdictie en uitvoerende macht te geven.
We hebben ook nieuwe mechanismen nodig om de restitutie van ontvreemde gemeenschappelijke goederen mogelijk te maken. Een voorbeeld is de wijze waarop de Russische oligarchen enorme fortuinen verwierven. De publieke rijkdom van de natie viel toe aan een kleine groep privé-personen.
Economische hervormingen
Er bestaan vele plannen om de armoede te verlichten, zonder systematische veranderingen in het mondiale stelsel aan te brengen. Een verstrekkend voorstel behelst de kwijtschelding of drastische vermindering van de schulden van de armste natiestaten. Dit voorstel is economisch uitvoerbaar.
De ATTAC-groepering wil door het invoeren van een Tobin-tax (kleine belasting op geldwisseltransacties) de wispelturigheid van de internationale financiële markten verkleinen. De opbrengsten gaan naar een mondiaal democratische instelling, die bepaalt hoe de belasting verdeeld wordt over de armere landen.
Veel voorstellen zijn gericht op vermindering van de politieke en economische controle via mechanismen als octrooien en auteursrechten. Niet alleen omdat het onrechtvaardig is de toegang tot bepaalde goederen te beperken, maar ook omdat een dergelijke controle de innovatie tegengaat en de economische ontwikkelingen belemmert.
Economische hervormingen zullen op een herstel of een schepping van het gemeenschappelijke moeten zijn gebaseerd.
De crisis van de geopolitiek
De oude Grieken en Romeinen beschouwden de controle over de ruimte buiten de stad al als noodzakelijk voor de handhaving van vrede en welzijn binnen de stad. In het oude Rome werd deze rol van de externe ruimte tot een drijfveer van de expansie van het keizerrijk omgevormd.
Door de opkomst van de Verenigde Staten verschoof het accent naar de onbegrensde buitenwereld. Om de huidige vorm van geopolitiek te kunnen begrijpen moeten we ons richten op de notie van flexibele grenslijnen en drempels die voortdurend overschreden worden. Ze functioneert op basis van instabiele grenzen en identiteiten die voortdurend worden ondermijnd. Dit is een geopolitiek van de crisis.
Eerder zagen we dat de transformatie van het geopolitieke kader aan het einde van de twintigste eeuw een reactie was op de anti-imperialistische strijd in Azië, Afrika en Latijns Amerika en de maatschappelijke strijd in Europa en Noord-Amerika.
Het lijkt ons dat de huidige geopolitieke crisis het best kan worden begrepen in termen van de strijd tegen de mondiale orde, van het verzet tegen het neoliberalisme in India, Brazilië, Seattle, Genua tot het verzet tegen de oorlog in Irak.
De unilaterale bevelsstructuur van de As van het Kwaad
Toen de koude oorlog was afgelopen werd door de Verenigde Staten op de wereld een controlerend netwerk opgebouwd. Militaire penetratie in de voormalige invloedssfeer van de Sovjet-Unie heeft geresulteerd in een grote halve maan van imperiale macht die zich van het Midden-Oosten tot oostelijk Azië uitstrekt. De halve maan vormt de nieuwe geopolitieke horizon.
Uitgestrekte zones zijn niet direct in dit unilateralistische imperiale regime opgenomen en zullen er mogelijk ook nooit toe behoren. Drie grote strategische concurrenten kunnen niet worden genegeerd: Europa, Rusland en China. De Verenigde Staten blijven daarom druk op deze concurrenten uitoefenen. Mogelijk moeten we de door de Amerikanen uitgeroepen
“As van het Kwaad” ook als een indirect dreigement aan het adres van de veel machtiger vrienden opvatten.
Contradicties
De unilateralistische strategie van de imperiale macht impliceert een fundamentele geopolitieke herordening die uitgaat van drie hoofdelementen.
Het eerste behelst de groepering van wereldmachten in regionale formaties en de instandhouding van de onderlinge hiërarchie. De regionale formaties spelen een contradictoire rol in de imperiale politiek, als noodzakelijk onderdeel van de centrale orde én als potentieel autonome kracht die deze orde kan opheffen.
Het tweede element betreft de economische productie en de crisis die de multinationale “aristocratieën” van de imperiale orde al geruime tijd doormaken. Denk hierbij aan de bezwaren tegen de oorlog in Irak van figuren uit het zakenleven en geldwezen. De mondiale oorlogssituatie heeft schadelijke gevolgen voor de mondiale productie- en handelscircuits.
Een uiting van die crisis is de concurrentie tussen de sterke euro en de zwakke dollar.
Het derde element heeft betrekking op de orde zelf. De Amerikaanse veldtochten in Afghanistan en Irak blijken zelfs geen minimum aan veiligheid en stabiliteit te kunnen garanderen. Economische en culturele verhoudingen zijn net zo belangrijk als militair overwicht om de mondiale veiligheid te garanderen. De Verenigde Staten zullen dan ook een akkoord met de andere financiële grootmachten in de wereld moeten sluiten.
Een nieuwe Magna Carta?
De Verenigde Staten kunnen niet alles alleen aan. De crisis biedt een kans aan de “mondiale aristocratieën”, met andere woorden aan de multinationale bedrijven, de supranationale instituties, de andere dominante natiestaten en andere machtige partijen die niet aan natiestaten zijn gebonden. De Verenigde Staten kunnen de oorlogen niet bekostigen, de vrede niet handhaven en niet voorzien in de middelen voor de economische productie. De huidige aristocratie kan dan ook in ruil voor haar steun een nieuwe sociale, politieke en economische orde afdwingen. Belangrijke doelen zijn veiligheid en vrede, de hele wereldbevolking moet toe kunnen treden tot de circuits van productie en uitwisseling.
De eisen van de “groep van tweeëntwintig” die zich tijdens de WTO-conferentie in Cancun sterk maakte voor een billijke landbouwpolitiek zijn een stap in de richting van dergelijke hervormingen.
C. DEMOCRATIE VAN DE MENIGTE
We zullen in het licht van de nieuwe uitdagingen en mogelijkheden, het concept van de democratie nieuwe inhoud moeten geven. De voornaamste taak die we ons bij het schrijven van dit boek hebben gesteld ligt in deze conceptuele vernieuwing. We pretenderen niet een concreet actieprogramma voor de menigte te kunnen opstellen.
Soevereiniteit en democratie
Iedereen lijkt het over een beginsel eens te zijn: er kan er slechts “een” regeren, bijvoorbeeld een partij, een volk of een natie. De keuze is absoluut: soevereiniteit of anarchie!
De menigte kan echter niet tot een eenheid worden teruggebracht en onderwerpt zich niet aan de regering van één. De menigte kan niet soeverein zijn.
De twee kanten van de soevereiniteit
Soevereine macht is een relatie tussen heersers en onderdanen. Door het tweeledige karakter van de soevereiniteit wordt duidelijk dat geweld in de politiek van beperkt nut is.
Met geweld alleen kunnen geen stabiele regering en soevereiniteit worden ingesteld. Naast geweld moet de soevereine macht ook hegemonie over zijn onderdanen uitoefenen. Hij moet hen door middel van een zachte en soepele vorm van machtsuitoefening niet alleen angst maar ook ontzag, toewijding en gehoorzaamheid inboezemen. De soevereine macht moet voortdurend met de onderdanen onderhandelen.
De soeverein is ook gebonden doordat hij de instemming van zijn onderdanen op economisch gebied moet krijgen. Het kapitaal heeft de arbeid even hard nodig als de arbeid het kapitaal.
De arbeid staat tegenover het kapitaal en vormt door staking, sabotage en andere vormen van tegenwerking voortdurend een bedreiging voor de productie. De arbeiders zijn in feite buitengewoon machtig en vormen een cruciaal, productief en machtig subject.
In het empire groeien de verschillende vormen van macht, oorlog, politiek, economie, en cultuur steeds meer naar elkaar toe, anders geformuleerd: in het empire vertonen het kapitaal en de soevereiniteit de tendens elkaar volledig te overlappen. Voor soevereine machten was het noodzakelijk om de relatie met de algemene bevolking in stand te houden, maar specifieke groepen konden overbodig gemaakt worden. Zo kon de bevolking op allerlei manieren worden verdeeld. Omdat het empire een expansief systeem is, wordt de hele wereldbevolking voor de macht onontbeerlijk. Het empire regeert over een mondiale samenleving die steeds autonomer wordt, terwijl het empire zelf steeds afhankelijker wordt. De overheersten zullen steeds autonomer worden, en in staat zijn op eigen kracht aan de samenleving vorm te geven.
Het vernuft van de menigte
Met andere woorden, niet een extern gezag legt van boven af zijn orde op aan de samenleving, maar de in de samenleving aanwezige elementen kunnen in onderlinge samenwerking de samenleving organiseren.
Deskundigen op het gebied van internet en de cybernetica zijn van mening dat de gemeenschappelijke openheid op elektronisch gebied de voornaamste factor was die de grote vernieuwingen in de beginperiode van de informatierevolutie mogelijk maakte.
We zagen eerder dat landarbeid, fabrieksarbeid en immateriële arbeid steeds meer gemeenschappelijke trekken aannemen. Tussen deze arbeidsvormen kan er sprake zijn van vrije uitwisseling en communicatie. Wanneer er gemeenschappelijk wordt geproduceerd, ontstaat de mogelijkheid van de productie van het gemeenschappelijke, dat een voorwaarde voor de schepping van de menigte is.
Net zoals de menigte gemeenschappelijke produceert, kan ze politieke beslissingen produceren. Doordat het onderscheid tussen economische productie en politieke heerschappij aan het wegvallen is, produceert de gemeenschappelijke productie van de menigte zelf de politieke organisatie van de samenleving.
Wanneer de menigte eindelijk in staat is zelf te regeren, wordt democratie mogelijk.
“May the force be with you”
De huidige wereld wordt gekenmerkt door een permanente mondiale burgeroorlog, waarin de legitimering van het geweld pas achteraf komt en wordt gebaseerd op het vermogen van het geweld om orde te scheppen en te handhaven. De politieke of morele argumenten worden op de resultaten gebaseerd.
De opkomende democratische krachten moeten zich tegen dit geweld verweren.
Niet zoals in pacifistische opvattingen door het repressieve geweld met absolute geweldloosheid tegemoet te treden. De opkomst van de democratie is dan ook de oorlog tegen de oorlog.
De democratie moet alleen geweld gebruiken als middel om het doel te bereiken.
Terwijl in het traditionele Cubaanse model de geüniformeerde legerleider als opperste politieke macht fungeert, benadrukken de zapatista’s dat de militaire activiteiten een ondergeschikte plaats moeten innemen en ten dienste van de gemeenschap moeten staan.
Het tweede grondbeginsel van democratisch geweld houdt in, dat alleen geweld tegen geweld gebruikt mag worden. Democratisch geweld kan de samenleving alleen beschermen, maar haar niet scheppen.
Het beginsel van defensief geweld kan alleen betekenis hebben wanneer we het scheiden van alle mystificaties die de wolf in schaapskleren hullen. De theorie van de “rechtvaardige oorlog” is in werkelijkheid militaire agressie die men op morele gronden meent te kunnen rechtvaardigen.
Het derde beginsel van democratisch geweld is dat het gebruik van geweld democratisch is georganiseerd. Men zal ook moeten nagaan wat in deze tijd toepasselijke en effectieve wapens zijn. Bij wapens is sprake van een steeds grotere technologische ongelijkheid.
De Amerikaanse krijgsmacht heeft een enorme superioriteit met zijn door communicatienetwerken en inlichtingendiensten ondersteunde wapens. Het is zinloos bij een dergelijke ongelijkheid gelijksoortig geweld te ontplooien.
Door zelfmoordaanslagen en terrorisme zal de wereld niet beter worden en ook zullen de machtverhoudingen er geen verandering ten goede door ondergaan. De machthebbers worden in staat gesteld hun macht te consolideren, met als argument dat we ons uit naam van de mensheid en het leven onder hun leiding moeten verenigen.
We moeten nieuwe wapens voor de democratie ontwikkelen.
Het is niet ongerechtvaardigd om te veronderstellen dat er in een politieke toekomst door de samenwerking tussen arbeiders en/of burgers een einde zal komen aan de mogelijkheid van een oorlog. Een mondiale staking van een week zou alle oorlogen kunnen tegenhouden.
De nieuwe wetenschap van de democratie: Madison en Lenin
De democratie van de menigte heeft een nieuwe wetenschap nodig om de nieuwe situatie het hoofd te kunnen bieden. Het project van de democratie moet alle bestaande vormen van soevereiniteit aanvechten voor het instellen van democratie.
In het verleden was vernietiging van de soevereiniteit de harde kern van de communistische en anarchistische conceptie van de afschaffing van de staat. In Staat en Revolutie gaf Lenin een nieuwe theoretische invulling aan het concept van de afschaffing van de staat.
Thans moet de menigte op mondiaal niveau de soevereiniteit afschaffen.
Dit proces verloopt echter allesbehalve spontaan en moet worden georganiseerd, wil ze hand in hand kunnen gaan met de vorming van nieuwe democratische structuren die op de bestaande omstandigheden gebaseerd zijn.
De geschriften van James Madison in de Federalist Papers voorzien in een methode voor een dergelijk project, door het scheppen van een systeem van controlemechanismen, rechten en waarborgen. Madison beschouwde de constitutionele republiek als een voortschrijdende ontwikkeling, die door een ingebouwd mechanisme tegen verloedering en ontbinding moest worden beschermd. De constitutionele technieken van het publieke recht beschouwde hij als middelen voor de geleidelijke opbouw van de organisatie.
Door Madison en Lenin te combineren willen we garanderen dat ons vrijheidsverlangen niet in een despotische nachtmerrie ontaardt. Alle revoluties hebben tot dusver de staat niet vernietigd maar de vorm van de staat alleen maar geperfectioneerd. Wat we nodig hebben is een politiek die op de kracht van de werkelijkheid is gebaseerd en stevig in het huidige historische tijdperk is geworteld. Dit impliceert het vermogen tot losmaken van het moment,
het onvermoeibaar bouwen van bruggen, tot het (indien nodig) veinzen van cohesie, en tot het spelen van verschillende tactische spelletjes in het belang van de strategie.
Wanneer zal het moment van de breuk zich voordoen?
Timing is van cruciaal belang, maar een filosofisch boek als dit is echter niet de plaats om na te gaan of het tijdstip van de revolutionaire politieke beslissing op handen is.
Evenmin is het de taak van dit boek antwoord te geven op de vraag “Wat te doen?”.
De buitengewone opeenstapelingen van grieven en hervormingsvoorstellen moeten op een gegeven moment door een bijzondere gebeurtenis, een radicale eis worden getransformeerd.
Tijn van Beurden oktober 2004
(terug naar eerste helft samenvatting.)
(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Tijn van Beurden.)