Zapatistas: Revolutie van de slakken

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op tomdispatch.com en werd met instemming van de auteur vertaald door Tijn van Beurden

In ben opgegroeid met het luisteren naar platen die 33-1/3 revolutions (toeren) per minuut maakten. Hierbij had het woord revolution de betekenis van iets dat ronddraait, bijvoorbeeld de sterren aan de hemel.
Het is interessant om te bedenken dat het woord radicaal van het Latijnse woord wortels komt en inhield tot de wortel van het probleem gaan. Zo betekent revolution oorspronkelijk ronddraaien, terugkeren, of rotatie, dat heel bekend is bij de landbouw met de opeenvolgende seizoenen.

Volgens mijn oude Oxford Etymological Dictionary werd de betekenis pas in 1450 “een gebeurtenis waarbij grote veranderingen optreden” . Dat was dus 42 jaar voor Columbus naar de niet-zo-nieuwe wereld zeilde, en niet lang nadat Gutenberg de drukpers uitvond in Europa. De tweede nieuwe betekenis van dit begrip revolution werd volgens mijn woordenboek: “een volledige omverwerping van de gevestigde regering in een land of staat door hen die daaraan eerst onderworpen waren”.

De echte revolutionair moet het geduld van een slak hebben. Revolutie is niet een of andere plotselinge verandering die nog moet komen, maar het is de atmosfeer van verandering en ter discussiestelling, waarin we de laatste vijftig jaar leven. Belangrijke mijlpalen waren de Montgomery Bus Boycot in 1955, de publicatie van Silent Spring in 1962 van Rachel Carson, met de aanval op het industrieelchemische complex. Verder de verbazingwekkende gebeurtenissen van 1989, toen de Oost-Europeanen zich van de totalitaire sovjetregeringen bevrijdden; de ondermijning van het witte apartheidsregime door het volk van Zuid-Africa waardoor Nelson Mandela uit de gevangenis kon komen; en in 1994 toen de inheemse volkeren van Amerika de viering van de 500e verjaardag van Columbus aankomst in dit werelddeel, op zijn kop zetten, met een radicale herschrijving van de geschiedenis, door de verklaring dat ze er nog steeds zijn; en 1994, toen een heel nieuw hoofdstuk werd geschreven in Zuid Mexico door het Zapatismo.

De Zapatistische revolutie koos vijf jaar geleden de slak en het spiraalvormige slakkenhuis als een van haar hoofdsymbolen. Hun revolutie vormt binnen en buitenwaartse spiralen, weg van de grote vergissingen van primitieve vervreemding en industriële dwang, naar oude manieren en kleine dingen; ze vormt ook binnenwaartse spiralen naar nieuwe woorden en gedachten. De verbazingwekkende kracht van de Zapatistas komt van hun diepe wortels in het verleden en de toekomst van de halfgeboren andere wereld, waarin zoals ze zeggen meerdere werelden mogelijk zijn. “We leren onze kinderen onze taal om onze grootmoeders in leven te houden” zei een van de Zapatista vrouwen. Ze reizen naar beide kanten op hun spiraal.

Revolutionaire landschappen.

Eind 2007 kwam ik aan in hun gebied, voor een opmerkelijke ontmoeting tussen de Zapastista vrouwen en de wereld. Dit werd de derde encuentro sinds het begin van de revolutie in 1994.

Op de een of andere manier, door alle Zapatista ideeën en woorden die ik op een afstand las, had ik er geen idee meer van hoe een revolutie er echt uit zou zien of uit zou moeten zien. Tot ik vorig jaar aankwam, op die bleke stoffige grond, na een lange reis in een bestelwagen op een bochtige, slechte ongeplaveide weg door de beboste hooglanden en opengekapte agrarische velden van Chiapas in Mexico. De reis van vijf uur voerde ons van de grote stad San Cristobal de las Casas, door dat complexe landschap, langs ontelbare kleine maïsveldjes op hellingen, houten huizen, varkensstallen en kippenrennen met rieten daken, uitgemergelde paarden, een of twee steden, meer bossen en zelfs een waterval.

Behalve de maïsstengels was alles groen, een weelderig groen waarin de decemberbloemen groeiden. Er groeiden lavendelkleurige bloemen op grote luchtige stengels van een adembenemende schoonheid, die vitaliteit en bravoure uitstraalden en wat leken op de vrouwen naar wie ik de komende dagen zou luisteren.

De bestelwagen stopte bij de afslag naar het dorp La Garrucha. Daar meldden we ons bij mannen bij wie het onderste gezichtsdeel bedekt werd door halsdoeken. We werden doorgestuurd naar een veld met tenten verder heuvelopwaarts. Achter hen bevond zich een groot bord met de tekst: “U bent nu op terrein van de Zapatistas in opstand”. Daarnaast een ander bord met een tekst gericht aan de politieke gevangenen van de opstand in Oaxaca, waar vorig jaar de inwoners, de stad en de ether beheersten en de regering buiten hielden. De tekst eindigde met: “Jullie zijn niet alleen. Jullie zijn met ons. EZLN”.

Veel lezers weten al dat EZLN staat voor Ejército Zapatista de Liberación Nacional ( Zapatistisch Leger voor de Nationale Bevrijding), wat veel lijkt op eerdere namen voor Latijns Amerikaanse opstanden. De Zapatistas zijn voor het merendeel inheemse Maya rebellen van afgelegen landelijke gemeenschappen uit Chiapas, de zuidelijkste en armste Mexicaanse staat. Ze hadden hun opstand van 1 januari 1994 een tiental jaar zorgvuldig voorbereid.

Ze begonnen als gewone rebellen met bewapening en de inname van zes steden. Ze kozen die eerste dag van januari omdat toen het North American Free Trade Agreement ( Noord Amerikaanse Vrijhandels Overeenkomst) in werking trad, wat verwoestend zou zijn voor de kleine boeren in Mexico. Maar ze werden ook geïnspireerd door de vijfhonderdste verjaardag van de aankomst van Columbus in Amerika, veertien maanden daarvoor en de manier waarop inheemse groepen dat halve millennium hadden neergezet als een periode van beproeving en onrechtvaardigheid voor de inheemse volkeren van het halfrond.

Hun opstand was ook bedoeld om de wereld te laten zien dat er meer was dan alleen de valse keuze tussen kapitalisme en het officiële staatssocialisme van de Sovjet Unie, die in 1991 uit elkaar viel. Het was de eerste realisering van wat moest komen: een opstand voor alles tegen het kapitalisme en neoliberalisme. Veertien jaar later was het een groot succes: veel landloze campesino gezinnen in het door de Zapatistas gecontroleerde gebied hebben nu land; veel van hen die eerst onderworpen waren, besturen zichzelf; velen die eerst werden uitgeperst hebben nu een gevoel van kracht en sterkte. Sinds die revolutie zijn vijf gebieden in Chiapas buiten het bereik van de Mexicaanse regering gebleven, ze hebben eigen radicaal verschillende regels.

Daarnaast gaven de Zapatistas de wereld een nieuw model, en misschien nog belangrijker een taal waarmee revolutie, gemeenschap, hoop en kansen weer tot de mogelijkheden gingen behoren. Zelfs als ze in de nabije toekomst op eigen terrein definitief zouden worden verslagen, zouden hun sterk aansprekende dromen niet snel verdwijnen. En er zijn wolken aan de horizon: de regering van president Felipe Calderón zou wat de afgelopen 14 jaar een kleinschalig conflict was in Chiapas, tot een volledige uitroeiingoorlog kunnen laten escaleren. Een oorlog tegen hoop, rechten, en de oude idealen van de held van de Mexicaanse revolutie een eeuw geleden, Emilio Zapata: tierra et libertad, land en vrijheid.

De Zapatistas kwamen uit de jungle in 1994, gewapend met woorden en geweren. Hun initiële proclamatie, de First Declaration of the Lacadondon Jungle, stond bol van bekende verouderde revolutionaire retoriek, maar kort nadat de opstand de wereld bij verrassing nam, veranderden de Zapatistas van toon. Ze waren sindsdien grotendeels geweldloos, behalve in geval van zelfverdediging, ofschoon ze omringd zijn door Mexicaanse troepen en lokale paramilitairen. De meeste indruk maakte hun taal, die een metamorfose onderging naar iets zonder precedent, een revolutionaire poëzie vol briljante analyses, metaforen, en humor, de vrucht van buitengewone verbeeldingskracht.

De Zapatistas produceren meer parafernalia dan welke rockband dan ook, sommige van hun stickers en T-shirts hebben het over “el fuego y la palabra”, het vuur en het woord. Veel van die woorden kwamen uit de geïnspireerde pen van hun militaire commandant, de niet inheemse Subcommandante Marcos. Die pen reflecteerde de taal van een volk met een sterk geheugen en een rijk milieu, niet zozeer financieel, maar wel in beelden, dieren, tradities en ideeën.

Neem bijvoorbeeld het woord caracol, wat letterlijk betekent slak of spiraalvormig slakkenhuis. In augustus 2003 hernoemden de Zapatistas hun vijf autonome gemeenschappen caracoles. De slak werd toen een belangrijk beeld. Overal zag ik die landslak met het spiraalvormig slakkenhuis op borduurwerk, T-shirts en muurschilderingen. Dikwijls droeg die slak een zwarte bivakmuts. De term caracol heeft een levendige, natuurlijke uitdrukkingskracht, die dikwijls ontbreekt bij metaforen als ze onderdeel zijn van onze legetaal.
Toen ze zich als caracoles reorganiseerden, grepen de Zapatistas terug op Maya mythes om uit te leggen wat het symbool voor hen betekende. Dat deed ook Subcommandante Marcos, toen hij het verhaal, zoals hij met meerdere verhalen deed, opdroeg aan “Oude Antonio”, die fictief is, een mengeling, of een echte bron van inheemse overleveringen uit de streek:

“De wijzen uit de oude tijden zeiden dat de harten van mannen en vrouwen de vorm van een caracol hebben, en dat mensen die goedheid in hun hart en gedachten hebben, van de ene naar de andere plaats wandelen om goden en mensen wakker te maken om te controleren of de wereld in orde blijft. Ze zeggen dat ze zeggen dat ze zeiden dat de caracol het hart binnengaan betekent en dat is wat de eersten kennis noemden. Ze zeggen dat ze zeggen dat ze zeiden dat de caracol ook het verlaten van het hart betekent om de wereld in te gaan………De caracoles zullen als deuren zijn voor gemeenschappen om binnen te komen en naar buiten te gaan; als ramen om ons binnenste te bekijken en ook om naar buiten te kijken; als luidsprekers om ons woord ver weg te sturen en ook om het woord te horen van hem die ver weg is”.

De caracoles zijn groepjes dorpen, maar beschreven als spiralen omvatten ze de hele wereld en beginnen vanuit het hart. Zo kwam ik aan in het centrum van een caracol, niet ver van die uitdagende borden, op de ongeplaveide plaza, waaraan de publieke gebouwen van het dorp La Garrucha zijn liggen, inclusief een flink half afgebouwd ziekenhuis van twee verdiepingen. De Zapatista vrouwen die over die plaza wandelden droegen geborduurde blouses of schorten van repen stof die leken op regenbogen, en die altijd aanwezige bivakmutsen waarin alle Zapatistas zich publiekelijk vertonen sinds ze uit de jungle kwamen in 1994. Of bijna allemaal, een paar dragen bandannas (halsdoeken). Of bijna allemaal, een paar dragen bandanas (halsdoeken) zich publiekelijk vertonen sinds ze uit de jungle kwamen in 1994.

De eerste aanblik was adembenemend. Die vrouwen de komende drie dagen te horen en te zien, zou een van de grootste gebeurtenissen in mijn leven worden. Een korte tijd in rebellenterritorium leven; mensen zien die dapper genoeg waren om een leger en de leidende wereldideologie uit te dagen en de verbeeldingskracht hadden om een leefbaar alternatief uit te vinden (of te verbeteren). Het Zapatisme was voor mij een prachtig idee, een inspiratie, een nieuwe taal, en een soort revolutie. Toen ze spraken op deze Third Encounter of the Zapatista Peoples with the People of the World ( Derde ontmoeting van de Zapatista volkeren met de volkeren van de wereld), werden ze voor mij een groep van mensen die worstelen met praktische problemen. Ik dacht aan Maartin Luther King Jr. toen die zei dat hij op de bergtop was geweest. Ik ben in het woud geweest.

De Woorden van de Third Encounter.

De encuentros werden gehouden in een groot loodsachtige auditorium met golfplatendak en dwarsbalken die zo lang waren dat ze alleen maar van lokaal gekapte bomen konden zijn, ze zouden namelijk nooit de lokale bochten in de wegen kunnen nemen. De houten wanden waren behangen met banieren en muurschilderingen. ( Een ervan stelde een Zapatista vrouw voor, die zei: (“cellulitis ja, anorexia nee”.) Een niet afgemaakte muurschildering toonde een monumentaal oor van maïs waarvan de bovenste helft opging in de Zapatista bivakmuts, met starende ogen uit de maïs. Tussen het borduurwerk dat lokale handwerklieden aanboden waren afbeeldingen van maïsstengels met Zapatista gezichten. Die slakken, en de in maïs veranderde Zapatistas beeldden de rebellen uit als natuurlijk, overtuigend en vruchtbaar.

Drie of vier keer per dag speelde een man op een overdekt platform een vlotte melodie op een orgel. Kleurrijk geklede Zapatista vrouwen in baclavas of bandannas kwamen dan in een enkele rij het auditorium in en gingen op het podium zitten op rijen banken zonder rugleuningen. De vrouwen die uit heel de wereld waren gekomen om te luisteren gingen dan op de overige banken zitten. De mannen stonden dan in een groepje achter in de hal. Dan legde iedere caracol afzonderlijk korte verklaringen af en nam schriftelijke vragen in ontvangst. In de loop van vier dagen bespraken alle vijf caracoles praktische en ideologische aspecten van hun situatie. Moeilijke en soms aanstootgevende problemen werden op een behendige manier behandeld. Ze spraken over de uitdagingen van het leven in een revolutie, met onafhankelijkheid van de Mexicaanse regering, maar ook over zelfbestuur en het voor zichzelf bepalen wat vrijheid en rechtvaardigheid betekent.

De rebellie van de Zapatistas was feministisch vanaf het begin. Veel van de comandantes zijn vrouw en de bevrijding van de vrouwen van de Zapatista gebieden is een van de belangrijkste doelen geweest van de strijd. Deze ontmoeting was opgedragen aan de herdenking van de overleden Comandante Ramona, wier afbeelding overal was. De afgelegde verklaringen maakten duidelijk wat daarmee werd bedoeld, bevrijding van gedwongen huwelijken, analfabetisme, huiselijk geweld en andere vormen van onderwerping. De vrouwen lazen hardop, sommigen nerveus met gespannen stem. Dit lezen en schrijven toonde aan dat alfabetisering en het leren van Spaans deel was van de revolutie. Omdat de meeste Zapatistas een inheemse taal als eerste taal hadden, spraken ze een vrij formeel Spaans. Ze begonnen dikwijls met een formele toespraak die steeds verder uitwaaierde: “broeders en zusters, compañeras en compañeros van het woud, volk van Mexico, volk van de wereld.” En ze legden uit wat de revolutie voor hen had betekend.

“We hadden geen rechten zei een van hen over de tijd van voor de opstand. Een ander voegde toe, “het schandelijkste is dat we onze eigen moeilijkheden niet konden begrijpen, waarom we werden misbruikt. Niemand had ons over onze rechten verteld.”

“De strijd is niet alleen voor onszelf, maar voor iedereen”, zei een derde. Een andere richtte zich tot ons: “We vragen jullie als vrouwen uit de hele wereld om een eenheid te vormen en te zorgen dat we dat neoliberalisme kwijt te raken, dat ons zoveel schade heeft toegebracht.”

Ze spraken over het feit dat hun leven zoveel was verbeterd sinds 1994. Op oudejaarsavond verklaarde een van de gemaskerde vrouwen:

“Wij vinden dat het kapitalistische systeem verantwoordelijk is (voor de onderdrukking), maar nu zijn we er niet langer bang van. Ze vernederden ons te lang, maar niemand zal ons als Zapatistas slecht behandelen. Zelfs als onze mannen ons slecht behandelen weten we dat we menselijke wezens zijn. Nu worden vrouwen niet slecht meer behandeld door hun mannen en vaders. Nu steunen en helpen enkele mannen ons en nemen niet alle beslissingen, niet in alle huishoudens , maar poco a poco.
We nodigen alle vrouwen uit om onze rechten te verdedigen en het machismo te verslaan.”

Een Zapatista, Maribel, sprak over het begin van de opstand, over de geheimzinnigheid waarmee de ontmoetingen en de organisatie omringd waren voor de opstand:

“Toen we ons voor 1 januari nog verborgen hielden, leerden we hoe we vooruit moesten komen. Zo groeide het zaad, toen we ons openlijk in het licht vertoonden. Op 1 januari 1994, brachten we onze dromen en hoop naar Mexico en de wereld en we zullen blijven zorgen voor dit zaad. Dit zaad geven wij voor onze kinderen. We hopen dat jullie allemaal zullen strijden, al is het op een andere manier. De strijd is [voor] iedereen…”

De overwinning van de Zapatistas biedt geen zekere of makkelijke toekomst, maar wat ze hebben bereikt is waardigheid, een woord dat telkens weer naar voren kwam tijdens de encuentro en in al hun eerdere verklaringen. En ze hebben hoop gecreëerd. Hoop (esperanza) was een ander onvermijdbaar woord in het Zapatista gebied. Bijvoorbeeld la tienda de esperanza, de ongeschilderde houten winkel van de hoop, die mandarijnen en avocado’s verkocht. Een paar keer nam ik daar in de morgen cafe con leche en zoete rijst gekookt met melk en kaneel bij een comedor met het handgeschilderde opschrift: “Kantine van de autonome opstandige gebieden …droom van hoop.” De Zapatista minibus werd gekroond met de slogan “collectivitief (wat ook bus betekent in het Spaans) geeft hoop.”
Tijdens de nieuwjaarsnacht, net na middernacht toen de mannen weer werden uitgenodigd om te spreken, beklom een man het podium, waar dansmuziek uit New York vandaan kwam, om te zeggen dat hij en andere mannen geluisterd hadden en veel geleerd.
Deze revolutie is niet perfect noch compleet, tijdens de encuentros en elders in Mexico is genoeg gemopper te horen over de diverse tekortkomingen. Zo werden er op de encuentros veel lastige vragen gesteld over de opvattingen van deze campesinos over bijvoorbeeld, transgender identiteit en abortus, maar het is een verbazingwekkend en vruchtbaar begin.

De snelheid van slakken en dromen

Veel van hun dromen zijn gerealiseerd. Dat kwam naar voren op de volgende specifieke gebieden bij de getuigenissen van de vrouwen: rechten, waardigheid, vrijheid, autonomie, alfabetisme, goed lokaal bestuur dat naar de mensen luistert in plaats van een slecht dat hen verdrukt. Terwijl ze belegerd werden, hebben ze met elkaar een gemeenschap gecreëerd en de hand uitgestoken naar de wereld.

Ook hebben ze, terwijl ze uit de jungle en armoede kwamen, mee van de eerste duidelijke stemmen tegen de globalisering van de multinationals laten horen. Dus tegen de neoliberale agenda die zoals het er rond 1990 naar uitzag in zou slagen de wereld over te nemen. Dat was vanzelfsprekend voor de afgedwongen stopzetting van de WTO in Seattle in 1999 en andere innovatieve wereldwijde verzetsactiviteiten tegen die agenda en de gevolgen. De Zapatistas toonden aan hoe dapper inheemse opstanden konden zijn tegen onzichtbaarheid, machteloosheid en marginalisatie, en dat was nog voor andere inheemse bewegingen van Bolivia tot Noord-Canada zich een deel van de echte macht toeeigenden. Hun uitdrukking “een wereld waarin veel werelden mogelijk zijn” beschreef de opkomst van brede coalities die grote verschillen omvatten. Van allianties tussen jager-verzamelaars, fabrieksarbeiders, kleine boeren, mensenrechtenactivisten en milieuactivisten in Frankrijk, India, Korea, Mexico, Bolivia, Kenia en elders.

Hun visie vertegenwoordigde de antithese van de homogene wereld van de voorstanders van “globalisme” en de modernistische revoluties van de twintigste eeuw. Ze hebben een lange weg afgelegd om de politieke taal weer uit te vinden. Ze waren een baken voor iedereen die een wereld wil maken die inventiever, democratischer, decentraal, meer voor gewone mensen en speelser is. Nu worden ze geconfronteerd met de dreiging van de Mexicaanse regering die de caracoles van het verzet heel bloedig zou kunnen vertrappen.

Tijdens de tachtiger jaren, toen onze regering de vuile oorlogen in Centraal Amerika steunde, verzetten vooral twee U.S. groepen zich tegen die politiek van repressie, martelen en dood. Een was de ”Pledge of Resistance” die honderdduizenden handtekeningen ophaalden van mensen die beloofden met burgerlijke ongehoorzaamheid te antwoorden als de U.S. het Sandinistische Nicaragua zou invallen, of op een andere manier zijn betrokkenheid bij de dictaturen en doodseskaders van Centraal Amerika zou intensiveren. Een andere groep was “Wittness for Peace”, die “gringos” als waarnemer en ongewapende schildwacht in Centraal Amerika plaatste.
Terwijl het eenvoudig was campesinos te doden en te laten verdwijnen in landen als El Salvador en Guatemala, was dat een stuk riskanter met U.S. staatsburgers in de buurt. De Yankee getuigen gebruikten het privilege van hun kleur en staatsburgerschap, als een schild voor anderen en legden dan getuigenis af van wat ze zagen. We zijn op een moment aangekomen waar we de solidariteit die zo veel activisten rond de wereld voelen voor de Zapatisten moeten versterken, en omvormen in iets wat de bronnen van “het vuur en de het woord” kan beschermen. Het vuur dat zo veel rebelse harten heeft verwarmd en het woord dat ons heeft geleerd een nieuwe wereld voor te stellen.

De USA en Mexico hebben beiden adelaars als embleem, roofvogels die van boven aanvallen. De Zapatistas hebben een slak in een spiraalvormige schelp gekozen, een klein schepsel dat makkelijk over het hoofd kan worden gezien. Ze drukt bescheidenheid, eenvoud, nabijheid van de aarde uit, maar ook de erkenning dat een revolutie kan beginnen als een bliksem, maar langzaam, geduldig en bestendig wordt gerealiseerd. Het oude idee van een revolutie was dat we de ene regering voor een andere zouden inruilen en dat die nieuwe regering ons op een of andere manier zou bevrijden en alles zou veranderen. Meer en meer van ons begrijpen nu dat verandering een discipline van iedere dag is, zoals die vrouwen die voor ons stonden te getuigden; dat revolutie alleen de ruimte beveiligd waarin het leven kan veranderen. Een revolutie beginnen is niet eenvoudig, zoals blijkt uit de voorbereiding van tien jaar voor 1994. Een revolutie leven is ook moeilijk, geloof en discipline mogen niet verslappen tot in ieder geval de oude dreigingen en gewoontes zijn verdwenen. Echte revolutie is langzaam.

Er is een prachtige passage in de biografie van Robert Richardson over Thoreau waarin hij het heeft over de revolutie in Europa van 1848 en daarin het milieu beschrijft van New England en zijn toenmalige bloeiende coöperatieve gemeenschappen. “De meeste stichters waren meer geïnteresseerd in de opbouw van succesvolle nieuwe modellen, die dan de bestaande orde zouden wegvagen. Toch hadden de Amerikaanse utopisch socialisten veel gemeen met de geest van 1848.”

Dit betekent dat men de staat en zijn instellingen kan veranderen, wat we dus gewoonlijk revolutie noemen, of men kan zijn eigen instituten buiten bereik van de staat opbouwen, wat ook revolutionair is. Die opbouw is kenmerkend geweest voor de aard van de revolutie in onze tijd. Familie, gender, voedsel systemen, werk, wonen, opvoeding, economie, geneeskunde en dokter-patient relatie, beeldvorming over het milieu, de taal om erover te praten, om maar te zwijgen van allerlei dagelijkse aangelegenheden, worden zo opnieuw uitgevonden. De voorstellingskracht van de revolutie bestaat uit het beeld dat alles anders zal worden. Revoluties die het regime vervangen veranderen veel, soms zijn zeer positieve veranderingen het gevolg, maar radicale veranderingen in het dagelijkse leven aanbrengen weerspiegelt een langduriger en cumulatief proces. Daarbij zijn geen leiders nodig en telt elk leven.

Geef de Zapatistas de tijd om hun wereld op te bouwen, de langzame ontvouwende tijd van de spiraal en de reis van de slak, een wereld die belicht hoe anders onze levens en samenleving zou kunnen zijn. Onze revolutie moet even verschillend zijn als onze postindustriële samenleving in een gematigde klimaatzone is ten opzichte van hun agrarische subtropische samenleving. Maar met gebruikmaking van de langzame krachten van verbeelding, waardigheid, hoop en de speelsheid die ze hanteren bij hun afbeeldingen en taal. De getuigenis in het auditorium eindigde laat op 31 december. Om middernacht, werd de revolutie tijdens het dansen, 14 jaar oud. Mag ze lang binnen en buitenwaartse spiralen blijven vormen.