Wonen als grondrecht
Huren en prijzen woningen stijgen explosief, wat te doen? Het antwoord van Berlijn en andere steden in Duitsland is duidelijk…
(Door Ab de Wildt, oorspronkelijk verschenen bij solidariteit.nl)
De trek naar de grote steden is volop gaande. Overal op de wereld. Momenteel wonen er meer mensen in de stad dan op het platteland. De helft van ongeveer 7,5 miljard mensen. Al deze mensen willen/moeten wonen in de steden. Een lucratieve markt. Voor banken, materiaalhandelaren, bouwers, gemeenten, overheid. Of er een krot wordt gebouwd van golfplaten, karton, leem of een villa met zwembad, keuken, douche, het kost geld.
De prijzen van de koophuizen in de grote steden stijgen explosief, daaraan wordt veel aandacht besteed in de pers. Over de huurprijzen hoor en lees je niet veel. Maar ook deze stijgen in de grotere steden sterk. Gemiddeld betalen mensen in Nederland als huiseigenaren 29 procent aan woonlasten en als huurder 38 procent procent (CBS, 4 april 2019). Als je voor veel minder verwoont, heb je geluk gehad, wordt er gezegd. Raar! Want waar is vastgelegd en door wie hoeveel je aan wonen moet uitgeven? Een bizarre wereld.
Tweedeling
Terwijl bijna alle andere producten met het verstrijken van de jaren steeds minder waard worden, een auto is na een jaar tijd beduidend minder waard dan de aanschafkosten, stijgen de woonkosten maar door. Dit gaat stilzwijgend. Er zijn belangengroepen die hier aandacht voor proberen te krijgen, maar behalve een beetje mopperen in eigen kring blijft het daarbij. Politici van links tot rechts (waar je het van rechts nog verwacht) huilen af en toe met de wolven en laten alles zoals het was. Binnen de vakbeweging is het geen thema.
Het verzet van de krakersbeweging – wonen is een recht en nee tegen speculatie en leegstand – is eendrachtig de nek om gedraaid door wetsaanpassingen in het voordeel van het kapitaal en tegen deze basisbeweging. Kraken is een misdrijf geworden. Met straffen van één tot drie jaar. Een groot gedeelte van de miljardenwinsten van banken komt van de hypotheken en blijft onaangetast. Voor huiseigenaren blijft de hypotheekrenteaftrek bestaan, kosten voor de staat twaalf miljard euro (AD, 31 augustus 2016), terwijl aan huurtoeslag vier miljard wordt uitgekeerd (AD, 20 december 2016).
Dat er een tweedeling is in de maatschappij en gentrificatie in de steden wordt algemeen erkend. Gentrificatie is letterlijk de ‘opwaardering’ van een buurt. Wat niet meer of minder betekent dat de huren hoger worden, er andere mensen komen wonen, hippe en moderne koffiehuizen, kappers en restaurants met meer dan gemiddelde prijzen. Hierdoor kunnen alleen nog mensen met bovengemiddeld inkomen het zich permitteren om er te wonen.
Maar er wat aan doen …. ho maar. Het is een miljarden business met gigantische winsten voor huiseigenaren, klein en groot, banken, aandeelhouders van geprivatiseerde woningcorporaties, overheid en grondeigenaren. Om van de speculanten maar niet te spreken. Bovendien is het een veilige haven voor het geld van de rijken en superrijken. Een belangrijk gedeelte van hun vermogen zit in onroerend goed en grond.
Gevel flat met leuze Mieter Aktion gegen Spekulation
Onteigening
De Nederlandse en Duitse situatie lijken veel op elkaar, met een belangrijk verschil dat er in Duitsland een grote verontrusting is; bovendien laat onder andere Berlijn een tegenbeweging zien. Bij de buren wordt ongeveer 30 procent aan woonlasten uitgegeven, maar dat kan in de grote steden oplopen tot wel 50 procent (Spiegel Online, 13 september 2017). Heel vergelijkbaar met de situatie in Nederland. Volgens de Hans-Böckler-Stiftung (wetenschappelijk bureau van de Deutsche Gewerkschaftsbund) wordt het leven onleefbaar bij een hoger percentage aan woonlasten van 30 procent. De woonomstandigheden zijn niet alleen een weerspiegeling van de ongelijkheid, maar dragen door de hoge huren ook bij aan die groeiende ongelijkheid. In de grondwet van de deelstaat Berlijn staat in artikel 28: Ieder mens heeft recht op passende woonruimte. De deelstaat stimuleert het bouwen en onderhoud van deze woonruimte, vooral voor mensen met een minimum of minder inkomen. (*1)
De mensen wachten niet op de politici en gaan in veel Duitse steden de straat op om hun mening te ventileren. Het protest klinkt luid en duidelijk, vooral in Berlijn. De opkomst is groot. In Berlijn is er een initiatief gestart om de benodigde handtekeningen voor een referendum op te halen. Deutsche Wohnen & Co enteignen is de naam van dit referendum. Het ziet er naar uit dat dit initiatief zal slagen. Door zelforganisatie komen actieve huurders en andere activisten overal in de stad bij elkaar om er een succes van te maken.
Eén van de drie meeregerende partijen in de gemeenteraad, Die Linke, heeft besloten actief aan deze burgerbeweging mee te doen. De steun onder de bevolking is enorm. Zelfs onder de christen-democraten en liberalen is er aanhang. Het referendum zou het mogelijk moeten maken om bedrijven die meer dan 3.000 woningen bezitten, te kunnen onteigenen. Meer specifiek gaat het om een bedrijf als Deutsche Wohnen met 111.000 woningen in Berlijn, één van de grote spelers op de huurmarkt (taz am wochende, 5 april 2019)
Demo – I love Enteignung
Bedrijven tegenover huurders
Het referendum moet de gemeenteraad dwingen een wet op te stellen die het mogelijk maakt om woningen te onteigenen. Weliswaar met schadeloosstelling. De woningen komen in handen van de provincie Berlijn met medebeslissingsrecht van de huurders. Hierdoor kan de provincie zijn taak weer naar behoren uitoefenen, is de gedachte. In het kielzog van Deutsche Wohnen zouden dan ook andere grote woningbedrijven aangepakt kunnen worden. Het aanknopingspunt is artikel 15 van de grondwet: Grond en bodem, bodemschatten en productiemiddelen kunnen voor algemeen nut door een wet die de aard en wijze van de schadevergoeding vastlegt, onteigend worden.(*2)
Er is veel discussie tussen specialisten over 1) is onteigening wel of niet bedoeld zoals ze in de wet staat; 2) kiest de wet de kant van het kapitaal of van de huurders. Of de wetgeving nu wel of niet ten gunste van onteigening gebruikt kan worden, het burgerinitiatief is de eerste aanzet tot een discussie over wat zwaarder weegt: de belangen van de aandeelhouders of de belangen van de huurders.
Alle politieke partijen hebben, eind vorige eeuw, zonder uitzondering de woningmarkt verkwanseld aan de marktwerking. Enkele politieke leiders komen op hun schreden terug. De liberalen en christendemocraten komen met het sprookje dat de mensen geduld moeten hebben, want de markt lost het in de toekomst wel op; die gaat heus wel bouwen, bouwen, bouwen. Tegen welke prijs wordt er niet bij gezegd. Onteigening is communisme! En is onbespreekbaar. De woordvoerders van de grote bedrijven snappen niet waarom mensen zich zo tegen hen keren. Het is toch goed dat er geld wordt verdiend. En zo’n idioot burgerinitiatief ontneemt de private investeerders de lust om te bouwen. De sociaaldemocraten zijn verdeeld en komen met de ultieme politieke oplossing: de beslissing om wel of niet achter het referendum te gaan staan, wordt verschoven naar aanstaande november. Ook de Grünen zijn verdeeld.
De initiatiefnemers van het referendum verdienen de steun van allen. Het maakt linkse politiek bespreekbaar, stimuleert zelforganisatie. Als huizen onteigend kunnen worden voor de aanleg van een (autosnel)weg of een bruinkoolgroeve, waarom niet voor een mensenrecht als wonen? Hopelijk springt deze vonk over naar een Europees actieplatform.
Noten
(*1) Zie: www.berlin.de – Verfassung Artikel 41548 – “Jeder Mensch hat das Recht auf angemessenen Wohnraum. Das Land fördert die Schaffung und Erhaltung von angemessenem Wohnraum, insbesondere für Menschen mit geringem Einkommen.”
(*2) Zie: www.gesetze-im-internet.de – Artikel 15 – “Grund und Boden, Naturschätze und Produktionsmittel können zum Zwecke der Vergesellschaftung durch ein Gesetz, das Art und Ausmaß der Entschädigung regelt, in Gemeineigentum oder in andere Formen der Gemeinwirtschaft überführt werden.”