Wat is de linkse toekomstvisie?
Linkse mensen verzuimen vaak om een toekomstvisie naar voren te brengen. Kritiek leveren, dat kunnen we wel. Maar hoe het dan wel moet? Niemand die er iets over meldt of weet te melden. Ik vrees trouwens dat vooral dit laatste het geval is, dat we niets weten te melden.
(Oorspronkelijk verschenen op solidariteit.nl)
Linkse politiek komt vaak niet veel verder dan het volgen van de waan van de dag. Doet zich ergens een probleem voor? Dan hebben we een mooi item om uit te leggen wat er fout aan is en dat het beter moet. Maar waar we als linkse activisten eens meer over zouden moeten nadenken, is het algemene idee waarmee we de boer opgaan.
Dictatuur van de partij
Natuurlijk denken onze linkse vrienden van IS en NCPN dat hun socialisme de oplossing is. Maar wat dat socialisme inhoudt? Ik vrees het ergste. Beide clubs nemen geen afstand van het leninisme ofwel een dictatuur van de partij. Gezien de ervaringen in landen waar zo’n partij aan de macht is (geweest), geloof ik niet dat de Nederlandse bevolking daar op zit te wachten. Nu weet ik dat de vooral jonge leden van de IS zich afzetten tegen de ‘bureaucratieën’ die in China en de Sovjet-Unie heersten. Dit trouwens in tegenstelling tot de veelal oudere leden van de NCPN die nog steeds met weemoed de naam Stalin uitspreken.
Terecht stellen de moderne volgelingen van Trotski dat de gedachten van Lenin niet automatisch tot de Goelag leidden, daar was meer voor nodig. Maar wel trappen zij in de valkuil die door de partijcommunisten is gegraven. Die beweren namelijk dat als de partij aan de macht is, de bevolking dat dus ook is, Lenin en de zijnen verwarden de arbeiders met de partij. Het leek Lenin in 1917 goed om de spontaan ontstane leus “Alle Macht aan de Sovjets” tijdelijk te ondersteunen. Maar alleen als dat zo uitkwam. Al tijdens de Oktoberrevolutie werden de Sovjets aan de kant geschoven; DE PARTIJ werd alleenheerser. Nu was het nog slechts zaak de interne strijd te beslechten. Dat kon je dan wel weer aan Stalin overlaten.
Heel algemene beginselen
In door IS en NCPN aangehangen leninisme zie ik geen heil op de weg naar een betere wereld. Zoals Herman Gorter en Anton Pannekoek het zo mooi zeiden: het leninisme is het product van de achterlijke Russische steppe en daar hebben socialisten in het hoogontwikkelde kapitalisme weinig bij te zoeken.
Maar hoe dan wel? Laten we eens bij de nieuwe sociaaldemocratische partij, de SP, kijken. Daar zijn in Heel de Mens de bakens rigoureus verzet in de jaren dat een alternatief voor het kapitalisme onhaalbaar leek. Geen gepraat meer over socialisme, maar een mooie wereld ligt in het verschiet als de maatschappij zal zijn georganiseerd volgens de beginselen Menselijke Waardigheid, Gelijkwaardigheid en Solidariteit. Deze principes klinken lief, leuk en aardig, maar bieden geen enkel uitzicht op een andere maatschappij. VVD, PvdA en CDA onderschrijven die principes in wisselende samenstelling ook! SP-politici betrap ik ook maar zelden op vergezichten naar een andere maatschappij waar ik hoop uit kan putten.
Een wereld te winnen
Nogmaals, hoe dan wel? Moeten we een blauwdruk schrijven voor een postkapitalistische maatschappij, zoals bijvoorbeeld de radencommunisten in de jaren dertig deden? Lijkt me niet, het wordt zo gauw luchtfietserij.
Toch is dromen en fantaseren misschien niet verkeerd. In de negentiende eeuw bijvoorbeeld schreef Edward Bellamy een soort sociaal bewogen futuristische romans. Veel mensen, ook binnen de arbeidersbeweging, putten hier toen hoop uit. Zo zou de wereld er in 2000 dus uit kunnen zien als we ons best doen, was de gedachte. Overigens heeft rechts in een recenter verleden iets dergelijks gebruikt. De romans van Ayn Rand hebben, naar het schijnt, vele neoliberalen ertoe geïnspireerd om de verzorgingsstaat te slopen.
Als we kritiek uiten op de bestaande verhoudingen, dan mag je toch verwachten dat de volgende vraag opkomt. Wat voor maatschappij willen we dan wel? Maar daar bestaat eigenlijk geen visie op, zodat het makkelijk is voor de tegenstanders om te beweren dat het niet anders kan. Hoe kunnen we mensen enthousiast maken voor een alternatief? Alleen mopperen op graaiende bankiers en directeuren van woningcorporaties is niet erg productief.
We moeten beginnen met een expliciete en alomvattende maatschappijkritiek, maar daar mag het niet bij blijven. Zelf denk ik met weemoed terug aan de vage ideeën over basisdemocratie die we in de jaren tachtig hadden. Mensen regelen hun eigen levens in buurt en bedrijf zoveel mogelijk zelf, terwijl daarboven in allerlei concentrische ringen besluiten worden genomen. Tot de Verenigde Regio’s van een Socialistische Wereldregering aan toe. En daarbij dan wel zo dat wat op een lager niveau kan worden geregeld, niet door een hogere kring mag worden overruled.
Als rechts zijn ideale toekomst kan schetsen, waarom blijven wij linksen dan hangen in uitsluitend defensieve kritiek? Zo maken we mensen toch niet enthousiast voor een andere wereld? Hoogstens worden ze nog negatiever en nihilistischer. Naar ons zullen ze niet komen, want wie wil er nou bij piskijkers horen. We hebben een wereld te winnen, maar we moeten volgens mij veel meer nadenken over wat voor wereld dat kan zijn!