Wat iedere milieuactivist moet weten van het kapitalisme.
Hieronder volgt een samenvatting van het artikel van Fred Magdoff en John Bellamy Foster, dat is verschenen in de Monthly Review van maart 2010. Het hele artikel is te vinden op de website van het maandblad.
De ecologische crisis
De auteurs beginnen hun artikel met de stelling dat we niet alleen te maken hebben met klimaatveranderingen, maar ook met de noodzaak om het sociale systeem te veranderen. Het mislukken van de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen is toe te schrijven aan het onvermogen van het kapitalistische systeem om een oplossing te vinden voor de toenemende bedreigingen van onze planeet. Kennis van de aard en de beperkingen van het kapitalisme zijn daarom noodzakelijk om te overleven. Een van de belangrijkste ontwikkelingen van de ecologische wetenschap is volgens de schrijvers het concept van de planeetgrenzen. In dat concept worden een aantal kritische grenzen van onze planeet beschreven. Enkele van die grenzen zijn mogelijk al overschreden, te weten klimaatverandering, biodiversiteit en menselijk invloeden op de stikstofcyclus.
Op de huidige weg doorgaan is geen optie meer volgens veel milieuactivisten. Dat zou tot een catastrofe leiden. Het centrale probleem daarbij is niet dat er niet genoeg is voor iedereen voor een fatsoenlijk leven, maar dat de middelen onevenwichtig zijn verdeeld. Iedereen moet volgens Magdoff en Foster recht hebben op fatsoenlijke huisvesting, genoeg voedsel, schoon water en medische zorg.
Kapitalisme en milieu.
Er zijn volgens de auteurs sommige milieuactivisten die menen dat de meeste problemen kunnen worden opgelost door wat te sleutelen aan het economische systeem, bijvoorbeeld door grotere energie-efficiency, groene energiebronnen of technologische oplossingen zoals CO2 opslag Maar de meeste milieuproblemen die we hebben zijn veroorzaakt door de werking van ons economisch systeem. De volgende aspecten zijn daarbij van cruciaal belang.
-Kapitalisme heeft voortdurende groei nodig, als die ophoudt ontstaat er een crisis met problemen voor de werklozen. De drijvende kracht achter het kapitalisme is het vergaren van winst en rijkdom door het accumulatieproces ( besparingen en investeren).
-Expansie voert naar investeringen in het buitenland om zo de nodige grondstoffen, goedkopere arbeid en nieuwe markten te krijgen. De regeringen die in het belang van de ondernemingen werken, helpen om de toegang tot olie en een aantal mineralen te verzekeren.
-Een systeem dat altijd moet groeien en expanderen loopt uiteindelijk klem, omdat grondstoffen niet onbeperkt voorradig zijn. Olie, water, gas, mineralen en vis zijn niet in oneindige hoeveelheden voorhanden.
-Systemen die zijn gebaseerd op exponentiële groei om zo winsten mogelijk te maken, zullen onvermijdelijk de ecosystemen van onze planeet aantasten.
-Kapitalisme is niet alleen een economisch systeem, maar het behelst ook een politiek, juridisch en sociaal systeem om zo het proces van vermogensvorming en accumulatie te ondersteunen. Door de macht die de ondernemingen hebben in de economie, de staat en de media, is het erg moeilijk om veranderingen door te voeren waar ze het niet mee eens zijn. Het is daarom bijna onmogelijk om te beginnen met een rationele en ecologisch gezonde energiepolitiek, landbouwsystemen en handelspolitiek.
Kapitalisme en sociale rechtvaardigheid.
De volgende sociale tegenstellingen die in het kapitalistische systeem zijn opgesloten zijn volgens de auteurs erg belangrijk.
-Als het systeem op zijn natuurlijke manier functioneert ontstaan er grote verschillen in inkomen en bezit.
-Goederen en diensten worden verdeeld overeenkomstig de mogelijkheid om te betalen.
-Kapitalisme is een systeem dat wordt gekenmerkt door telkens terugkerende economische depressies.
Voorstellen tot ecologische hervorming van het kapitalisme.
Er zijn volgens Magdoff en Foster een aantal goedwillende mensen die menen dat de ecologische en sociale problemen kunnen worden opgelost zonder het kapitalisme ter discussie te stellen. Daaronder vallen de volgende hervormingsvoorstellen die het kapitalisme ongestoord laten.
-Betere technologieën, een hogere energie efficiëntie en minder input van grondstoffen. Een voorbeeld daarvan is de “groene” biobrandstof. Uiteindelijk concurreerde die biobrandstof met voedsel en was de energie efficiency soms zelfs lager dan die van gewone brandstof.
-Kernenergie. Alleen al het ontbreken van een oplossing voor het radioactief afval maakt kernenergie feitelijk onbespreekbaar.
-Grootschalige technische oplossingen, zoals het diep in de grond wegstoppen van CO2. Het nadeel daarvan is dat de gevolgen op lange termijn niet bekend zijn.
-CO2 emissie handel. De praktijk toont aan dat die heeft geleid tot enorme winsten voor bepaalde ondernemingen en personen, maar niet tot een reductie van de CO2 uitstoot.
Wat kan er worden gedaan?
Volgens de auteurs zijn er toch mogelijkheden om de negatieve effecten van het kapitalisme op het milieu en de mensen te verminderen. Regeringen kunnen wettelijke maatregelen nemen die de allerergste milieuproblemen indammen. Een voorbeeld daarvan is een carbon tax waarvan de opbrengst volledig naar publieke voorzieningen gaat. Het probleem daarbij is de zeer machtige tegenwerking van de gevestigde orde, zodat zulke hervormingen noodgedwongen zullen worden beperkt tot marginale ingrepen.
Een ander economisch systeem is niet alleen mogelijk maar ook nodig.
Uit het voorgaande blijkt volgens de schrijvers dat het kapitalisme niet duurzaam is. De overgang naar een ecologische economie, die socialistisch zal moeten zijn, zal niet ineens plaats kunnen vinden. Een sociale planning op elk niveau zal nodig zijn en is alleen mogelijk als de hele bevolking erbij wordt betrokken. Een economisch systeem dat democratisch is en vrij egalitair, zal ongetwijfeld betekenen dat mensen een behoorlijk lager consumptieniveau krijgen dan wat in de rijke landen dikwijls als het middenklasse niveau wordt aangeduid. In de westers landen is een groot aantal banen niet productief, die kunnen dus worden afgeschaft, waardoor de werkweek behoorlijk kan worden ingekort. Landbouw zal worden gebaseerd op ecologische principes.
De vroege ervaringen van de overgang naar een niet kapitalistisch systeem, laten zien dat het niet makkelijk zal zijn, en dat er nieuwe concepten nodig zijn van wat socialisme inhoudt. De revoluties in de 20e eeuw vonden plaats in relatief arme landen, die snel werden geïsoleerd en continue van buiten werden bedreigd. Die post revolutionaire samenlevingen eindigden meestal met een grote bureaucratie en een minderheid die de rest bestuurde. Veel hiërarchische productiemethodes van het kapitalisme werden gereproduceerd. Echte sociale verbeteringen gingen dikwijls hand in hand met extreme vormen van sociale repressie.
De auteurs stellen dat we nu een echt socialistisch systeem moeten opbouwen, waarin de bureaucratie in toom wordt gehouden en de besluitvorming over productie en politiek echt bij alle mensen ligt. De mogelijkheden om concepten te ontwikkelen waarin vrijheid en duurzaamheid centraal staan vormen daarom de nieuwe uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd.