Waarom het Europees stabiliteitsmechanisme (ESM) een aberratie is

(Bron: website Attac-Vlaanderen)

Het ESM zou moeten in staat zijn geld te lenen aan de leden van de eurozone die het moeilijk zouden hebben om rechtstreeks te lenen op de financiële markten. De 17 eurolanden hebben het getekend op 2 februari 2012. Nu moet het nog enkel door de verschillende parlementen geratificeerd worden… Zal dit in de grootste onverschilligheid gebeuren?

Het ESM op zich is geen verdrag, maar een financieel vennootschap dat in Luxemburg gevestigd is en de 17 eurolanden zijn er de aandeelhouders van.
Het kapitaal zal 700 miljard euro bedragen. Hoe economisch sterker een land hoe meer aandelen het moet nemen . De twee zwaarste aandeelhouders zijn Duitsland ( 27%) en Frankrijk (20,5%), gevolgd door Italië (18%), Spanje (12%), Nederland (5,5%). De twaalf andere aandeelhouders bezitten tussen 3,5% (België) en 0,07% (Malta) van het kapitaal.

Voorafgaande vraag: Hoeveel miljard euro zullen Frankrijk en Duitsland moeten spenderen om deze engagementen binnen het ESM na te komen? Niet met één cheque, wel in jaarlijkse schijven van 20% (dus schijven van 28,5 miljard voor Frankrijk en van 38 miljard voor Duitsland). Nochtans in geval van moeilijkheden kunnen de leiders van het ESM de kapitaalinbreng versnellen. In dit geval moeten de leden de afgesproken som binnen de zeven dagen storten.

Een mechanisme, verzwakt onder druk van de markten
Het ESM zal dus over 700 miljard beschikken gegarandeerd door de deelnemende staten. Zo zal de ESM een deel van de schulden van een land in moeilijkheden kunnen afkopen – Griekse obligaties, bijvoorbeeld – op de markten. Maar met de snelheid waarmee alles nu verloopt zouden de 700 miljard snel uitgeput kunnen zijn. Zoals dit het geval was bij zijn kortstondige voorganger, het Europees fonds voor financiële stabiliteit (EFFS). De bedenkers van het ESM hopen op een hefboomeffect om de “slagkracht” te vergroten: geld lenen op de financiële markten om de eigen leencapaciteiten te vergroten. Het ESM is gemachtigd om leningen aan te gaan op de kapitaalmarkten bij banken, bij financiële instellingen of bij personen of instellingen, om zijn doelstelling de realiseren (artikel 21). De gok van het ESM: geld lenen tegen lage rente (2% en 3,5% voor een termijn van dertig jaar als ze over AAA beschikken) om er, mits een commissie, andere landen van te laten genieten die wanneer ze rechtstreeks naar de markten zouden gaan om te lenen, onderworpen zouden zijn aan zeer hoge interestvoeten omwille van hun belabberde ranking. ( Half februari was dit voor Griekenland aan 27%, voor Portugal aan 10% en voor Spanje en Italië aan 6% voor lening met een verloop van 30 jaar…) Door dit hefboomeffect te hanteren zou het ESM drie à vier keer het eigen kapitaal kunnen lenen, 2000 tot 3000 miljard euro. In theorie althans.

Een totale afhankelijkheid van de rankingsagentschappen
Deze mooie neoliberale mechaniek dreigt echter volledig stuk te gaan. Tegen een lage rentevoet lenen is alleen maar mogelijk op voorwaarde dat het ESM goed aangeschreven staat bij de rankingsagentschappen. Nu bij de belangrijkste garanten van het ESM zijn het alleen Duitsland en Nederland die de triple A behouden bij drie rankingsagentschappen. Deze twee landen staan echter maar in voor 32,5 % van het kapitaal van het ESM. De drie landen die op dit ogenblik in zware problemen zijn – Griekenland, Portugal, Ierland – wegen slechts 7%. Vraag is wat er zal gebeuren indien dit evenwicht verbroken wordt, indien economisch belangrijker landen, die al gedegradeerd werden door de rankingagentschappen, verder gedestabiliseerd worden? “Indien de ratingsagentschappen iedereen degraderen, wordt de situatie onhoudbaar”, verwittigt Michel Aglietta, van het Centre d’études prospectives et d’informations internationales (Cepii).

Spanje en Italië die hun A dreigen te verliezen, zijn goed voor 30% van het kapitaal van het ESM. Frankrijk staat op de kruising van de wegen. Vraagt niet aan een investeerder om geld te lenen aan een onderneming waarvan de meerderheid van de aandeelhouders beschouwd worden als ‘in moeilijkheden’. Zal het ESM dat nu ingezet is om Griekenland, Portugal en Ierland terug vlot te krijgen , in staat zijn om Spanje, Italië, misschien zelfs Frankrijk ter hulp te snellen wanneer deze landen aangevallen worden? De financieringnoden zullen de capaciteit zwaar overstijgen. Men zal dan geen beroep kunnen doen om de bijdragen van de landen die gedestabiliseerd worden, en alleen kunnen rekenen op de garanties van Duitsland en van een verzwakt Frankrijk. De interestvoeten van de financiële titels uitgegeven door het ESM dreigen dan uit de pan te rijzen, net als de schuldenlast van het ESM. Het is heel dit kaartenhuisje van liquiditeiten dat dan op ineenstorten zal staan.

De veralgemening van het Grieks recept
Maar keren we terug naar dit mechanisme zelf: wie neemt de beslissingen? Het ESM wordt voorzien van een “raad van gouverneurs”, samengesteld uit de ministers van Financiën van de landen die lid zijn. Het zijn de gouverneurs die ondermeer beslissen of er al dan niet ingegaan wordt op de vraag om steun van een lidstaat en die de fondsen vrij maken om dit te doen. Ze benoemen een directeur–generaal, die de lopende zaken opvolgt in samenspraak met de Raad van Bestuur die samengesteld is uit 17 bestuurders, benoemd door elke gouverneur. De meeste beslissingen worden genomen hetzij met een eenvoudige meerderheid, hetzij met een gekwalificeerde meerderheid (80% van de stemmen).

Let wel we hebben hier met een bedrijf te maken en niet met een democratie: elke gouverneur bezit een aantal stemmen dat overeenkomt met de aandelen die zijn land in de ESM bezit. Zo heeft Duitsland 27% van de stemmen en Frankrijk 20.5%. Samen hebben zij 47,5% van de stemmen. Op geen enkel moment is het advies van het Europees Parlement of van een nationaal parlement van tel. Dit maakt van de ESM een structuur die nog minder democratisch is dan de Europese investeringsbank (EIB). Want hier moet een eventuele aanpassing van de statuten noodzakelijk voorgelegd worden aan het Europees Parlement .

Ander zeer gevoelig punt: de “strikte” voorwaarden waaraan de financiële bijstand aan een land in nood onderworpen is. Dit punt is zelf geen zaak voor het ESM, maar voor de “troïka”: de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF), gemandateerd door de Raad van gouverneurs. Drie organen waar de burgers en hun verkozenen geen enkel controle hebben! Wat er in Griekenland en Portugal gebeurt geeft ons een overzicht op het soort voorwaarden die zullen opgelegd worden: massale privatiseringen, loonsverminderingen zowel in de private als in de openbare sector, verlaging van het bestaansminimum, fundamentele invraagstelling van het recht op arbeid en de systemen van sociale zekerheid, verhoging van de BTW.

Een antidemocratische structuur
De troïka zal belast worden met de controle van het naleven van deze spaarplannen. Ze zullen in geen geval gecontesteerd of geamendeerd kunnen worden, zoals het Grieks laboratorium het nog overduidelijk heeft aangetoond. Geconfronteerd met de sociale revolte die zich uit en met het perspectief van een linkse meerderheid in Griekenland (de drie linkse partijen die het strenge spaarplan geweigerd hebben, bereiken nu 42 % van de kiesintenties), verklaarde Angela Merkel op 13 februari: “Er kunnen geen amendementen zijn van dit programma en er zullen er geen zijn”. Stemmen zal dus geen zin meer hebben? De financiële steun aan een land zal immers ook onderworpen zijn aan het functioneringsverdrag van de EU: dat ondermeer voorziet dat in het marmer gegrift wordt de “gouden regel”: verbod van elke schuldenlast, dus het einde van elke investering op lange termijn. In deze tijd van noodzakelijke overgang inzake energiepolitiek en ecologie, kapt Europa zich een arm af.

Onmogelijk dus om de “verdragsprotocollen’ (de besparingsplannen) te bevragen en te veranderen die sinds twee jaar toegepast worden. Ondanks het feit dat ze van geen enkel nut blijken te zijn. De economist Michel Aglietta legt uit: “de spaarplannen zijn gemaakt om de interesten op de staatschuld te betalen, die toenemen. Maar besparen betekent minder groei, dus minder inkomsten, dus meer uitgaven inzake werkloosheid. Griekenland heeft zijn schuldenlast met de besparingsplannen niet doen dalen maar doen toenemen.” In Portugal is er een enorme stijging van de werkloosheid: 35,4% van de min 24 jarigen zijn zonder werk.

Nergens vooruitgang, overal spaarplannen
In 10 jaar tijd, tussen schuld en interest op de schuld, heeft Spanje 1020 miljard euro terugbetaald, dit leidde tot een opeenvolging van besparingsplannen. In Frankrijk staat 60% van het budgettair deficit (78,7 miljard voorzien voor 2012) voor de terugbetaling van de interest op de staatsschuld. “Bij elke verharding van een besparingplan vergroot men de recessie.”Dat is de commentaar van Michel Fried, economist aan het Laboratoire social d’action, d’innovation, de réflexion et d’ échanges (Lasaire). « 50% tot 60% van de export van de Europese landen gaat naar de eurozone. Als al die landen tezelfdertijd een besparingsplan toepassen…” Wie maalt erom! Laat ons maar verder zinken in de vicieuze cirkel door de democratieën zelfs te verbieden hun fouten recht te trekken, gesteld dat ze die fouten zouden opmerken. Last but not least: de leiders van het ESM zullen in de meest volstrekte straffeloosheid ageren: “ De voorzitter van de raad van gouverneurs, de gouverneurs, de adjunct-gouverneurs, de beheerders, de adjunct-beheerders, evenals de directeur- generaal en de andere agenten van het ESM kunnen niet vervolgd worden voor daden die ze gepleegd hebben bij de officiële uitvoering van hun ambt en ze genieten ook van de onschendbaarheid van hun papieren en hun officiële documenten”, bepaalt artikel 35 (immuniteit van personen) . Enkel de directeur-generaal kan de immuniteit van een medewerker van het ESM opheffen. En de immuniteit opheffen van een gouverneur of een beheerder, kan enkel gebeuren door de raad van gouverneurs. In klare taal: de vuile was wordt binnenskamers gewassen in alle discretie. In geval van een betwisting tussen het ESM en een van de lidstaten, is enkel het Europees hof van Justitie bevoegd. Dit is de enige gelegenheid dat een externe instelling kan tussenbeide komen bij iets wat er binnen het ESM gebeurt. Antidemocratisch, het spel spelen van de markten en van de speculanten, met in zich de kiemen van de vernietiging van het Europees sociaal model: het “Europees Stabiliteitsmechanisme” verraadt definitief het ideaal waarop de unie gebouwd is. De leningen die toegestaan worden onder de druk van de gedereguleerde markten, zullen niet meer dienen om een land sociaal en economisch op te bouwen of te versterken, maar om te vernietigen wat er gerealiseerd werd. Zullen onze volksvertegenwoordigers deze zelfmoordroute inslaan? ESM of geen ESM, de vraag naar een echte Europese solidariteit met Griekenland en de andere landen die door de markten aangevallen worden, blijft open.

Met dank aan Jules Debroux voor de vertaling.

——————

http://nl.wikipedia.org/wiki/Europees_Stabiliteitsmechanisme