Tegengif
Tegenwoordig ben ik al blij als ik op een wandeling één hommel zie. Je leest het, je hoort het overal: de biodiversiteit gaat razendsnel achteruit, vele soorten insecten leggen het loodje, ooit heel gewone soorten worden zeldzaam. Vooral dit jaar valt het me op dat het nóg erger is, nóg leger. Voor de kinderen van nu lijkt dit de gewone wereld – is dit de gewone wereld. Hele velden vol bloemen met maar hier en daar een insect.
(Foto: Departement des Yvelines, Flickr CC2.0)
Er is genoeg te zien in de bermen, die gelukkig tegenwoordig minder vaak gemaaid worden. Die bermen staan vaak vol met bloemen, vanzelf gegroeide of goedbedoelde bloemen uit strooizakjes. Strooizakjes met wilde bloemen. Echt wild zijn die meestal helaas niet, in die zin dat het vaak uitheemse bloemen zijn, net wat groter en opvallender, want daar houden de meeste mensen nu eenmaal van. Groter en opvallender dan de bloemen waar de insecten die hier leven op zijn gespecialiseerd. Buurtgroepen verzorgen zelf bloemenperkjes, maar ook daar zie je meestal geen planten en bloemen die het lievelingsgerecht bieden voor de hier levende insecten. Mensen denken dat ze goed bezig zijn maar het is van de regen in de drup. De bermen waarboven het hoort te gonzen, te wemelen en wriemelen van de bijen, vliegjes, kevertjes, blijven stil, akelig stil.
Hoe het komt? Die goedbedoelde strooizakjes met net de verkeerde bloemetjes zijn natuurlijk niet de hoofdoorzaak. Er zijn meerdere oorzaken, maar er is één hoofdoorzaak en dat is de gangbare land- en tuinbouw. De chemische bestrijdingsmiddelen die bedoeld zijn om het gewas te beschermen tegen schadelijke vraat en schimmels, maar die zelf ook schadelijk zijn, voor bijen en kevers en andere kleine diertjes. De kunstmest, die het bodemleven naar de knoppen helpt.
Er zijn allemaal grote kapitalistische bedrijven die er belang bij hebben dat deze schadelijke middelen verkocht blijven worden, boeren worden onder druk gezet enzovoort. Omschakelen is maar lastig, en duur, want ‘de consument wil het eten zo goedkoop mogelijk’.
Toch zijn er boeren die het anders doen, die kiezen voor biologische land- en tuinbouw. Die moeten we dus steunen, toch? Dan hebben we meteen de dikste oorzaak te pakken van het verdwijnen van de insecten en de achteruitgang van het bodemleven. Door massaal over te stappen op biologisch voedsel kunnen we voorkomen dat wilde bijen, hommels, zweefvliegen en andere soorten verdwijnen, en dus voorkomen dat de bestuiving in gevaar komt, en dat vogels, muizen en andere insecteneters het steeds moeilijker krijgen. Kunnen we voorkomen dat je wandeling nog veel akeliger stil wordt, doordat je ook geen vogels meer hoort zingen.
Er zijn meer oorzaken, allerlei soorten vervuiling, de olieindustrie, noem maar op. Ook daar moet aan gewerkt worden, het is niet of-of. Maar biologisch eten kan iedereen elke dag zelf doen, en daarnaast is er genoeg tijd om andere dingen aan te pakken. Ik koop al bijna veertig jaar alles wat ik eet biologisch, of het nu bij een winkel is of bij een biotuinderij in de buurt.
Het verbaast me al jaren dat dit punt, het boycotten van met gif bespoten voedsel, niet net zo breed aanslaat als bijvoorbeeld veganisme. Ook met veganisme heeft het een tijd geduurd voordat het aansloeg, dat is waar. Er waren misverstanden, en er was gebrek aan kennis. Veel mensen wisten bijvoorbeeld niet dat een koe om genoeg melk te blijven krijgen elk jaar een kalfje moet krijgen. Wat er met het gros van de stiertjes gebeurt kun je wel raden. Misschien zijn de verhalen achter veganisme wat beeldender: je kunt schokkende reportages maken over wat er gebeurt met die stiertjes, en over enge moordmachines voor het selecteren van hennetjes en haantjes, waardoor het drinken van koemelk en het eten van een ei niets onschuldigs meer heeft. Zoogdieren en vogels lijken meer op ons dan hommels, vlinders of regenwormen. Als de roodborstjes massaal zouden uitsterven zal daar eerder aandacht voor zijn dan voor de grijze zandbij. Het valt meer op. Er zijn minder mensen die op insecten letten, en velen vinden het zelfs wel geruststellend: een wereld met minder dazen en muggen en andere lastpakken.
Dan zijn er de mensen die vinden dat individueel je gedrag veranderen geen hout snijdt als je de wereld wilt veranderen. Ik begrijp dat het niet genoeg is om biologisch (veganistisch, fair trade, van het seizoen, uit de buurt) te eten, maar er is nota bene meer aanbod dan vraag. Als we dus massaal overstappen zal dat een enorme impact hebben. En het prijsverschil? Dat zou geheel andersom moeten zijn: in bespoten voedsel zou de prijs doorberekend moeten zijn van de schade die het heeft veroorzaakt.
Dan nog een andere kwestie en die heet Rudolf Steiner, en die zit me helemaal niet lekker. Een man, die er niet alleen heel vage en onzinnige maar ook racistische ideeën op nahield, ideeën die ook weer opdoken in de leerboeken van de ‘vrije scholen’, en ik heb het idee dat er nooit radicaal en uitdrukkelijk afstand van deze ideeën genomen is. In de BD-landbouw wordt veel gebruik gemaakt van een astrologische zaaikalender, en allerlei hocuspocusgedoe met dierlijke preparaten. De bekendste opleiding in Nederland is de biologisch-dynamische landbouwschool Warmonderhof in Dronten. Het houden van dieren is in de BD-landbouw verplicht.
Genoeg redenen om niet alleen de gangbaar geteelde (kapitalistische, met gif bespoten) groenten, fruit en granen te boycotten, maar ook de (eveneens kapitalistische) biologisch-dynamische.
Maar niet alles is BD, er is ook ‘gewoon’ biologisch voedsel, met of zonder een eco-keurmerk. Er zijn (niet of minder kapitalistische) voedselcoöperaties en er zijn bio-boomgaarden en -tuinderijen in de buurt. En er is een nieuwe ontwikkeling, die van de biocyclische veganlandbouw. Nuchter en goed onderbouwd. Zonder hocuspocus, kwakzalverij, preparaten of griezelig esoterisch gedachtengoed.
Het zou mooi zijn als deze vorm van landbouw massaal gesteund ging worden. Dan hebben de wilde bijen, de hommels en alle andere kleine beestjes nog een goeie kans om te overleven.