(Bron: libcom, het stuk werd geschreven voor het Zweedse blad van de Syndicalistische Vakbond SAC, vertaling Tijn van Beurden/globalinfo.nl)

In het naoorlogse Griekenland was 18 oktober 1981 een symbolische dag. Binnen zeven jaar na de terugkeer van linkse Griekse ballingen (na de val van de militaire junta) slaagde een linkse partij er plotseling in om na deelname aan drie verkiezingen, door vergroting van haar electorale aanhang aan de macht te komen. Haar politieke programma was afschrikwekkend voor de rechtse krachten van de Griekse samenleving (die de Griekse burgeroorlog hadden gewonnen) én delen van de heersende klasse. Het programma omvatte uittreding van Griekenland uit de EEG en de NAVO, het loskomen uit de invloedssfeer van de USA, een massale socialisering van ondernemingen en sociale controle in bedrijven, een ontbinding van de paramilitaire staat en een aanval op de uiterst rechtse orthodoxe kerk. De Panhelleense Socialistische Beweging (PASOK) was een echte linkse partij die een vreedzame socialistische transformatie propageerde (met wapens ter beschikking als nodig). Het was zelfs voor de jaren tachtig een radicale partij.

De overeenkomsten met SYRIZA zijn duidelijk.

Wat is SYRIZA?

SYRIZA begon als een bijzondere groepering waarin diverse linkse groepen samenwerkten. Eurocommunisten, afvallige Leninisten, grassroot-bewegingen en andere activisten. SYRIZA ontstond net als PASOK uit ‘het niets’. Maar in vergelijking met PASOK transformeert SYRIZA sneller, haar politieke programma komt niet eens in de buurt van de radicale ideeën van PASOK uit de jaren tachtig. SYRIZA telt slechts enkele duizenden leden.

Tsipras, de favoriet van de terugtredende leider, werd in 2008 de nieuwe leider van SYRIZA, daarmee werd afscheid genomen van het Eurocommunisme en een nieuwe identiteit gecreëerd: steun voor sociale eisen en strijd middels een retoriek die koketteerde met libertaire tradities, een obsessie met politieke rechten en een militante aanwezigheid op straat. Uit de linkerhoek kwam een (beperkt) aantal militanten die ervaring hadden met actievoering op straat.

Tegelijkertijd probeerde Tsipras de invloed van SYRIZA te versterken onder de vakbonden (hoofdzakelijk de publieke sector) en de georganiseerde universiteitsstudenten.

Verder riep SYRIZA, die toen niet meer dan 4 % van de stemmen kreeg, voortdurend op tot eenheid van de hele linkse beweging, ofschoon dat openlijk werd verworpen door de Griekse Communistische Partij (KKE) en andere linkse krachten buiten SYRIZA.

Ook was Syriza toen de zondebok voor alle uiterst rechtse en fascistische krachten: SYRIZA’s pro-immigranten standpunt, betrekkelijk seculiere ideeën en polemieken tegen sociale discriminatie en anti-nationalisme kregen te maken met constante en soms hysterische aanvallen.

Deze oude SYRIZA deed het erg goed in de verkiezingen, iets wat de leiders van SYRIZA nooit hadden kunnen voorspellen of plannen. De oppositiepartij die moeite had om over de 3 % parlementaire drempel te komen, slaagde erin de percentages van de KKE te overtreffen, zo symbolisch de hegemonie aan de linkerzijde over te nemen en te koketteren met machtsovername.

Het politieke klimaat

Werknemers in Griekenland werden geconfronteerd met het einde van de welvaartsdroom en leugenachtige beloftes van de EU én Griekenland. Ze raakten werkloos, kregen lagere lonen, moesten voortaan betalen voor hun medicijnen en verloren voorzieningen.

Voor ouderen was de situatie nog slechter omdat ze niet alleen hun pensioen verloren maar ook te maken kregen met slechtere gezondheidsvoorzieningen. Alles wat te maken had met de welvaartsstaat verslechterde en werd duurder. De aanpak van corruptie varieerde. Corruptie die werd aangetroffen bij de lagere inkomensklassen werd een alibi voor massale bezuinigingen op sociale voorzieningen. Als het ging om de elite of staatscorruptie werd niets ondernomen.

De twee parlementaire partijen (PASOK en Nieuwe Democratie) die de macht hadden zijn onderuitgegaan. Ze kunnen niet langer stemmen ‘kopen’ door eenvoudige ‘uitruil’ (zoals het inhuren van mensen in de publieke sector, belastingreductie etc.) waarbij ze telkens trachtten evenveel terug te nemen wat ze vergaven via politiek cliëntelisme.

De rechtse Nieuwe Democratie (ND) kon overleven omdat ze het geluk had in 2009 de PASOK-regering de schuld van de economische ineenstorting te kunnen geven. ND zit in de regering sinds 2012 samen met een heterogeen gezelschap van uiterst rechts, conservatieven, liberalen, bourgeois, oligarchen, politieke professionals, angstige kleinburgers en oudere kiesgerechtigden die denken dat hun pensioenen en de vrede in gevaar zouden komen met een linkse regering. Desondanks is de steun voor de ND momenteel maar de helft van weleer.

De andere pool van het tweepartijen systeem en lid van de regeringscoalitie, PASOK, kromp naar 5 %, waardoor het risico bestaat dat de parlementaire kiesdrempel niet wordt gehaald in verband met de desintegratie enkele weken geleden. (Papandreou, de vroegere eerste-minister, en leider van PASOK begon enkele weken geleden een nieuwe partij).

De twee partijen die zullen profiteren van kiezers die niet langer op ND en PASOK stemmen zijn de fascisten van de Gouden Dageraad en SYRIZA. Over enkele dagen, op 25 januari, zullen die ontwikkelingen zich in de verkiezingsuitslagen manifesteren.

SYRIZA aan de macht

Het narratief van de realpolitik die radicale bewegingen telkens bedrijven als ze macht verwerven is al meerdere keren beschreven. SYRIZA’s huidige realpolitik bestaat eruit om iedereen tevreden te stellen. Ze propageert haar toewijding aan democratische instituties terwijl ze tegelijkertijd haar banden met de grassroot-beweging zegt te willen versterken. Ze wil dat Griekenland in de EU blijft, mits het een EU van gelijkheid, broederschap en rechtvaardigheid wordt. SYRIZA prijst de grassroot-strijd, maar wil ook haar electorale aanhang vergroten. Ze veroordeelt geweld en schending van de wettelijke systematiek tijdens de diverse campagnes, maar doet dat vrij omzichtig. Ze veroordeelt imperialisme en allerlei vormen van interventie, maar blijft stil over de Griekse positie in de NAVO. Ze flirt met Rusland, China en de VS. Ze verspreid het gerucht dat ze overeenkomsten heeft gesloten met delen van de elite. Tegelijkertijd ondersteunt ze: anarchistisch krakers, als die vervolgd dreigen te worden bedreigd worden en hongerstakers.

SYRIZA’s grootse zorg is om iedereen tevreden te houden. Het zou ook niet anders kunnen omdat haar enige doel is de verkiezingen te winnen.

We moeten bedenken dat als we over SYRIZA praten, we het hebben over een politieke kracht wier verkiezing en sociale dynamiek niet sporen. Wie in Griekenland of in Europa gelooft dat SYRIZA belangrijke socialistische veranderingen zal gaan invoeren gelooft in het onmogelijke.

De noodzakelijke condities die een radicale ingreep mogelijk zouden maken ontbreken eenvoudigweg: de vakbeweging in de privaatsector is een onbelangrijke beweging die wordt gecontroleerd door de stalinisten van de KKE (de Griekse Communistische Partij). De studentenbeweging is links, nadrukkelijk aanwezig en belangrijk, maar tamelijk klein en seizoengevoelig. Zelfs met betrekking tot sociale rechten, solidariteit met gevangenen en antifascisme probeert SYRIZA vertwijfeld te delen in de publiciteit en het politieke kapitaal dat de anarchisten op straat verwerven.

De Griekse samenleving, de werknemers en de lagere inkomens gingen door vijf moeilijke jaren waarin ze alle strijdmethodes uitprobeerden die overeenkwamen met voorgaande concepten van sociale conflicten en strijdmethodieken. Het was een totale mislukking. Op een paar uitzonderingen na die actief blijven (en die zullen SYRIZA nauwelijks steunen bij de verkiezingen) blijven werknemers geïsoleerd thuis. Veel van hen wachten enigszins hoopvol op SYRIZA.

Is het mogelijk in zo’n geglobaliseerde omgeving belangrijke veranderingen door te voeren zonder algemene sociale en klasse-steun? Zijn veranderingen voor de massa zonder de massa mogelijk? Nee, zeker niet, en zij die binnen SYRIZA werkzaam zijn weten dat heel goed.

Ongetwijfeld zijn er eerlijke kaderleden in de partij (wat voor Griekse begrippen vrij zeldzaam is). Er zijn in SYRIZA ervaren linkse militanten die zich nooit hebben verkocht aan PASOK, ofschoon het mogelijk was, radicalen uit bewegingen en goedwillende activisten. Die mensen zullen vechten in de partij voor hun linkse idealen.

Het is zeker amusant om op de gezichten van uiterst rechtse personen de afkeer te zien voor de komende ‘overwinning van het nationaal-nihilistisch Bolsjewisme.’ Het is positief dat meer mensen zich verzetten tegen de repressieve agenda van het fascisme. Dat alles is slechts tijdelijk.

Een deel van PASOK’s voormalige oudgedienden ging al naar SYRIZA, ze winnen samen met de overgebleven Euro-communisten aan macht binnen de partij, immers hoe dichter Syriza bij autoriteit/macht komt des te minder plaats er wordt gelaten voor radicaal-links. Indicatief voor die tendens is het feit dat men zich minder vastberaden opstelt inzake het komende conflict met Duitsland en de EU over de Griekse schuld en bezuinigingsmaatregelen.

Verder moeten we oog hebben voor het feit dat SYRIZA moet gaan regeren in een staat waarvan het bureaucratisch mechanisme bestaat uit aanhangers van de vroegere PASOK en het repressieve mechanisme, dat wil zeggen de diepere staat (leger, politie en justitie) wordt gevormd door de rechtervleugel en fascisten. Als we er van uitgaan dat SYRIZA niet zal trachten een junta te vestigen, hoe zal ze de staat controleren zonder uitruil en onderhandelingen met die actoren?

De oude radicale SYRIZA, die 4 % scoorde, droomt nog steeds van het ten val brengen van het heersende regime, iets wat ze eerst wilden, maar niet lukte!

Het enige wat nog rest voor SYRIZA zijn compromissen. Voor een linkse partij die niet aan de macht wil komen door middel van geweld, is dat de enige mogelijkheid. Temeer daar SYRIZA zelfs geen aanhang van grote groepen loyale stemgerechtigden heeft weten te verwerven.

De gouvernementeel georiënteerde SYRIZA (van 30 %) droomt van overleving als ze aan de macht is, maar dat zal niet lukken. Ze wil zelfs het heersende regime niet meer ten val brengen.

Wat gaat er na de verkiezingen gebeuren?

In de eerste jaren na 1981 realiseerde PASOK, die bestond uit minstens 400.000 fanatieke leden, een aantal van haar programmaonderdelen. De lonen werden verhoogd en een paar ondernemingen, die op het punt stonden om te worden gesloten, werden vrij hypocriet en top-down gesocialiseerd. Nadat PASOK vijf jaar aan de macht was, focuste ze alleen op het massaal inhuren van linkse krachten in de publieke sector en op het afschaffen van wetgeving, regelingen en verbanningen die middeleeuws waren en uit de burgeroorlog stamden. Daarna werd de partij sociaaldemocratisch en toen liberaal. PASOK verviel uiteindelijk in corruptie en opende enkele jaren geleden de deur voor economisch toezicht van de EU en legde Griekenland bezuinigingsmaatregelen op.

Er is een kans dat dit soort partijpolitieke evolutie door SYRIZA zal worden herhaald, maar dan sneller en niet op zulke grote schaal.

Mogelijk succesvolle onderhandelingen over de schuld, een essentiële verlichting van de bezuinigingen en wat Tsipras verder nog aan positiefs kan garanderen aan de Griekse samenleving, zullen als een overwinning op de internationale woekeraars worden gepresenteerd en zullen de macht van SYRIZA versterken en de oude politieke staf verzwakken.

Het zou erg amusant zijn die oude politieke staf nu te observeren, ware het niet dat men hen moet verduren: ze zijn angstig, parasitair, corrupt, religieus geobsedeerd en hebben burgeroorlog complexen, een verbazingwekkende combinatie van nationalisme en collaboratie. Als het contrast tussen de huidige regering en SYRIZA groot is, dan komt dat doordat deze regering walgelijk is.

SYRIZA zal daarom de verkiezingen winnen, ondanks het feit dat ze vrij onduidelijk is. Als SYRIZA iets voor elkaar krijgt, hoe klein ook, heeft dat politiek gezien gevolgen op de lange termijn. Als ze faalt, dat wil zeggen als Duitsland vanuit zijn heersende positie wil breken met Griekenland, dan zullen de gevolgen ongetwijfeld absoluut niet te voorspellen zijn.

Er zijn geen aanwijzingen die duidelijk maken hoe de Griekse samenleving zou reageren op zo’n scenario. Zelfs niet of de samenleving een emancipatoire of reactionaire weg zal inslaan.

Wat moet er gebeuren?

Als het gaat om de behandeling van de Griekse schuldencrisis én de waanzin van de bezuinigingen, dan is SYRIZA een oplossing. Het zou een progressieve systemische en geruststellende oplossing zijn voor de krimpende ‘middenklasse’, alsook voor de kleinburgerlijke delen van de Griekse samenleving die de illusie koesteren dat het allemaal tijdelijk is.

Voor hen die meer willen, voor hen die geïnteresseerd zijn in hun klasse, voor degenen die zelforganisatie en participatie eisen, voor hen die strijden, vormt SYRIZA een illusie. Het is niet SYRIZA’s fout dat de geëxploiteerde samenleving stil is. En het is ook niet SYRIZA’s fout als de nieuwe generatie valt voor parlementarisme en het geklets over een links bewind.

Het is een lange weg en vereist een hoop werk op grassroot-niveau: de betrokkenheid van de werknemers met de commons via een nieuw militant en horizontaal syndicalisme, door zelforganisatie van buurten en een radicaal politiek engagement met libertair/anarchistische ideeën en praktijken.

De weinige krachten in Griekenland die betrokken zijn bij klasse-syndicalisme, lokale sociale bewegingen en de anarchistische beweging vormen een subversief politiek kapitaal dat klein is, maar niet te klein.

Tijdstippen voor sociale veranderingen zijn moeilijk te bepalen: tijden van crisis, als werknemers er voor openstaan, tijden dat er risico’s moeten worden genomen doen zich niet alleen voor door een nauwgezette voorbereiding, maar ook ‘tijdens de nacht’. Alleen een sociale beweging die zich toelegt op grassroot-werk, alleen een sociale beweging die kanalen van communicatie en politieke gisting heeft gecreëerd, alleen een sociale beweging die redelijk en samenhangend optreedt kan de vonk worden die de massa laat exploderen.

Al het andere is een recept voor mislukking, teleurstelling, tijdverlies en vanzelfsprekend politieke en individuele corruptie, hetgeen macht en staat altijd creëren.

Voorheen door PASOK, nu weer door SYRIZA.