Ga naar de inhoud

Ontwikkelingslanden moeten Wereldhandelsorganisatie slopen

Geen oplossing – alleen maar meer problemen. De Wereldhandelsorganisatie (Word Trade Organisation, WTO) ligt al jaren in coma. Nu de wereld in crisissen (klimaat, COVID, oorlog, energie, voedsel) verkeert, zijn de ministers van handel van 12 tot 16 juni in Genève bijeen om afspraken te maken en daarmee de WTO nieuw leven in te blazen. Volgens Focus on the Global South komt daar alleen maar ellende van. Zij roepen de ontwikkelingslanden op compromissen niet te accepteren en de WTO te slopen.

6 min leestijd

(Door Focus on the Global South (1) vertaling Jan Taat/Solidariteit, Foto: wto.org)

De WTO is het boegbeeld van het neoliberalisme. Onder het motto Laat de markt zijn werk doen probeerde ze handelsbarrières te slechten. Voor de ontwikkelingslanden was de worst dat de markt de honger zou verdrijven. Daarvoor moesten zij in 1994 hun markt openstellen voor rijke landen en grote bedrijven. Dat is maar zeer gedeeltelijk gebeurd, want een groot gedeelte van de bevolking bestaat uit kleine boeren en vissers die niet met de internationale markt kunnen concurreren. In 2001 startte de Doha-ontwikkelingsronde die definitief een einde aan de honger in de wereld zou maken. Ontwikkelingslanden zouden hun grenzen verder openstellen en rijke landen landbouwsubsidies en andere barrières afbreken, zodat ook ontwikkelingslanden die markten konden bedienen. Daar is niets van terechtgekomen. Sindsdien liggen de ontwikkelingslanden dwars.
Daar komt bij dat grote landen liever bilaterale afspraken maken met kleine landen en multinationals liever zakendoen met individuele landen met schimmige handelsakkoorden als verzekering. Voor de Verenigde Staten geldt dat zij enige malen op de vingers zijn getikt door WTO-arbitrage en dat niet accepteren. Vandaar dat de WTO al jaren in coma ligt.

Intellectueel eigendom en COVID

In Genève proberen de handelsministers van de WTO-landen afspraken te maken om de wereldproblemen op te lossen. Eén daarvan bestaat uit de intellectuele rechten. Het TRIPS-verdrag (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) van de WTO (1994) zit de bestrijding van COVID danig in de weg. In oktober 2020 kwamen India en Zuid Afrika met een voorstel voor een vrijstelling van TRIPS ter bestrijding van de pandemie. Doel was om ontwikkelingslanden tijdelijk toegang te geven tot technologie die nodig is om hun eigen versie te ontwikkelen van COVID-19 vaccins, diagnostiek en behandelingsmethoden. Nu zijn we miljoenen doden en miljarden winst voor de farmaceutische industrie verder en ligt een voorstel op de WTO-tafel. Het is met name aan de Europese Unie te danken dat het zo lang heeft geduurd. Volgens de EU was er al genoeg ‘flexibiliteit’.

De huidige versie lijkt nauwelijks meer op het plan van India en Zuid Afrika. Volgens Artsen Zonder Grenzen: de belangrijkste beperkingen van de uitgelekte tekst is dat het alleen over vaccins gaat, geografisch beperkt is en alleen patenten betreft. Andere hindernissen, zoals geheimhoudingsovereenkomsten kunnen nog steeds essentiële informatie voor productie belemmeren. Diagnose en behandeling vallen dus geheel buiten deze vrijstelling. De voorgestelde procedures zijn ingewikkeld, tijdrovend en met een aanzienlijke kans op mislukking.ontwikkelingslanden moeten wereldhandelsorganisatie slopen3
 

Veel ontwikkelingslanden zijn gefrustreerd over de lange onderhandelingen en het verwaterde, onbruikbare compromis. De TRIPS-vrijstelling illustreert het onvermogen van de WTO om iets te doen voor de noden van het Globale Zuiden.

Landbouw en visserij

Op de agenda van de ministerconferentie staan ook landbouw en visserij, belangrijke onderwerpen, gezien de snel toenemende globale voedselcrisis. Oude problemen met handelsverdragen die het armste en meest kwetsbare gedeelte van de wereldbevolking raken, moeten worden opgelost. Nieuws uit Genève laat echter zien dat de rijke landen zich niets van de zorgen van de ontwikkelingslanden aantrekken. Onder het mom ‘crisis beheer’ blijven handelsverdragen gehandhaafd; de roep om ‘voedsel soevereiniteit’ is in de kiem gesmoord. Vanaf het begin heeft de WTO geprobeerd de voedselproductie en distributie in handen van transnationale ondernemingen te leggen. Die hebben daar vanwege winstoptimalisatie uiterst kwetsbare systemen van gemaakt.

Wat betreft visserij staat beperking van subsidies op de agenda, in het bijzonder die de illegale visvangst en overbevissing in stand houden. Ook de overdadige subsidies die de rijke landen hun eigen vloot toekennen, vergeleken met de ontwikkelingslanden, staan ter discussie. Het gaat over 33,6 miljard euro in 2018, waarvan 21,1 miljard voor capaciteitsvergroting. Slachtoffers zijn de kleine traditionele vissers in de ontwikkelingslanden. Overbevissing door grote schepen en verontreinigingen verminderen hun vangst. Hun markt neemt ook af vanwege toenemende invoer. Vissersorganisaties in ontwikkelingenlanden zijn bezorgd dat de onderhandelingen in het voordeel van de rijke landen zullen uitvallen en protesteren bij de WTO.

ontwikkelingslanden moeten wereldhandelsorganisatie slopen2

Een Thaise vrouw deelt eten uit aan kinderen. Foto ILO/Shyamal Das.

Offensieve strategie

Public Stock Holding for Food Security Purposes (PSH) – overheidsmaatregelen om de voedselvoorraad op peil en betaalbaar te houden voor het armere gedeelte van de bevolking – is ook een oud discussiepunt dat niet is opgelost. PSH botst met de vrijhandelsdoctrine en met het agrarische handelsverdrag van de WTO. Dat verdrag beperkt voedselsubsidies. Negen jaar geleden is in Bali een tijdelijke afspraak gemaakt dat rijke landen geen klacht tegen PSH zullen indienen en dat de WTO ondertussen aan een oplossing zou werken.
De G33-ontwikkelingslanden willen nu dat PSH niet onder deze subsidiebeperking valt. Het is een voorwaarde om ondervoeding tegen te gaan. Tegenover de G33 staan echter de voedsel exporterende landen: De Verenigde Staten, Europese Unie en de Cairns-landen. Volgens hen moet een beslissing over PSH gepaard gaan met (buitenlandse) toegang tot de markt en aan PSH gerelateerde hervormingen. Een voorstel zou op één van de volgende ministersvergaderingen kunnen worden besproken. Nu zou een verklaring over voedselzekerheid en een vrijstelling voor het voedselhulpprogramma van de Verenigde Naties voldoende zijn.

Op zijn best gaat de ministersvergadering van de WTO niet meer opleveren dan mooie woorden en plannen. Ontwikkelingslanden zullen hun defensieve strategie van de afgelopen decennia volhouden om verslechteringen tegen te houden, hoewel door de crisis de druk hoog is. Wij stellen een meer offensieve houding voor: terughalen wat bij de oprichting van de WTO is ingeleverd.
Tenslotte heeft de WTO de beloften bij de oprichting, nu bijna dertig jaar geleden, van geen kant waargemaakt. Op langere termijn is sloop van de WTO ten bate van forums onder de vlag van de Verenigde Naties een betere oplossing. Met de universele verklaring van de rechten van de mens als leidraad, kan daar worden gewerkt aan economische, duurzame ontwikkeling, samenwerking en welzijn.

(1) Vertaling en bewerking Jan Taat. Gebaseerd op artikelen van focusweb.org – waar ook de officiële standpunten van Focus of the Global South te vinden zijn:
* Walden Bello, The Global South in the WTO: Time to Move from the Defensive to the Offensive, 9 juni 2022, focusweb.org/the-global-south-in-the-wto-time-to-move-from-the-defensive-to-the-offensive
* Joseph Purugganan, WTO MC12: What’s at Stake and what lies ahead for people’s resistance, 12 juni 2022, focusweb.org/wto-mc12-whats-at-stake-and-what-lies-ahead-for-peoples-resistance
* Focus on the Global South, Revoke WTO TRIPS: no compromise on equitable access to COVID 19 treatment, 13 juni 2022, focusweb.org/revoke-wto-trips
* Ranjini Basu en Shalmali Guttal, Agriculture Negotiations at #WTOMC12: No Real Solutions in Sight, 13 juni 2022, focusweb.org/agriculture-negotiations-at-wtomc12
* Focus on the Global South, Press release: developing countries should walk out of WTO ministerial – time to start process of dismantling the WTO, 14 juni 2022, focusweb.org/press-release-developing-countries-should-walk-out-of-wto-ministerial-time-to-start-process-of-dismantling-the-wto