Ongevraagd advies van een Joodse (moeder) voor Europese activisten

(Foto: Joodse stemmen bij een flashmob-protest voor een staakt-het-vuren in Palestina afgelopen dinsdag in station Amsterdam Centraal. (Foto: Jan Kees Helms)

Angst voor antisemitisme voedde de zionistische droom van Herzl. Angst voor antisemitisme voedt de huidige Israëlische regering. Het blijft een belangrijk obstakel voor vrede. Zolang er antisemitisme in de wereld is, zo luidt het argument, hebben Joden een staat nodig om veilig te zijn. De angst voor antisemitisme vernietigt de hoop op vrede.

Deze angst heeft me veel te lang doen zwijgen. Bijna tien jaar geleden begon ik samen met andere geweldige Joodse activisten Een Andere Joodse Stem. Sinds mijn verhuizing naar België zijn er vijf oorlogen tegen Gaza gevoerd (2006, 2008, 2012, 2014 en 2021) en vonden er eindeloze vormen van geweld en onrecht plaats tegen Palestijnen (zowel door het leger als door de door de staat gesanctioneerde kolonisten). Openlijk kritisch zijn over Israël in de synagoge en in Joodse kringen was een zeer eenzame positie (een die uiteindelijk leidde tot mijn excommunicatie). Dat is nu anders. Veel Joden en Israëli’s staan kritisch tegenover het huidige regime, maar ze durven het niet openlijk te zeggen. Ik had mij nog nooit gemengd in het Belgische publieke debat, maar dit veranderde in 2014. Nog geen jaar daarvoor had ik een kind verloren. Toen ik ouders zoals mij zag rouwen om de dood van hun kinderen, realiseerde ik me dat er weliswaar veel doden zijn die ik niet kan voorkomen, maar dat er veel meer zijn die we wel kunnen voorkomen.

Ik spreek me nu daarom wel uit, maar de realiteit dat het tot meer antisemitisme kan leiden, maakt me erg voorzichtig. Ik heb antisemitisme de afgelopen twintig jaar gezien, bestudeerd en persoonlijk ervaren. Het bestaat in vele vormen en komt voor in alle academische en politieke kringen. Het is een reëel probleem, in België en over de hele wereld. Het is essentieel dat ook degenen onder ons die zich identificeren met links, die zichzelf anti-racistisch, anti-kapitalistisch en anti-kolonialistisch noemen, eerlijk zijn en in het reine komen met de realiteit dat er antisemitisme bestaat in onze kringen – vroeger en nu. We moeten dit niet alleen doen voor de vrede in het Midden-Oosten, maar ook voor rechtvaardigheid en gelijkheid in Europa. Laat me uitleggen waarom ik, zij het ongevraagd, nu advies geef aan Europese academici en activisten. Ik heb geen advies voor Palestijnen, alleen schaamte omdat ik zo lang heb gezwegen.

Aangezien antisemitisme vandaag de dag nog steeds wijdverspreid is, heeft Bibi Netanyahu, de langst zittende premier in de Israëlische geschiedenis, de angst voor antisemitisme in een zeer krachtig wapen veranderd. Joodse angst en Europees schuldgevoel houden mensen stil. En zwijgen is geweld. Het onderscheid tussen kritiek op de Israëlische staat en antisemitisme is niet gemakkelijk te maken. Antisemitisme is door Israël en veel andere staten en instellingen gebruikt als wapen om legitieme kritiek op de regering of haar beleid, door zowel Joden als niet-Joden, het zwijgen op te leggen. Om te begrijpen hoe dit de afgelopen decennia langzaam en sluipend is gebeurd, is het belangrijk om te kijken naar de campagnes van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) die kritiek op Israël weten te duiden als antisemitisme.

Deze bewapening is het Trojaanse paard van rechts, zoals het werd geïnstitutionaliseerd door ‘goede progressieve liberalen’, in regeringen en universiteiten, deels om hun schuldgevoel te sussen en deels om hen in staat te stellen niet kritisch te hoeven denken. Voor alle instellingen die de IHRA hebben ondertekend, wordt kritiek op Israël gelabeld als antisemitisme. Dit betekent dat statistieken over de prevalentie van antisemitisme ook elke kritiek op Israël meerekenen, waardoor ze minder betrouwbaar worden, wat ons nog verder van huis brengt in de aanpak van antisemitisme.

Voorafgaand aan deze meest recente oorlog diende deze bewapening om Palestijnse kunstenaars, activisten en geleerden het zwijgen op te leggen, evenals degenen die hen steunen. Het ontnam hen het recht om te spreken en het droeg bij aan een cultuur van angst en censuur. Wat in sommige delen van Europa reeds de norm was geworden, is in de afgelopen weken nu wijdverbreid – het verbieden van Palestijnse stemmen, vlaggen, slogans, het zwaar politiseren of verbieden van protesten. Antisemitisme is zo bewapend dat het dragen van een keffiyeh een potentiële misdaad is. Antisemitisme wordt ook gebruikt als wapen om links te verdelen, alsof je moet kiezen tussen niet antisemitisch zijn of de Palestijnen steunen.

Het is essentieel om ruimte te creëren voor kritiek op Israëls koloniale politiek zonder onbewust een antisemitisch discours te reproduceren. Daarom geef ik het volgende advies aan degenen die nu evenementen organiseren, petities schrijven en protesten ondersteunen waarin de genocidale acties van Israël worden veroordeeld en een staakt-het-vuren wordt geëist.

1. Erken in elke schriftelijke verklaring of toespraak dat er geen rechtvaardiging is voor de gruwelijke misdaden van Hamas op 7 oktober 2023. Maak duidelijk dat we deze misdaden niet rechtvaardigen door ze in hun context te plaatsen.
2. Erken de tragische toename van zowel antisemitisme als islamofobie in Europa in de afgelopen drie weken en erken hoe dit de agenda dient van extreem-rechts, wiens politieke macht een spook is dat rondwaart bij de huidige en komende verkiezingen in Europa.
3. Stel Israëliërs niet gelijk aan Joden, dit is precies wat de IHRA en Netanyahu doen. Homogeniseer niet alle Israëli’s. Er zijn veel kritische Israëli’s. Er zijn veel niet-witte Israëli’s.
4. Na een paar recente protesten te hebben bijgewoond en veel toespraken te hebben aangehoord, moet ik toegeven dat het moeilijk is om mezelf niet de vraag te stellen wat “van de rivier tot de zee, Palestina zal vrij zijn” betekent voor Israëli’s. Als het betekent dat Israëlische Joden niet mogen blijven, is het antisemitisch – en dit moet links ophelderen en naar buiten brengen. Ik verwacht van Europeanen – zowel vanwege hun eigen historische medeplichtigheid als hun huidige verantwoordelijkheid – dat ze dit werk doen. Erken de Shoah en de Nakba, en Europa’s medeplichtigheid met het kolonialisme. Erken dat Europa medeplichtig is aan wat er vandaag in Gaza gebeurt, het zijn niet alleen de VS die blindelings steun verlenen aan Israël.
5. Betwist de IHRA-definitie van antisemitisme, waar die ook wordt gebruikt, en engageer je actief en geef voorlichting over BDS.
6. Last but not least, onderwijs jezelf, over al het bovenstaande en de grotere historische context, de relatie tot racisme, kolonialisme en kapitalisme. Als je dat doet, kun je je uitspreken en bijdragen aan vrede en gerechtigheid, zowel hier als in het Midden-Oosten.

Oproepen tot een staakt-het-vuren is geen antisemitisme; het is de enige hoop voor zowel Israëli’s als Palestijnen. Het is niet antisemitisch om wat de staat Israël de afgelopen 75 jaar heeft gedaan apartheid of langzame genocide te noemen. Maar om deze beweringen te kunnen doen, moet Europees links de realiteit van het antisemitisme in hun midden aanpakken. Als ze dat niet doen, voedt dat de bewapening van het antisemitisme.

Anya Topolski

(Professor filosofie, verbonden aan de Universiteit Nijmegen en oprichter van de vzw Een Andere Joodse Stem.)