Nee, Amnesty is geen linkse organisatie, waarom dan al die heisa?

(Door Marc vandepitte, overgenomen van DeWereldMorgen, foto Flickr)

Een opmerkelijk rapport

Op 4 augustus bracht Amnesty International een rapport uit over hoe de gevechtstactieken van het Oekraïense leger burgers in gevaar brengen. Het doet dat door bases te bouwen en wapensystemen te gebruiken in dichtbevolkte woonwijken, scholen en ziekenhuizen.

Amnesty heeft tientallen rapporten geschreven over de schendingen van het Russische leger in deze oorlog. Deze keer ging het over de Oekraïense kant van het verhaal. Een rapport van de VN en ook Der Spiegel waren eerder tot soortgelijke bevindingen gekomen als AI.

Het rapport is voorzichtig opgesteld. Ook Rusland wordt met de vinger gewezen. “Dat het Oekraïense leger militaire objecten binnen bevolkte gebieden plaatst, rechtvaardigt op geen enkele manier willekeurige Russische aanvallen.”

Het rapport is voorzichtig opgesteld. Ook Rusland wordt met de vinger gewezen.

Amnesty heeft het in dit rapport ook enkel over het gebruik van burgers als menselijk schild. Het rept met geen woord over het gebruik van clusterbommen[1] of vlindermijnen,[2] het beschieten van de kerncentrale van Zaporizhzhia of het martelen van gevangengenomen Russische soldaten.

Wat er ook van zij, het rapport was een opmerkelijke primeur. Het was de eerste keer dat een belangrijke Westerse mensenrechtenorganisatie het gedrag van het Oekraïense leger aan de kaak stelde. Tot dan waren er enkel veroordelingen geweest over de misdaden van het Russische leger.

Storm van kritiek

De reacties lieten niet op zich wachten. Er kwam een storm van kritiek op het rapport. Belangrijke media zoals The Washington Post, de The Telegraph of Bloomberg beschuldigden Amnesty ervan “de slachtoffers de schuld te geven” en op te treden als “nuttige idioten” in het voordeel van Poetin. Ze hadden het over het “moreel bankroet” en de “anti-Westerse obsessie” van Amnesty.

De Oekraïense regering reageerde furieus. President Zelensky veroordeelde het rapport in een toespraak tot de natie en beschuldigde Amnesty International van een “poging om amnestie te verlenen aan de terroristische staat en om de schuld van de agressor af te schuiven op het slachtoffer van agressie”.

Kuleba, de minister van Buitenlandse Zaken tweette dat het rapport “de werkelijkheid verdraait, een valse morele gelijkwaardigheid tussen de aanvaller en het slachtoffer schetst, en de desinformatie-inspanningen van Rusland versterkt. Het is fake ‘neutraliteit’, geen waarheidsgetrouwheid.”

Directeur van AI Oekraïne: “We hebben alles gedaan wat we konden om te voorkomen dat dit rapport openbaar zou worden gemaakt”.

De Oekraïense afdeling van Amnesty verzette zich ook hevig tegen de publicatie van het rapport. De directeur van de afdeling, Oksana Pokalchuk, verklaarde: “We hebben alles gedaan wat we konden om te voorkomen dat dit rapport openbaar zou worden gemaakt”.

Als gevolg van de grote druk zag de mensenrechtenorganisatie enkele dagen na het uitbrengen van het rapport zich verplicht om zich te verontschuldigen voor de “veroorzaakte pijn”. “Amnesty International betreurt ten zeerste het leed en de woede die ons persbericht over de gevechtstactieken van het Oekraïense leger hebben veroorzaakt.”

De organisatie bleef wel volledig achter haar bevindingen staan. Eerder had CBS, een van de drie grootste commerciële televisienetwerken van de VS, een documentaire over wapenleveringen aan Oekraïne gedeeltelijk verwijderd na druk van de regering in Kiev. Amnesty is niet gezwicht onder de druk.

Drie generaties mensenrechten

Om Amnesty te discrediteren gaan sommigen zover het als een extreem linkse organisatie te bestempelen. Maar dat is absoluut niet het geval. Om dat duidelijk te maken gaan we even in op de verschillende types van mensenrechten.

Er zijn drie types of generaties van mensenrechten. De eerste generatie zijn de zogenaamde burgerlijke rechten en hebben betrekking op vrijheid en deelname aan het politieke leven. Ze werden geïntroduceerd na de Franse Revolutie in 1789 en dienden om de opkomende burgerij te beschermen tegen de almacht van de koning en de adel.

Het gaat onder andere over vrijheid van meningsuiting, gelijkheid voor de wet, vrijheid van godsdienst, recht op privébezit, recht op een eerlijk proces, recht op privacy.

De burgerlijke mensenrechten werden geïntroduceerd om de opkomende burgerij te beschermen tegen de almacht van de koning en de adel.

De tweede generatie zijn sociale, economische en culturele rechten. Ze houden verband met gelijkheid. Ze kwamen er onder impuls van de opkomende arbeidersbeweging en de socialistische landen. Met deze rechten garandeert de overheid aan de burgerbevolking gelijke voorwaarden en behandeling.

Het gaat om recht op voedsel, huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, werk, vrije tijd, sociale zekerheid, eerlijk loon, enz.

De derde generatie kan men omschrijven als collectieve of volkerenrechten. Zij werden populair in de landen van het Zuiden tijdens de dekolonisatie. Deze rechten gaan over een rechtvaardige wereldorde en moeten ervoor zorgen dat elk land een eigen, autonome koers kan varen.

Het gaat onder andere om recht op soevereiniteit, economische en sociale ontwikkeling, natuurlijke hulpbronnen, cultureel erfgoed, gezond milieu en duurzaamheid (voor de komende generaties).

De Westerse bril

Elk van de drie generaties is belangrijk, maar de elites in het Westen zijn er wel in geslaagd om het gezichtsveld voornamelijk te beperken tot de eerste generatie. Om de kloof tussen rijk en arm in stand te houden is het voordelig om sociale en economische rechten buiten beschouwing te laten. Om de overheersing van het Noorden ten aanzien van het Zuiden in stand te houden is het ook nuttig om het niet te hebben over volkerenrechten.

Focus dus op de burgerlijke en politieke rechten. Bovendien worden die dan nog eens à la carte toegepast. Bij bevriende landen als Saoedi-Arabië of Israël wordt er flink door de vingers gezien als die rechten met de voeten getreden worden. Niet bevriende landen als Iran, Venezuela of China worden daarentegen onder een vergrootglas geplaatst als het die rechten betreft.

Eens de overheersende visie van het Westen op mensenrechten gemeen goed is geworden kan men die inzetten als politiek-ideologisch wapen.

Eens die overheersende visie van het Westen op mensenrechten gemeen goed is geworden, kan men die inzetten als politiek-ideologisch wapen. Via een mensenrechten-politiek proberen de VS en het Westen dan bepaalde landen een negatief imago te bezorgen en ze diplomatiek te isoleren.

Vooral sinds de komst van president Reagan in de jaren 80 werd ‘de mensenrechtencampagne’ gevoelig geïntensifieerd. In een opiniestuk in The New York Times met als titel ‘Waarom we de mensenrechten moeten steunen’ schreef John McCain, een vooraanstaand Republikeins senator, daarover het volgende:

“Wij zijn de belangrijkste architect en verdediger van een internationale orde die wordt beheerst door regels die zijn afgeleid van onze politieke en economische waarden. Door die regels zijn we enorm rijker en machtiger geworden.” Duidelijker kan je het niet formuleren.

Waar situeert zich Amnesty International?

Net zoals de meeste andere Westerse mensenrechtenorganisaties focust Amnesty hoofdzakelijk op de eerste generatie mensenrechten. Ze hanteert daarmee de dominante verhaallijn en speelt daardoor ook vaak in de kaart van de Westerse belangen.

In de VS bestaat er al lang een draaideur tussen de staf van prominente mensenrechtengroepen en de regering. In Europa is dat misschien minder het geval, maar het speelt wel. Daarnaast mag de druk van grote donoren, die de dominante verhaallijn genegen zijn, niet onderschat worden.

Van oudsher heeft Amnesty de machtsstructuren die de Westerse overheersing over de rest van de mensheid in stand houden genegeerd. Acties van een linkse regering die een gewelddadige contrarevolutie proberen te stoppen, worden op gelijke voet gezet met die van een meedogenloze imperialistische staat die een minderheid vervolgt.

Van oudsher heeft Amnesty de machtsstructuren die de Westerse overheersing over de rest van de mensheid in stand houden genegeerd.

In Bolivia werd na een militaire coup in 2019 Jeanine Anez door het leger benoemd als president. Haar regering maakte zich schuldig aan brutale repressie tegen het volksverzet. Het besluit van de nieuwe gekozen regering om haar te vervolgen voor een groot aantal bloedbaden werd door Amnesty International beschouwd als een “patroon van vooringenomenheid in het rechtssysteem”.

De Morning Star merkt op dat dit geen bewijs is van vooringenomenheid maar het gevolg is van een “individualistische benadering die voorbijgaat aan de machtsverhoudingen die bepalend zijn voor uitbuiting, onderdrukking, verzet en opstand”.

Dat is de reden waarom Amnesty Nelson Mandela niet kon aanvaarden als een ‘gewetensgevangene’. In de ogen van AI is gewapende revolutionaire strijd hetzelfde als gewapende staatsrepressie.

Het is ook de reden waarom Amnesty meer gewicht geeft aan de arrestatie van een media tycoon in Hong Kong dan aan de uitroeiing van absolute armoede bij honderden miljoenen mensen in China.

Een zelfde verhaal met Cuba. Het Amnesty rapport van 2021 focust op enkele dissidenten en op het gegeven dat een aantal ziekenhuizen de toestroom van Covid-patiënten op een gegeven moment niet aankonden. Het rept met geen woord over de moordende blokkade die het land in een economische wurggreep houdt.

Amnesty ontkomt ook niet aan het à la carte uitspelen van mensenrechten t.a.v. bevriende en niet bevriende naties.

Na een panne in een Cubaans bedrijf dat zuurstof produceert, was er een acuut tekort aan zuurstof om de ernstig zieke Covid-patiënten te beademen. De VS blokkade verhinderde de dringende aankoop van zuurstof. Daardoor zijn er honderden Cubaanse patiënten onnodig gestorven. Het rapport rept daar met geen woord over.

Amnesty ontkomt ook niet aan het à la carte uitspelen van mensenrechten ten aanzien van bevriende en niet bevriende naties. Zo beschouwt het de Russische dissident Navalny als een gewetensgevangene, maar dat geldt niet voor de klokkenluiders Assange, Snowden of Chelsea Manning.[3]

Voorbij de zelfcensuur

Er valt dus heel wat te zeggen over de aanpak van Amnesty. Je kan hun politiek allesbehalve links noemen, maar dat belet niet dat we de organisatie moeten verdedigen tegen aanvallen van rechts. Want met hun aanvullen proberen de rechtse krachten elke afwijkende stem het zwijgen op te leggen.

Ze proberen ook een Hollywood-versie van de wereld te promoten, waarin het Westen de goeden zijn die niets verkeerd kunnen doen en de tegenstanders de slechteriken die per definitie fout handelen.

Uiteraard hebben ‘onze’ tegenstanders, of het nu om Poetin, Assad, Kadhafi of de Taliban gaat, oorlogsmisdaden gepleegd. “Maar de focus op hun misdaden is maar al te vaak een excuus om de Westerse oorlogsmisdaden niet aan de orde te stellen, en daardoor agenda’s mogelijk te maken die de belangen van de oorlogsindustrieën van het Westen bevorderen”, aldus journalist en auteur Jonathan Cook.

De situatie van de mensenrechten in de oorlog van Oekraïne wordt bijna volledig bekeken door de bril van Westerse politieke prioriteiten.

De berichtgeving over de oorlog in Oekraïne en de situatie van de mensenrechten wordt bijna volledig bekeken door de bril van Westerse politieke prioriteiten. Zelfs de auteur van het Amnesty rapport, waarover we het hier hadden, geeft toe “dat de mate van zelfcensuur over deze kwestie [Oekraïense oorlogsmisdaden] nogal buitengewoon is geweest”.

Dit Amnesty-rapport breekt met de eenzijdigheid. De reden waarom een zeer gerespecteerde Westerse niet-gouvernementele organisatie de muur van de zelfcensuur doorbreekt is wellicht tweevoudig.

Vooreerst ontstaat zowel bij een deel van het establishment als bij de gewone bevolking meer en meer twijfel over de oorlogszuchtige aanpak van het Westen in deze oorlog. Met de aankomende energiecrisis in de winter zal die twijfel nog sterk toenemen. In het verlengde daarvan groeit langzaam de mening dat naast het misdadige gedrag van het Russische leger, het misdadige gedrag van het Oekraïense leger ook niet langer getolereerd kan worden.

Die twijfel laat zich ongetwijfeld ook voelen binnen de organisatie van AI zelf. Een deel van de achterban en misschien ook van de staf, zal het niet oké gevonden hebben dat de organisatie zich eenzijdig focuste op de misdaden van Rusland.

Amnesty hanteert voornamelijk het eerste type van mensenrechten en breekt meestal niet met de Westerse benadering. Maar dat hoeft geen fataliteit te zijn. In verband met de Palestijnse zaak is er binnen de organisatie heel wat druk geweest van onderuit, met resultaat. AI heeft een baanbrekend rapport uitgebracht waarin Israël als een Apartheidsstaat wordt benoemd. Dat is voor herhaling vatbaar.

Notes:

*1) Een clusterbom is een bom die een groot aantal kleinere bommen bevat, zogeheten submunities. Wanneer een clusterbom wordt gebruikt, gaat de bom in de lucht open en verspreidt dan tientallen of zelfs honderden submunities over een gebied tot meerdere voetbalvelden groot.

*2) Een vlindermijn is een soort landmijn die vanuit de lucht wordt verspreid. De springlading is klein, bedoeld om personen te verwonden, niet te doden. De naam ‘vlinder’ slaat op de vleugelachtige vorm. De aerodynamische eigenschappen bevorderen de verspreiding over een groot gebied wanneer vlinderbommen als clusterbom worden afgeworpen. Een vlindermijn verminkt het slachtoffer dat ermee in aanraking komt.

*3)  Chelsea E. Manning was een Amerikaanse soldaat in Irak. Op WikiLeaks lekte ze een video-opname van een Amerikaanse helikopteraanval in Bagdad. Ze werd veroordeeld maar vervroegd vrijgelaten na verlening van gratie door Barack Obama. Toch zat ze van maart 2019 tot maart 2020 weer vast wegens weigering om te getuigen in een zaak tegen WikiLeaks en Julian Assange.