Ga naar de inhoud

Nederlands verzet tegen EU in vogelvlucht

Een kort overzicht van de ontwikkeling van het anti-EU-activisme in de polder.

12 min leestijd
Image

Dit artikel is verschenen in de prille glossy voor wereldverandering Geen Paniek!

Hoewel de geschiedenis van de EU een stuk langer is, kwam de Europese eenwording pas in de jaren tachtig goed op gang. Met name de vorming van de interne markt in 1992 en de Economische Monetaire Unie (EMU) in 1999 brachten de ontwikkelingen in een stroomversnelling. Europa was lange tijd geen populair thema, ook niet voor actievoerders. Dat laatste veranderde in de jaren negentig toen met de groei van het Europese project, ook het verzet ertegen toenam. Wat volgt is een overzicht van de recente geschiedenis van het anti EU verzet, waarbij de zogenaamde EU-kritische beweging, die niet tegen de EU zijn, maar haar enkel willen hervormen, grotendeels buiten beschouwing wordt gehouden.

“Stop Europa ’92

V

óórdat de EU daadwerkelijk gevormd werd, hadden we de Europese Gemeenschap (EG), aanvankelijk EEG genaamd. In 1979 werden voor het eerst verkiezingen voor het Europees Parlement gehouden. Maar bij de laatste verkiezingen haalden Nederland met zo’n 30 procent het op één na laagste cijfer van heel Europa. Kritische aandacht voor de (E)EG kwam er hoofdzakelijk uit de hoek van progressieve boeren die zich keerden tegen het op grootschaligheid gerichte Europese landbouwbeleid.

Volgens een overzicht van de geschiedenis van de EU op de website van Buitenlandse Zaken, ging het als volgt: “Begin jaren tachtig kwam er een ernstige stagnatie in het Europese integratieproces. Door de slechte economische situatie richtten de landen zich meer op hun binnenlandse problemen dan op voortzetting van de Europese samenwerking”. Maar vervolgens werd er dus naarstig gewerkt aan de vorming van de EU, waarvoor het verdrag van Maastricht, getekend bij de EU-top in Maastricht in december 1991, cruciaal was. Bij die top vonden nauwelijks protesten plaats. Er werd wel gedemonstreerd, maar voornamelijk door vakbondsleden uit Zuid-Europa.

Bij de Europese top in 1991 in Maastricht werden ongeveer zevenhonderd gasten ziek na het eten van met salmonella besmette koude schotel. (…) Honderden mensen kregen te maken met een hevige vorm van diarree, krampen, hoofdpijnen en spierpijn na het eten van salade die was besmet met de uiterst agressieve bacterie salmonella indiana. De top was jarenlang in bestuurlijke kringen in Maastricht een gespreksonderwerp dat zorgvuldig vermeden werd. Zo graag wilde men vergeten. (Limburgs Dagblad 2003)

Om de Europese burgers lekker te maken voor de ontluikende EU, organiseerden de regeringen samen met het grote bedrijfsleven een rondreizend circus dat de ‘European Festivities’ werd genaamd. Toen dat circus in september 1989 in Den Haag neerstreek werd dat door een groep activisten benut om voor het eerste tegen de EU de straat op te gaan. Onder de noemer “Stop Europa ’92” werd in verschillende Europese landen waaronder Nederland een uitgebreid programma neergezet van informatiebijeenkomsten en demonstraties. Er werd een degelijke gratis informatiekrant vooraf gemaakt en een reader met teksten uit het informatieprogramma achteraf. In de teksten werd Europa neergezet als een imperialistisch project en werd uitgelegd dat Fort Europa in de maak was, met allerlei nare gevolgen voor bewoners binnen en buiten de EU.
Enkele honderden mensen, deels flink gemaskerd, deden een poging om op te trekken naar de Anton Philips Zaal, die bij die gelegenheid ingehuldigd werd. Maar ze werden tegengehouden door de ME. Een flink deel van de organisatoren zat toen al in de bak. Ze waren twee dagen eerder opgepakt bij de kraak van een pand dat vlakbij het conferentiecentrum lag en werden tot na afloop van de festiviteiten vastgehouden.

EU rot op!

Halverwege de jaren negentig begonnen economen zich kritisch uit te laten over de EU. Dit leidde tot een toentertijd geruchtmakende manifest van 70 economen tegen de invoering van de Euro. In 1998 werd door enkelen van hen het boek ‘De Prijs van de Euro’ gepubliceerd. De anti-EU-activisten pakten pas weer flink uit in juni 1997, toen in Amsterdam de EU-top plaatsvond. Het een jaar eerder gevormde Platform Naar een Ander Europa gevormd organiseerde de ‘Top van Onderop’ in het Amsterdamse vrouwenhuis [1]. Het platform maakte ook een eigen tijdschrift met de naam ‘Ander Europa Magazine’. Ook volgde enkele gratis kranten die in een grote oplage werden verspreidt. Ook uiteenlopende andere groepen bereidden acties voor en vakbonden en werklozen-bonden uit heel Europa mobiliseerden hun achterban voor een indrukwekkende ‘mars op Amsterdam’. Om ze onderweg onderdak te bieden, ontstond Eurodusnie dat in Leiden het pand aan de Boerhaavelaan bezette dat nu nog steeds als politiek culturele Vrijplaats floreert. In Amsterdam werd het een grote chaos. Er waren zones ingesteld waar demonstreren verboden was, en demonstraties daarbuiten werden ook verboden verklaard. Het begon al enkele dagen voor de top met een ‘chaosdemo’ waarbij het sport was om zoveel mogelijk, de overal in de stad geplaatste, EU-vlaggemasten neer te halen en de eerste arrestaties vielen. Voordat er verder wat gebeurd was, werd een groep van meer dan 300 mensen voor ‘krakersbolwerk’ Vrankrijk door de politie omsingeld en afgevoerd. Op zaterdag 14 juni demonstreerden zo’n 50.000 mensen (waarvan maar een paar duizend uit Nederland). Hier en daar ontstonden relletjes en voor het hoofdbureau van politie ging een politiebus om. Hoewel een woedend contigent ontslagen Renault-arbeiders uit België er aanstalten toe maakte, werd er geen poging gedaan daadwerkelijk op te trekken naar het conferentiecentrum in de Nederlandse Bank en volgde de demonstratie keurig de voorgeschreven route toen het gebouw in zicht kwam. De top zelf begon pas op maandag 16 juni en er vonden toen allerlei kleinere acties en demonstraties plaats. In totaal werden meer dan 600 mensen opgepakt, waaronder een deel van de passagiers van een actietrein uit Itali

ë

die niet eens de kans kreeg om voet aan wal te zetten. Door hardnekkig juridisch werk van het Autonoom centrum kregen alle 600 arrestanten schadevergoeding uitgekeerd [2]. Onder de arrestanten bevonden zich ook zo’n 80 mensen van een jubeldemonstratie die de EU-leiders in hun hotel juist wilden ‘bedanken’ voor al het harde werk dat ze hadden verricht en die zonder pardon ingeladen werden.
Uit protest tegen de arrestaties demonstreerden op dinsdag 17 juni – de laatste dag van de EU-top – zo’n 5000 mensen in Amsterdam en in andere landen (Stockholm, Barcelona. Athene, Londen, Rome) vonden solidariteitsdemonstraties plaats. Verschillende Nederlandse Ambassades werden ook met verf of stenen bestookt.

Tijdens de EU-top was feitelijk de eerste rudimentaire Indymedia-website actief [3]. Actieblad Ravage bracht samen met andere media-activisten een dagelijkse krant uit, de ‘Daily Amsterdamned’ [4] en uiteraard was er voortdurend een politieke radiopiraat in de lucht. Maar dit alles kon niet voorkomen dat het verdrag van Amsterdam er kwam.

De serie Euro-toppen begon, waarbij steevast grote protesten en tegentoppen te zien waren, elke half jaar in een ander land.

Kadertje: Platform Naar een Ander Europa: Het Platform verenigde een opmerkelijk breed stel kritische organisaties met als doel om te komen tot “een sociaal, democratisch, groen, vreedzaam en feministisch Europa”. In publicaties en op de alternatieve top die tegenover de Euro-top georganiseerd werd, werd gefundeerde kritiek op uiteenlopende aspecten van de EU en het EU-beleid geleverd en werden alternatieven gepresenteerd.

Eind 1998 werd een feest van de Nederlandse bank in Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht verstoord door de samenwerkende utrechtse kraakgroepen. Het feest werd georganiseerd voor 3500 medewerkers en relaties van de bank en ter ere van de aanstaande invoering van de Euro. Mercedesen werden belaagd en hun passagiers werden uitgejoeld. Op 1 januari 1999 werd in het Beursgebouw in Amsterdam Minister Zalm getaart [5]. Hij wilde de introductie van de euro letterlijk feestelijk inluiden met een klap op de beurs-gong, maar moest druipend van het gebak toezien hoe in plaats daarvan de beelden van de taartactie de wereld rondgingen.

Antikapitalistische actiedag

Een nieuw ‘hoogtepunt’ was de Eurotop in Keulen, in juni 1999 [6]. Het was in feite een dubbelslag: eerst de EU-top en twee weken later de G-8. Platform Naar een Ander Europa en andere organisaties vulden zeven touringcars met demonstranten. Onder andere de Nederlandse afdeling van de Euromarsen organiseerde bussen vanuit Rotterdam, Den Haag, Enschede en Nijmegen. Vanuit Eurodusnie werd een gratis trein georganiseerd. Die laatste kwam ondanks hardnekkig doorzetten van de passagiers niet verder dan de grens, alwaar ME – deels aangevoerd met enorme Chinook transport helikopters een einde maakte aan de reis. In Keulen dromden weer tienduizenden mensen samen, maar het bleef voornamelijk bij een massa-demonstratie. Nederlandse activisten organiseerden er dagelijkse vergaderingen om acties voor te bereiden. Dit resulteerde onder andere in de bezetting van het kantoor van uitzendbureau Randstad, om duidelijk te maken dat het geen goed idee was om het economische poldermodel in heel europa in te stellen. Daar werd toen nog serieus over gedacht binnen de EU. Het kostte 25 arrestanten een nacht cel en de Keulse politiechef z’n bril.
Veel mensen waren ontevreden over het symbolische verloop van de demonstraties en de alternatieve top die tot de vaste rituelen rond elke EU-top leken te zijn geworden (en deels zelfs door de EU gesubsidieerd werden). Het begin van de G8-top, twee weken later in dezelfde stad, is de geschiedenis ingegaan als J18, de eerste internationale anti-kapitalistische actiedag [7]. Voor het eerst werd toen vanuit het internationale netwerk People’s Global Action opgeroepen om tegelijkertijd wereldwijd acties uit te voeren. Aan die oproep werd in tientallen landen gehoor gegeven. Ondanks zo’n 50.000 demonstranten in Keulen, bleef het daar echter relatief rustig. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Londen, waar de hele binnenstand door actievoerders veroverd werd, en de effectenbeurs werd bestormd.

Tussendoor, op 10 juni, waren er ook nog eens Europese verkiezingen. Eurodusnie organiseerde bij die gelegenheid een ‘Elaction Day’ met een demonstratie in Den Haag. Een paar honderd mensen probeerden een tocht te lopen, maar werden al snel op de bekende maar daarom niet minder schandalige Haagse manier door de politie in elkaar gemept.

Uit de oproep: “de demonstratie richt zich op een aantal thema’s die centraal staan in de praktijk van de Europese politiek – de europropaganda, de versterking van Fort Europa, de opkomst van een Europees militair blok en de oorlog in Kosovo, de rol van multinationals die het economisch beleid van de EU grotendeels gevormd hebben, de de farce genaamd “europese verkiezingen” en het tekortschietende milieubeleid”

Escalatie van het protest

Inhoudelijk was de Eurotop in Nice (december 2000) belangrijk, omdat daar ingrijpende wijzigingen in het Verdrag van Amsterdam gepleegd zouden worden en besluiten genomen werden over de uitbreiding en het wel of niet toewerken naar een handvest/grondwet. In feite betekenden de besluiten die er werden genomen een verdere formalisering van de neoliberale koers van de EU en van de centralisering van de macht. Onder meer werd er besloten om de Europese Commissie meer bevoegdheden te geven voor het onderhandelen over (vrij)handelsakkoorden. Opnieuw kwamen tienduizenden demonstranten op de been en voor het eerst braken er tijdens een Eurotop en ondanks een overmacht aan politie, forse rellen uit. Of zoals Radio Nederland Wereldomroep het beschreef: “(…) de betogers lieten zich niet afschrikken door deze overmacht. Gewapend met honkbalknuppels, ijzeren staven en benzineblikken poogden ze door te dringen tot het bastion van de Europese regeringsleiders. Een bankfiliaal werd in brand gestoken, winkelruiten moesten het ontgelden, maar uiteindelijk werden de betogers met veel traangas en charges verdreven. Het was het enigszins sinistere decor waartegen de Eurotop in Nice donderdag van start ging.”

Vanuit Nederland gingen geen busladingenvol demonstranten naar Nice, maar wel deed de FNV voor het eerst officieel mee met de ‘rituele’ vakbondsdemonstratie voor een ‘socialer Europa’. Ze stuurden een delegatie in een speciaal gecharterd vliegtuig!

De Eurotop in Gothenborg (15-16 juni 2001) verliep zo mogelijk nog gewelddadiger. Het conferentieoord was achter hoge hekken weggestopt en de politie begon al voor het begin van de top met het omsingelen en aanvallen van vezamelplaatsen van tegenstanders van de top. Vele mensen raakten gewond en twee mensen werden zelfs door de politie neergeschoten, waarvan een ternauwernood overleefde. Leden van de Nederlandse actiekeuken Rampenplan behoorden tot de ongelukkigen die zelfs twee keer gearresteerd werden. In de maanden die volgden werden tientallen mensen tot lange gevangenisstraffen veroordeeld. De Amsterdamse demonstrant Maarten is nog steeds verwikkeld in een proces over zijn uitlevering aan Zweden, omdat hij zich verzet zou hebben tegen de politie-overval op een legaal gehuurd actiecentrum [8].

Van Brussel naar Brussel

Dichter bij huis was een half jaar later de top in Brussel (december 2001). Deze keer was de deelname vanuit Nederland een stuk omvangrijker en goed voorbereid. In navolging van de beweging in België, was in Nederland de gelegenheidscoalitie D14 opgericht. Het leek op een soort heropleving van het Platform Naar een Ander Europa. Bij de informele ministeriele toppen organiseerden Belgische actievoerders meermalen kleiner acties en aan de vooravond van de afsluitende top werd door eco-activisten het chique kantoor van de Europese Chemie-ondernemers bezet [9]. Enkele duizenden mensen uit Nederland togen in december naar het ijskoude Brussel waar meerder dagen van protest en informatie georganiseerd waren. Vanuit 12 steden vertrokken bijvoorbeeld bussen. Vakbonden hadden ervoor gekozen om een dag eerder te demonstreren dan de maatschappelijke organisaties en activisten. De eersten brachten 80.000 mensen op de been, de volgende dag demonstreerden nog eens 25.000 [10]. Hoewel het Nederlandse platform D14 redelijk succesvol was geweest, viel het al snel weer uit elkaar. Verschillende marxistische lidorganisaties wilden, tegen de wensen van de overige deelnemers in, de structuur voortduren bestendigen in de vorm van één organisatie met een secretariaat onder hun leiding. Dat platform kwam er uiteindelijk wel, te weten ‘De wereld is niet te koop’, maar het kwam nooit tot bloei omdat de andere organisaties en meer activistisch ingestelde groepen daar weinig zin in hadden.

Voorzitterschappen in onder ander Spanje en Italië leidden vervolgens wederom tot grootschalige protesten, waar altijd wel individuele Nederlanders aan deelnamen of kleine groepjes in georganiseerd verband, maar nooit in massale vorm. Met het Griekse voorzitterschap en de top in Thessaloniki in juni 2003, waar ook weer de gebruikelijke demonstraties en confrontaties waren, kwam er een einde aan de ‘rondreizende EU-toppen’. Voortaan vinden de Eurotoppen plaats in Brussel. Wat dit voor gevolg zal hebben op het verzet tegen de EU valt nog te bezien.

Noten:

[1] ] http://www.snore.org/archief/1997/different-europe/
[2] Zie voor het zwartboek met een uitgebreid verslag van de gebeurtenissen: http://www.autonoomcentrum.nl/english/internationaal/Zwart.pdf)
[3] http://www.contrast.org/eurostop/
[4] http://www.contrast.org/eurostop/ravage-2/
[5] http://members.tripod.com/taart/
[6] Voor een videodocumentaire over Keulen ’99 zie: Cologne ’99, Strategies against Global Summits, Organic Chaos Network http://www.organicchaos.org/
[7] http://www.globalaction.tk
[8] http://www.steunmaarten.org
[9] http://www.aseed.net/cefic-action/report-nl.htm
[10] Zie voor een kritische analyse: http://eurodusnie.nl/2003/07/225.shtml