Ga naar de inhoud

Na Johannesburg

Verslag van een openbare ‘debriefing’ van Johannesburg-gangers in De Balie

11 min leestijd
Placeholder image

In De Balie werd op 13 september een bijeenkomst georganiseerd door de Balie en het Transnational Institute om de WSSD-top in Johannesburg openbaar te evalueren.
Frans Zoer, die namens het Netwerk Urban Mission in Nederland en België aan de conferentie in Johannesburg deelnam, als lid van de delegatie van Cordaid maakte een schematisch verslag.

AFTER JOHANNESBURG #1
Debriefing World Summit on Sustainable Development

Met:
-Jan Pronk
-Wolfgang Sachs, co-ordinator Jo’burg Memorandum, ‘Fairness in a fragile world’; senior fellow, Wuppertal Institute; former chairman, Greenpeace Germany
-Daniel Chavez, co-ordinator of the Transnational Institute’s Energy Project, involved in shadow conferences in Johannesburg.

Jan Pronk

De conferentie vijf jaar na Rio mocht een totale mislukking heten: de eerste wereld was niet bereid om de afspraken uit te voeren. Johannesburg mocht dus niet leiden tot een nieuw plan op papier, maar moest uitmonden in implementatie, ofwel actie.
De uitkomsten:
1- geen nieuwe doorbraken
2- wel een opnieuw benadrukken van de politieke noodzaak van duurzame ontwikkeling; dat is een belangrijk aspect na tien jaar globalisering
3- herbevestiging van eerder bereikte afspraken
4- kleine stappen
5- geen beslissing over actie: over doelen, streefdata en het meten van de uitvoering
Al met al een waardering van een ‘zes-min’.

Enkele kleine stappen vooruit zijn wel gezet:
-Na moeizame onderhandelingen werd een doel gesteld inzake ‘sanitation’.
-Maar geen doel wat betreft ‘renewable energy’, wel een aanbeveling; dat is een stapje voor-uit, want energie stond nu op de agenda; in Rio werd de bespreking ervan nog tegengehou-den door de Opec-landen.
-Voor een meer duurzame structuur van productie en consumptie zijn werkprogramma’s opgesteld.
-Voor duurzame visserij zijn afspraken gemaakt.
-Idem voor gevaarlijke chemicalien.

Eerder bereikte afspraken zijn herbevestigd:
-Het voorzorgsprincipe gold al in Rio en is opnieuw vastgesteld, na erg moeilijke onderhan-delingen.
-‘A common but differentiated responsibility’ – belangrijk voor ontwikkelingslanden – werd ook na moeilijke onderhandelingen pas op het het eind vastgesteld.
-Mensenrechten, met name de reproductieve rechten van vrouwen (par.47): werden al in Cairo in ’94 vastgesteld, maar werden sindsdien betwist en nu ook pas op het eind na moeizame gesprekken bevestigd.
-Relatie handel – milieu: o.m. de rol van de WTO; na eveneens lastige gesprekken is vast-gelegd dat handel niet langer belangrijker is dan milieu.

Dus tot veel aandacht voor implementatie kwam het niet, doordat al eerder in Rio bereikte zaken sindsdien betwist werden en opnieuw vastgelegd moesten worden. Dat hangt samen met de aard van dit soort conferenties en onderhandelingen: de voorbereidingen begonnen in pre- en re-negotiations per land en per regio, waarbij telkens nieuwe thema’s en ideeën opkwamen, die weer onderhandeld moesten worden.
Sommige thema’s kwamen niet aan de orde, bijv. employment, landlessness, aids, evenals veel andere ‘gemiste kansen’ zoals ‘global common goods’ (oceanen e.a.).

Positief:
-major groups (vakbonden, business, ngo’s) waren beter present. Al waren de toegangs-regels strict, ze kwamen onderling meer met elkaar in contact en ook met regeringsdelegaties, hoewel er nog geen structurele vormgeving voor bestond.
-een doorbraak wat betreft Kyoto: China, Canada, India, Rusland willen tekenen; daardoor kan het verdrag eind dit jaar effectief worden.
-regeringsleiders, onder wie veel nieuwe sinds Rio, zijn weer sterk bij de thema’s bepaald.

Nodig is nu:
-‘less summits’
-verandering in de onderhandelingsmachine van de VN; dit vraagt een accentverschuiving van het politieke systeem naar het economisch-sociale systeem. ‘Stop the professional negotiators, bring in the politicians who are responsible to the public at home.’ Een verandering in het VN-systeem is cruciaal, voordat er een volgende top komt, want regeringen waren wel bereid tot stappen, of zeiden dat ze dat waren. De kwestie van ‘security’ na 11 sept. leek een motief voor duurzaamheid te zijn, maar ging verloren tijdens de top zelf, ook door gebrek aan steun van de V.S.
-meer concentratie op implementatie, vooral op regionaal niveau, waar mogelijk ook in samenwerking met bepaalde bedrijven.

Wolfgang Sachs

Enkele overwegingen, te beginnen met: ’the embarrasment of a birthday’
Johannesburg ‘was condemned not to be a success’; de enige reden voor deze conferentie was dat het tien jaar na Rio is, en de VN vroeg zich af wat te doen: er was geen agenda, geen project, zoals Rio. Het is een genant verjaardagsfeestje tot op heden.
Dan de uitkomsten, ofwel wat had er moeten gebeuren:
1- Ten eerste moest Rio ’92 gered worden van Marrakesh ’95: dezelfde regeringen die de wereld redden in Rio hebben haar verkocht aan de WTO in Marrakesh. Duurzaamheid in Rio werd vervangen door de vrije markt sinds Marrakesh.
‘so Rio was rhetoric, Marrakesh was implemented’
Globalisering is nadelig voor duurzame ontwikkeling: o.m. vanwege de ‘robbery economy on nature’, ‘falling currency means falling trees’ (regeringen van Brazilie, Indonesie, Mexico e.a. probeerden hun economie op te vijzelen door bossen te verkopen).
Globalisering op zichzelf stond niet als thema op de agenda van Jo’burg. Er was wat discus-sie over ‘corporate responsibility’, maar wat er aan text lag werd op het eind door de V.S. geschrapt. Was ook wel een lastig onderwerp met de enorme, zelfgenoegzame presentatie van BMW op het centrale plein…
Ook moeilijk omdat in tien jaar tijd twee soorten wetten en verdragen zijn gegroeid, die tegenstrijdig zijn, nl. die voor milieu en die voor economie. De milieu-ministers waren niet sterk genoeg tegenover hun collega’s van economie.
Johannesburg was niet Rio + 10 jaar, maar veeleer Doha + 10 maanden.
2- Een kwestie die aandacht eist maar veel te weinig kreeg is ’the ecological footprint of the rich’. Hoe is het te organiseren dat ’the global consumer class’ terugtreedt ten gunste van de 80% overige wereldbevolking, die slechts 20% van de bronnen gebruikt ?
Herverdeling? De EU wilde wel een 10-jaren werkprogramma voor duurzame productie en consumptie aannemen, maar in de besprekingen is het verwaterd tot een vage notie. Dat lag aan de V.S., maar ook aan de G77. De lijn van arm en rijk loopt dwars door alle landen, niet alleen tussen noord en zuid. De G77 wilde geen ‘duurzame productie en consumptie-plannen’, met als slecht argument dat ze als arme landen niet aan duurzaamheidsregels konden en hoefden voldoen.
Een stap terug door de rijken werd ook geen thema omdat de top gericht was op actie, verbreiding van welvaart, dus meer productie en meer consumptie; er lag een taboe op ‘iets niet (meer) doen, geen actie’, bijv. afbouw van kernenergie.
3- Een derde acuut thema is dat van de ‘renewable energy’. Hier was de G77 weer
gesplitst in zichzelf: de Opec-landen waren tegen afspraken hierover, evenals de V.S., ofwel ’the fossile coalition’. Maar juist het zuiden miste hier een historische kans, nu de noordelijke landen tegen hun ‘fossiele’ grenzen oplopen: voor het zuiden een ‘self-defeating strategy’.
4- Jo’burg was vooral een ontwikkelingstop, meer dan een milieu-top. Poverty-eradication stond voorop – maar door wie moet dat gedaan worden? Door investeringen via de wereld-markt en exportbevordering of via de armen zelf? Armoede is niet zozeer een gebrek aan geld, maar een gebrek aan macht: toegang tot water en land etc. is een kwestie van ‘liveli-hood rights’. Dit vraagt om een ‘basic rights strategy’, i.p.v. een ‘basic needs strategy’.
Dit tweede perspectief kwam te weinig aan bod. ‘Market-access’ (het eerste perspectief) werd het toverwoord voor ‘equity’. Daar schuilt gevaar in: weliswaar zijn de gesloten markten van het noorden een schandaal, juist in de vrije-markt-ideologie van het noorden, maar vrije markten zijn gevaarlijk voor de armen: gunstig voor grote boeren, maar nadelig voor kleine boeren en duurzame landbouwpraktijken. Beter ‘fair trade’ dan ‘free trade’.
5- Tenslotte de ham-vraag: How to contain the U.S.?
De V.S. probeert zich te beschermen tegen duurzame ontwikkeling; dat is een consistente strategie. De V.S. ziet zichzelf als een macht die kan handelen zonder enige beperking, wil zich niet binden aan regels of verdragen. Heeft de les van 11 sept. niet geleerd; de ameri-kaanse Declaration of Independence van 1776 zou nu een Declaration of Interdependence moeten worden, maar de V.S. wil niet.
Conclusie: laten we streven naar ‘sub-global agreements’ en verder gaan zonder te wachten op de langzaamste, de V.S. – De EU begon in de jaren vijftig met 6 landen en is nu toe aan uitbreiding naar 24: een kleine groep die bereid is een voorbeeld te geven kan groeien door anderen uit te nodigen mee te gaan doen.

Daniel Chavez

-uit Uruguay, bezig zijn dissertatie af te ronden over ‘participatory politics’ aan het Inst.for Social Studies, Den Haag.
-hij gaf een beeldschermpresentatie met foto’s en veel citaten van allerlei betrokkenen.
-enkele punten:
Het verschil tussen noord en zuid acht hij veel belangrijker dan het verschil tussen arm en rijk zoals WSachs aanduidde. Is het eens met WS: het ging niet van Rio naar J’bg, maar van Seattle of Doha naar Sandton.
Verwachtingen waren verschoven: Rio was een top to save the world. J’bg had als vraag: could this summit save itself?
Het was weer een wereldjamboree: 174 regeringsdelegaties, 20.000 afgevaardigden van 3.000 ngo’s uit 120 landen.
Er werden veel creatieve alternatieven gepresenteerd door ngo’s, social movements.
Outside Sandton: veel politiegeweld tegen demonstranten, m.n. op 31 aug.
Was het niet een top van wishful thinking over alle besproken thema’s?
De publieke opinie was niet erg positief: ‘deze top maakt de wereld niet beter’.
Britse milieu-minister: de verwachtingen waren te hoog voor wie de agenda niet kende; -ofwel: geen reden voor teleurstelling over het resultaat…
President Hugo Chavez noemt de top ‘a dialogue of the deaf. Some go from summit to summit, my people go from abyss to abyss.’
Een vrouw van Oxfam: a summit of greed and a tragedy for the poor.
Kofi Annan klonk veel positiever: We had Doha and Monterrey. J’bg is a part of this process. We are creating a framework for s.d. This is an area of partnerships. We must keep the momentum going (Guardian 5 sep)
Daniel Chavez zelf: ‘privatisation’ heet nu liever ‘partnerships’, waarmee de overheid zich onttrekt aan haar verantwoordelijkheid voor ‘common goods’ en het overlaat aan ‘corporate responsibility’ die niet goed geregeld wordt. Verwacht van een leeuw niet om vegetariër te worden.

Discussie

JP – Ten eerste: you cannot leave it to the market, the WTO.
Ten tweede: blijf werken op het global level, ook in ‘bottom up movements’. Zo gauw je op sub-global niveau werkt en het wereldperspectief loslaat, dan krijgt de V.S. z’n zin, zie nu de kwestie Irak en VN. Het globale niveau moet altijd je doel of ideaal zijn.
Trek je niet terug naar het niveau van ngo’s die van onderop werken; ook al vind je de legiti-miteit van de VN en andere grote instituties twijfelachtig, wees niet romantisch: de markt is er, en oorlog met Irak komt er aan. We moeten optreden om deze krachten – van de V.S. en grote bedrijven – in te perken via internationale globale verdragen. Monitoring ervan kan wel regionaal en van onderop, maar dan moet je wel eerst die wereldwijde verdragen hebben. Zo ook: niet ‘geen WTO’, maar ‘een veel betere WTO’.
DCh – J’bg was nothing new, a waste of time and money. Nasrec lag te ver van Sandton; de daar besproken alternatieven waren te concreet om invloed op Sandton te kunnen hebben. De ngo-top in Porto Alegre, Brazilië, was strategisch gezien beter. Overigens waren de demonstraties teveel gericht tegen zuidafrikaanse regeringsbeleid, te weinig op thema’s van de top. Daarin was er te weinig verbinding tussen civil society en WSSD.
WS – die link was er wel degelijk; delegatieleden verstaan zichzelf in het licht van wat bladen van ngo’s / civil society over hen schrijven.

-Wat wordt er nu gedaan tegen armoede in Afrika, na alle woorden?
JP- weinig, dat is al gezegd. Beloften zijn gedaan, die concreet moeten worden in partner-ships, waarvan er goede en slechte zijn. Maar er zijn geen mechanismen ingesteld om zeker te stellen dat die beloften vervuld zullen worden (‘implemented’). Landen weigerden meet-instrumenten voor hun gedrag.
Het was geen waste of time, want het alternatief is dat je alles aan de markt overlaat zonder enige poging tot ‘containment’ en criteria. Het is een politiek proces, waarbij het tij langzaam kan keren. Vergeet niet de verschuiving naar rechts in het afgelopen decennium; de EU vocht niet genoeg, de milieu-ministers zijn zwak; het moest beter, maar dit is toch de weg. – En een waste of money? Vergelijk eens de kosten van voetbalkampioenschappen; een top als deze is een poging om de ruk naar rechts binnen de perken te houden, is dat niet van belang?

-Hoop voor de toekomst?
JP- Eigenlijk nogal pessimistisch, Rio was makkelijker, na de koude oorlog, nu is er een meer sombere stemming, na 11 sept. en na tien jaar het paradigma van vrije markt-globalisering.
WS- Hoop zoals verwoord door Gramsci in zijn cel: I am a pessimist in intellect, but an optimist in will. Het is hoopvol te zien dat zovelen in de marges werken aan alternatieven.
DCh- hoopgevend is dat de contacten tussen ‘milieu’ en ‘social issues’ flink verbeterd zijn.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Frans Zoer.)