Moordadige schipbreuk en de niet te stoppen migratie

Vanaf 2014 zijn er naar schatting 27.000 migranten in de Middellandse zee verdronken. Niets schrikt ze af deze migranten, vooral afkomstig uit Syrië, Egypte, Pakistan, Bangladesch (Le Monde van 16 juni 2023). Het zal ook niet stoppen. En natuurlijk moeten we van de grenzen af. No Border netwerk bijvoorbeeld, een transnationaal antikapitalistisch netwerk van collectieven en individuen, roept daarvoor op. Het verzet zich tegen alle vormen van overheersing en het heeft de strijd aangebonden voor bewegingsvrijheid voor iedereen – inclusief migranten –, zodat ‘geen mens illegaal’. 

Waarom zal de komst van migranten niet stoppen. Daar is een aantal redenen voor te geven. Het is een van de oprichters van de sociale, wetenschappelijke (multidisciplinaire), beweging ATTAC (in 1988 opgericht) – haar slogan: ‘Een andere wereld is mogelijk’ –, de Franse econoom, andersglobalist, Gustave Massiah, die over de redenen schrijft. Ik gebruik van hem twee artikelen (gepubliceerd vóór de moorddadige schipbreuk van 13/14 juni 2023). Het ene artikel is getiteld ‘Niemand stopt de migranten. En dat is maar goed ook’, in: Siné Mensuel, nr. 130, juni 2023, p. 8). Het andere artikel is getiteld ‘De andersglobalistische voorstellen over migratie’, op de site Nouveau Cahiers du Socialisme, van 27 april 2022, zie Online). Ik vertaalde en bewerkte die twee artikelen en verbond ze met elkaar. [ThH]

Niemand stopt de migranten

Migratie, met industrialisatie en urbanisatie, behoren bij de strategische bevolkingskwesties van de wereld. Zij dragen de herinnering aan de slavernij en aan de kolonisatie met zich. Met de kapitalistische mondialisering in de neoliberale fase, zijn drie vormen van migratie op te merken.

De economische migratie kennen we dankzij het imperialisme en het neokolonialisme. ‘Als de rijkdommen in het noorden zijn en de mensen zitten in het zuiden, dan zullen de mensen daarheen trekken waar de rijkdommen zijn en u zult niets kunnen doen hen dat te beletten’ (de demograaf Alfred Sauvy reeds in 1950). [Duitsland sorteert voor op de instroom van economische migratie om hedendaagse problemen en problemen van de langere termijn aan te kunnen, zie Online; thh.]. Dat geldt niet alleen voor Europa, maar bijvoorbeeld ook voor de Verenigde Staten van Amerika. Hoe groot is daar niet de druk op de zuidgrens…

De politieke migratie is het gevolg van oorlogen en burgeroorlogen. Dat vertaalt zich in verplaatsing van mensen en vluchtelingen. De milieu migratie is pas begonnen. Die zal de balans verstoren van de wereldbevolking.

Meervoudige identiteiten

Migratie draagt nog het beeld in zich van de tegenstelling tussen mensen die geen vaste verblijfplaats kennen en rondtrekken (nomaden) en zij die zich gevestigd hebben en een vaste verblijfplaats kennen (sedentairen). Wat de laatste groep aangaat bestond die in bijna elk land vooral uit agrarische bevolkingsgroepen. Tegenwoordig gaat het slechts om ongeveer 5% van de totale bevolking. Deze evolutie, afgezien van de spanningen en de verscherping van tegenstellingen, gaat de situatie van migranten op zijn kop zetten. De uitdaging van uitgestrekte landbouwbedrijven door boerenbedrijven verandert de beeldvorming van de relatie tussen sedentairen en nomaden.

Hetzelfde geldt voor het begrip ‘grenzen’. De natiestaten hebben niet altijd bestaan. De nationale identiteit is een recent verschijnsel. Ieder individu heeft echter een ‘meervoudige identiteit’ (Édouard Glissant en Patrick Chamoiseau). Migranten zijn reeds, op meervoudige wijze, de actoren van de transformatie van maatschappijen en de wereld. [..]

Dit combineert met wat twee Canadese auteurs, de politicoloog Darrell Bricker en de journalist John Ibbitson in hun boek Empty Planet: The Shock of Global Population Decline (2019) na onderzoek inschatten omtrent de omvang van de wereldbevolking en de relatie met migratie. In een dertigtal landen zal zich rond 2050 een afname van de bevolking voordoen, tegen een twintigtal al heden, waarbij zich een aanmerkelijke veroudering van de bevolking is op te merken. De percentages van de vruchtbaarheid zitten in veel landen reeds op een percentage van ‘vervanging’ of daaronder. De emancipatie van vrouwen verklaart dat de reproductie zich stabiliseert bij 1,7 kind per vrouw. Voor de bestaanbaarheid van betreffende landen zou de perceptie van migratie dan ook moeten veranderen.

Twee concepten over de wereld

Wat die perceptie aangaat, stelt de strijd om de culturele hegemonie – die we heden meemaken – twee concepten tegenover elkaar over de wereld: aan de ene kant zie je de identitaire beweging, het securitarisme (veiligheid boven vrijheidsrechten stellen), het libertarische individualisme (vrije marktdenken); aan de andere kant komt men tegen de gelijkheidsbeweging, de solidariteit en de individuele en collectieve vrijheden.

De ideeën van extreemrechts – herkenbaar met behulp van de elementen van het eerste concept; in Frankrijk beleden door Éric Zemmour – zijn nog nooit zo aanwezig geweest als vanaf de Tweede Wereldoorlog. Ze richten zich bovenal op migratie. Het is bovenal een politieke, mediatieke instrumentalisering voor hen die zich met (nationale) identiteit bezighouden. Waar de strijd om de culturele hegemonie richt zich allereerst op gelijkheid werkt de migratiekwestie als splijtzwam.

Wie zich heeft losgemaakt van de mediatieke instrumentalisering van migratie, weet dat al vier jaar opinieonderzoeken leren dat 60% van de ondervraagden in Frankrijk, voor burgerschap van verblijfplaats en voor deelname van ingezeten vreemdelingen aan lokale verkiezingen zijn. En als de mensen ondervraagd worden over hun ongerustheden, dan zetten zij koopkracht en ecologie bovenaan; de islam komt op de 10^de plaats en de immigratie op de 13^de.  [..]

Na deze introductie is het goed om over te stappen naar de andersglobalistische voorstellen over migratie. Zoals aangegeven betreft dit het tweede artikel van Gustave Massiah waarvan ik gebruik maak, opgenomen op de site Nouveau Cahiers du Socialisme.

Andersglobalistische voorstellen

De aanhef ervan wijst erop op dat migratie deel uitmaakt van de neoliberale fase van globalisering. Ze wordt sterk bepaald door neoliberaal beleid, door overheersing van het financiële kapitalisme. Dit beleid geeft voorrang aan groei en onderschikt die groei aan de wereldwijde kapitaalmarkt. Sociale transformatie wordt opgevat als de structurele aanpassing van elke samenleving aan de wereldmarkt via het vrije veld. Dat veld wordt overgelaten aan mondiale bedrijven en hun graaizucht, waarbij zij tegelijk worden bewierookt als de enige dragers van de moderniteit. Dit weerspiegelt zich in de liberalisering van economieën, overgelaten aan de rationaliteit van de mondiale kapitaalmarkt. Weerspiegeling ervaren we ook in privatiseringen en het loslaten van het begrip openbare dienst in de zin van gelijk recht op toegang voor iedereen. 

Dit beleid heeft dramatische gevolgen voor elke samenleving en voor de wereld. Deze logica leidt tot de overheersing van het ondernemings- en mededingingsrecht in het internationaal recht en in het recht van elk land. De logica van de kapitalistische graaizucht openbaart zich onder meer met de klimaatkwestie en ecologische destructie als achtergrond. Migraties die dit veroorzaakt en veel van de problemen van die periode zijn alleen in deze totaliteit begrijpelijk. Er zijn verschillende voorstellen van de antiglobaliseringsbeweging om deze situatie aan te pakken.

Gelijke rechten en gelijke toegang tot rechten voor iedereen

Aangezien het migratievraagstuk per definitie mondiaal is, dient de regelgeving en regulering van migratie onder internationaal recht te vallen. Een eerste poging werd gedaan met de ‘Internationale Conventie voor de eerbiediging van de rechten van migranten en hun families’.

Het is schandalig dat dit door de Verenigde Naties aangenomen verdrag, vele jaren later, door geen enkel land van emigratie, met name door Frankrijk, noch door een ander Europees land is geratificeerd. Dit blijft schandalig, zelfs als zou moeten worden vermeld, dat dit verdrag zeer onbevredigend is aangaande verschillende aspecten van de verdediging van de rechten van migranten. Zelfs als het in de goede richting gaat en het internationaal recht versterkt, vormt het voor de andersglobalistische beweging slechts een eerste stap.

Het internationale debat nam de kwestie opnieuw op met de oprichting, in het kader van de Verenigde Naties, in 2007, van een ‘Global Forum on Migration and Development’ (GFMD). Het is een informeel, niet-bindend proces dat openstaat voor VN-lidstaten, waarnemersstaten en organisaties met waarnemersstatus. Het gaat om een proces van het maatschappelijk middenveld begeleidt door de GFMD. Het vermengt ngo’s, particuliere bedrijven en migrantenverenigingen.

De elfde GFMD-vergadering, in Marrakech, in december 2018, nam voorstellen aan ‘voor veilige, legale en erkende immigratie’. Dit pact is niet bindend en de toepassing ervan hangt af van de welwillendheid van de staten. Het beveelt staten aan legale kanalen voor migratie te ontwikkelen, in de vorm van visa, humanitaire corridors, het opheffen van de visumplicht in kwetsbare situaties. Ondanks enkele interessante voorstellen bevat dit pact ook gevaarlijke aspecten voor de mensenrechten (aanmoedigen van registratie, het niet ter discussie stellen van de strafbaarstelling van migranten of beleid van externalisering van grenzen).

De strijd tegen discriminatie

De huidige fase van kapitalistische globalisering, het neoliberalisme, heeft de ongelijkheid doen exploderen. Ongelijkheid is gebaseerd op en versterkt discriminatie. In die term ligt de betekenis opgesloten van: het maken van onderscheid. Dat levert ‘ongelijkheid’ op, wat weer verschijnt in ‘racisme’: ongelijk behandelen van mensen op basis van persoonlijke kenmerken, in dit geval huidskleur. Die ongelijke behandeling laat zich ruimer omschrijven als ‘niet ter zake doende’ voor de ongelijke behandeling. Een vrouw minder salaris verschaffen dan aan een man voor hetzelfde verrichte werk, is een discriminatoire behandeling van de vrouw. De gelijkheid schiet in Nederland wat dit betreft niet echt op (zie Online).

Racisme zorgt er evenwel voor dat mensen discriminatie accepteren; het zorgt er ook voor dat mensen onzekerheid, armoede en uitbuiting accepteren, want ongelijkheid zou goed zijn voor het stimuleren van mensen (sociaal darwinisme). De uitdaging voor hen die het voor het zeggen hebben, de dominanten, is in dit kader tweeledig. Ten eerste, gaat het hen om de weerstand tegen het kapitalisme te beperken, waarbij getracht wordt de volksklassen uit elkaar ter spelen. Het gaat ten tweede ook om het blokkeren van alternatieve paden door de waarde van gelijkheid in twijfel te trekken.

Zo vinden we het belang van de strijd om culturele hegemonie terug. In die culturele strijd is de definitie van een project met een emancipatoir alternatief essentieel. De antiglobaliseringsbeweging bevestigt dat antiracisme een fundamentele positieve waarde is. Om zijn rol te kunnen spelen, moeten we ermee instemmen te kijken naar de mate waarin racisme en discriminatie onze samenlevingen hebben getekend; en ze blijft tekenen. Het gaat niet om miasma (‘bevlekking’, ‘verontreiniging’, stank) uit het verleden, dat van weinig belang is. Evenmin zijn het de secundaire tegenstellingen die vanzelf verdwijnen na economische en sociale bevrijding. Het zijn de steunberen en bogen waarop we acht moeten slaan, die het dominante systeem bij elkaar houden en die het reproduceren.

 Vrijheid van verkeer en vestiging

Onder de rechten die worden erkend door de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, neemt het recht op vrij verkeer een prominente plaats in. Artikel 13 van de Verklaring stelt dat ‘eenieder het recht heeft zich vrijelijk te verplaatsen en te vertoeven binnen de grenzen van elke Staat. Eenieder heeft het recht welk land ook, met inbegrip van het zijne, te verlaten en naar zijn land terug te keren’. Het feit dat deze verklaring voor zoveel mensen onbereikbaar lijkt, spreekt boekdelen over de achteruitgang van de idealen van vrijheid en de verdediging van rechten in de wereld.

De naar voren gebrachte noodzaak om de openbare orde te verdedigen, blijkt meestal een voorwendsel te zijn om bewegingen en bevolkingen te controleren, inclusief de bevolking van de landen van aankomst. Regelgevende maatregelen, in principe tijdelijk, kunnen hoe dan ook geen permanent regime vestigen op basis van de ontkenning van rechten en vrijheden. De muren die we bouwen in de overtuiging dat we onszelf beschermen, vergroten vaak angsten en onzekerheden. Ze blijken ineffectief te zijn in vergelijking met beleid van begrip, gastvrijheid en goed nabuurschap.

De muren vallen uiteindelijk –­ figuurlijk –  in de hoofden en vervuilen ze. Visumbeleid, bedoeld om reizen te ontmoedigen, is gebaseerd op de vernedering en beperking van de armen; ze drijven af ​​naar corruptie in de overheidsdiensten. Mensenrechtenliga’s in Europa hebben opgeroepen tot de afschaffing van visa voor kort verblijf (minder dan drie maanden), wat veertig jaar geleden de meest voorkomende situatie was in Europa.

Bewegingsvrijheid is altijd het onderwerp van gepassioneerde en tegenstrijdige debatten die verschillende kwesties combineren en tot uiteenlopende standpunten leiden. De standpunten van degenen die een (atavistische) angst voor buitenlanders hebben en het wantrouwen dat sedentaire mensen ten aanzien van nomaden koesteren, komen snel naar boven in publieke discussies en worden gevoed door veiligheidsbeleid (mediatieke instrumentalisering).

De vrijheid van vestiging wordt vaak gezien als een gevaar voor de sociale rechten die op nationaal niveau verworven zijn. Het lijkt erop dat migratie die wordt uitgelokt door de dominante klassen om concurrentie tussen arbeiders te creëren en de lonen en arbeidsomstandigheden te beïnvloeden. Dit is ‘delokalisatie’ ter plaatse, een van de onderdelen van een algemeen offensief tegen werknemers.

Het is echter niet aangetoond dat migratie en bewegingsvrijheid neerwaartse druk uitoefenen op de lonen in de gastlanden. Het gaat erom een ​​antwoord te vinden dat voorkomt, dat we in de val trappen van verdeeldheid tussen werknemers en migranten in elk land, en tussen werknemers in verschillende landen. En zeker is dat het accepteren van een ‘verbond’ tegen immigranten regelrecht leidt tot een catastrofe voor iedereen.

Gustave Massiah (Twee bijdragen vertaald en bewerkt door Thom Holterman. De ene bijdrage betreft het artikel ‘Personne n’arrêtera les migrants et c’est tant mieux’, in; Siné Mensuel, nr. 130, juni 2023, p. 8; het andere betreft het artikel ‘Les propositions altermondialistes sur les migrations’, zie Online).