Linkse bezinning op radicaliserend Rechts
Oorspronkelijkheid in plaats van herhaling van zetten… Een indringende vraag en een speurtocht naar een onzekere vondst, met alle risico van gissen en missen: in hoeverre is Links verantwoordelijk voor de toenemende invloed en kracht van Rechts, inclusief de extreme variant? Een verrechtsing die zich niet beperkt tot Nederland, niet overal even sterk is, maar onmiskenbaar. Zij het dat tegenkrachten, vooral buiten de traditionele organisatorische kaders, steeds weer opduiken. Rechts beschikt niet over de Almacht en Links is niet knock-out, maar allen die economische en sociale tegenstellingen en ongelijkheden verwerpen, voeren een moeizame strijd.
(Door Hans Boot, oorspronkelijk geschreven voor Konfrontatie, 7 mei 2019. Dit webmagazine is echter in reparatie en tijdelijk gesloten, via solidariteit)
De vraag naar de Linkse verantwoordelijkheid ligt zwaar en valt niet weg achter de argeloosheid van de smal denkende burger die zich om de tuin laat leiden en niet beseft in strijd met een gewenste toekomst te denken en te handelen. Links en Rechts zijn antagonisten, vijanden, geen communicerende vaten die een ‘natuurlijk evenwicht’ zoeken en vinden. In die zin is Links primair verantwoordelijk voor de eigen kracht, maar dus ook voor de ruimte die Rechts krijgt en neemt.
Tragische verdeeldheid
De inspirerende 1 mei demonstratie van een week geleden in Amsterdam van het Museumplein naar de Dam bood te midden van de aangename toeters, yellen en trommels voldoende gelegenheid met kameraden van gedachten te wisselen over de Rechtse dominantie. De tevredenheid over de opkomst en de strijdbare sfeer bood weinig kans op cynisme en gaf ernst aan een serie vlot opgesomde verklaringen. Zoals: de ongrijpbare globalisering, de gecombineerde privatisering en individualisering, de verlammende armoedegroei, de arbeidsstress als managementinstrument, de ideologische inlijving, de normalisering van feitenvervalsing, het onbesproken gelijk van de talloze deskundigen, de vervlakking van de ‘oude’ media, daarin gesteund door de zogenaamde sociale. Vaak afgerond met de verzuchting over de tragische verdeeldheid van Links.
Verklaringen? Nee, wel een uit te breiden serie benauwende successen van Rechts die – en nu komt het – Links kan analyseren en meer of minder verwerpen, maar kennelijk niet weet te blokkeren. Rechts heerst niet vanzelfsprekend, maar zet alle middelen in. Kapitaal, macht, repressie, verleiding, steeds (uit)gedragen door een vernieuwende ideologie die het dagelijks leven van velen – en dus ook van Links – overspoelt. Van het regentenkostuum naar de opgestroopte mouwen, van de autoritaire ontkenning naar de persoonlijke bekentenis, van de opgelegde dwang naar participatie en zelfcontrole, van loondienst naar werkgeverschap als probleemoplossing, van het traditionele electoraat naar de aandacht voor de ‘gewone man en vrouw’.
Historische ballast
Daartegen schrijft Links geen succesverhaal. Ieder die dat betreurt, kan het zich aantrekken en zal dat ook doen. Vervolgens gaat het terecht over samenwerking en gezamenlijk optreden binnen en buiten het parlement, inclusief vakbonden en sociale bewegingen. En dat gebeurt, zij het onregelmatig en incidenteel, waarbij de verscheidenheid het nogal eens verliest van de historische ballast die Links uiteendrijft, zowel de parlementaire als de radicale/revolutionaire vleugel.
Punt uit, of toch nog een gissende poging om wijzer te worden.
In een lange geschiedenis heeft Links als totaliteit steeds meer aan oorspronkelijkheid verloren. Wat een tegenbeweging was of zou moeten zijn, is zich gaan spiegelen aan de te bestrijden Rechtse antagonist. En dat gaat vroeg of laat ten koste van de interne democratie, externe openheid, vrijheid van informatie, toegankelijkheid, herkenbaarheid en onverzettelijkheid. De drang tot tegenmacht en zeggenschap is overvleugeld door een maatschappelijke, en dat is uiteindelijk nog steeds een burgerlijke erkenning. Deelname aan de macht, of ernaar streven, zonder daarover het laatste woord te hebben, heette ooit ‘ingroei’. Met als prijs verantwoordelijkheid nemen voor standpunten en beslissingen die de bestaansgrond van Links logenstraffen. Een beetje gelijk is ook gelijk. Knauwen zonder tanden is verspillend, evenzo is samenwerking vervreemdend.
Juist de rechtvaardiging van afgedwongen toegevingen of compromissen laat van de broodnodige geloofwaardigheid steeds minder over. Dat voortdurend aan de orde stellen, is de onvermijdelijke opdracht aan radicaal/revolutionair Links. Het kan geen kwaad deze opdracht te verbinden aan een bezinning op de vraag in hoeverre het gewicht van de eerder genoemde ‘historische ballast’ het dragen nog waard is.
Een schrale troost. Links is weliswaar niet verantwoordelijk voor de Rechtse groei, maar heeft helaas gefaald in de bestrijding ervan.
Een vallende bureaucratie
Zoals gezegd de bestaansgrond van Links is langzaamaan vervuild. De ijzeren logica van ‘strijd loont’ staat veelal onder de voorwaarden van overleg, onderhandeling, compromis en coalitie. En alle uiterlijkheden en rituelen die daarmee gepaard gaan. Deze naar binnen gekeerde bureaucratische machinerie kent haar eigen logica van geven en nemen, raadplegen van externe professionele adviseurs en gesloten vensters die achteraf op een kier gezet worden. De betrokken toeschouwers komen na de wedstrijd aan bod, in de hoop dat zij geen ‘overspelen’ eisen. Wanneer deze machinerie buiten spel wordt gezet door ofwel beslissende openbare bijeenkomsten ofwel autonome acties, berichten de media in ontreddering en verliezen de onderhandelaars hun status, zij het zelden hun privileges.
Deze ervaringen die Links niet onbekend zijn, ondergingen kort geleden een interessante ontnuchtering in een artikel over de slepende kwestie van de pensioenen (Sjarrel Massop, Solidariteit, extra 380-4, 28 april 2019). De al jaren durende pogingen tot een akkoord te komen over de toekomst van de pensioenen, inclusief de AOW, worden beschamend te kijk gezet. De vele bijeenkomsten met de ‘sociale partners’ en Rutte 3/Koolmees blijken overbodig door de eenvoudige stelling te praktiseren: een akkoord met alles wat daaraan vastzit is niet nodig, wanneer de eisen van de huidige en komende pensionado’s worden ingewilligd.
In ieder geval waren tijdens de gesprekken op 1 mei heel wat verrassende en instemmende glimlachen te zien.