Klimaatverandering? Systeemverandering!
(….) de factoren die desastreus zijn voor onze planeet, zijn ook in veel andere opzichten desastreus voor de kwaliteit van leven van mensen, van stagnerende lonen tot grote ongelijkheid, verslechterende diensten en de afbraak van alles wat zweemt naar sociale cohesie. De krachten die hieraan ten grondslag liggen ter discussie stellen is een kans om in één klap meerdere in elkaar grijpende crisissen op te lossen.
(Door Jan Verhagen, oorspronkelijk verschenen op solidariteit, foto van website Via Campesina)
Een citaat uit het nieuwste boek Brand! (On Fire) van Naomi Klein de Canadese schrijfster en (klimaat)activiste. Citaat en boek prikkelen tot nadenken over de klimaatinzet van de Nederlandse vakbeweging.
Defensieve FNV
Al jarenlang treden FNV, CNV en VCP klimaatactie en energietransitie aarzelend, om niet te zeggen angstig, tegemoet. Kijk naar de website van de FNV. Wij willen Nederland verbeteren staat daar veelbelovend. Klimaat treffen we aan onder het kopje Zekere toekomst. Het is daar onderdeel van een verhaal over toegenomen baanonzekerheid door flexibilisering, robotisering, en jawel: migrantenstromen.
Meer dreiging dan kans: het zwaartepunt ligt op de mogelijk negatieve gevolgen van klimaatmaatregelen voor ‘werk en inkomen’. De grondtoon is defensief: klimaat is belangrijk, maar …..
Deze defensieve houding is ook herkenbaar in de uitnodiging voor een klimaatbijeenkomst begin april 2020: De FNV maakt zich vooral sterk voor schone lucht en gezondheid, energiebesparing, hergebruik van grondstoffen en toepassen van duurzame energiebronnen. Maar daarbij staan de belangen van onze leden voorop.
Hoezo dat woordje ‘maar’? Het benadrukt vooral de tegenstelling tussen klimaataanpak en vakbondsinzet.
Green New Deal
De visie Naomi Klein is anders: klimaatrechtvaardigheid en sociale rechtvaardigheid liggen in elkaars verlengde. Ook de strijd voor een gezonde leefomgeving is een primair belang van alle werknemers. Wie iets verder kijkt dan gratis lippendienst aan klimaatactie, ziet dat ook dit werknemersbelang eerder bedreigd dan behartigd wordt door kabinet en werkgevers. De Canadese activiste trekt die lijnen door: strijd tegen klimaatverandering is onmogelijk zonder ook de sociale machts- en bezitsverhoudingen fundamenteel aan te pakken. Omdat zo’n system change niet van het bedrijfsleven en evenmin van de overheid te verwachten is, komt de verantwoordelijkheid daarvoor ‘als vanzelf’ op de schouders van anderen terecht. Met de vakbeweging, potentieel, in een sleutelrol.
Van de Green New Deal verwacht Naomi Klein veel. Een van oorsprong Amerikaans plan, waarin de verbinding tussen klimaatactie en werknemersbelang stevig wordt verankerd.(*1) De Green New Deal doet evenzeer recht aan de urgentie van de klimaatproblematiek als aan de noodzaak van ingrijpende sociaaleconomische verbeteringen voor werkenden. Geen werk- en bestaansonzekerheid voor werknemers in krimpende sectoren, geen pleisters voor het bloeden, maar een harde baangarantie. Geen onzekere en gevaarlijke banen in de windmolen- en zonnepanelenprojecten, maar goed betaald en zeker groen vakmanschap. Voor Naomi Klein zou ongeveer elk aspect van onze economie anders moeten als we zouden besluiten de ontwrichting van het klimaat serieus te nemen.
‘Onze’ economie? Dat is de race naar beneden, onzeker werk, de toegenomen kloof tussen rijk en arm. ‘Onze economie’, dat is globalisering als vehikel om daar te investeren waar uitbuiting het eenvoudigst te realiseren is. Dat zijn internationale handelsverdragen als vrijbrief om fiscale, sociale en milieu wetgeving te omzeilen. Dat is de ‘greed is good’ mentaliteit van ieder voor zich, van ongebreidelde consumptie en van heilig verklaarde economische groei.
Green Union Deal
Een deel van de vakbondsleden heeft het niet zo op klimaatmaatregelen en energietransitie. Veel aandacht van werknemers gaat naar de directe sores – loon, werk, pensioen – vaak zonder veel zicht op de lange termijnontwikkelingen. Het is die verbinding tussen korte en lange termijn die de vakbeweging moet leggen: er zijn geen banen op een dode planeet. De Green New Deal overbrugt op inhoud de afstand tussen klimaat en arbeidsverhoudingen. Maar de vakbeweging de belangrijkste, zo niet de enige organisatorische, kracht die dat kan uitdragen naar miljoenen, nog aarzelende werknemers.
De plannen voor een New Green Deal hebben één manco: ze zijn niet samen met de werkenden ontwikkeld, worden niet ervaren als ‘hun eigen plan’. En plannen hebben alleen kans van slagen als werknemers – hun ideeën, vragen en twijfels – integraal deel uitmaken van het ontwikkelproces, zodat het resultaat hún resultaat is.
Ook daarom is betrokkenheid van de vakbeweging onmisbaar. Niet via een handtekening van de leiding van de grote bonden, maar vanuit een door de vakbondsbasis in bedrijven en instellingen mee ontwikkelde en gedragen Green Union Deal.
Niet duiken, m
aar doen!
De Green New Deal richt zich op een offensieve aanpak van de diepere oorzaken van de klimaatcrisis in de sfeer van economie en arbeidsverhoudingen. Alle reden voor enthousiasme bij de vakbeweging. Voor de FNV in het licht van haar groots aangeklede ‘Offensief” uit 2018, nota bene gericht op ‘aanpakken van diepere oorzaken’. En voor het CNV als uitgelezen kans om uit de schaduw van de angstige grote broer te treden.
Maar nee, tot nu toe niet. Deze hardnekkige ‘klimaataarzeling’ vloeit voort uit jarenlang meebuigen met en aanpassen aan de neoliberaal geïnspireerde denkbeelden die de kapitalistische wereld sinds de jaren ’tachtig in hun greep hebben. Vakbondsslogans kunnen niet verhullen dat van een fundamentele systeemkritiek geen sprake is. De vakbeweging beperkt zich vooral tot het verzachten van overheids- en werkgeversmaatregelen. Dat geldt niet alleen voor klimaatplannen, maar ook voor kwesties als de pensioenen, de AOW, de ‘zware beroepen’, het inkomen en de werkdruk van onderwijsgevenden.
Defensief en reactief, ook als het om ‘klimaat’ gaat: meepraten in de polder over de plannen die anderen bedenken, en de eigen inbreng beperken tot de gevolgen voor werk en inkomen. Zo raakt de vakbeweging verstrikt in de fuik van de werkgevers en overheid. En in een standaardstrategie van ‘eerst de hakken in het zand’, daarna een akkoord dat de scherpe kantjes van de plannen afvijlt.
Waar blijven de visionaire vakbondsmensen die ook in Nederland de basis voor een inhoudelijk en aansprekend alternatief’ weten te leggen? Die niet wachten op de zoveelste sjoemelmaatregel van de regering, maar samen met de leden vol aan de bak gaan voor een gedegen Green Union Deal, met de Green New Deal als inspirator.
Een sprankje hoop: de Facebookgroep Vakbondsleden tegen klimaatverandering, telt inmiddels ruim tweehonderd leden.