Klimaat, oorlog en wapenindustrie
Bijna een jaar geleden, op 24 februari 2022, presenteerde de Nederlandse militaire industrie een wapenbeurs met als thema Klimaat en Krijgsmacht. Die krijgsmacht is een grote klimaatvervuiler en heeft zich, net als de scheepvaart en de luchtvaart, onder het VN-klimaatverdrag weten uit te wurmen. Maar het ministerie van Defensie heeft net als de andere ministeries wel degelijk een klimaatopdracht en wil zijn afhankelijkheid van fossiele brandstof in 2030 met 20 procent verminderen ten opzichte van 2010, en in 2050 met tenminste 70 procent. Hier ziet de wapenindustrie kansen.
(Door Wendela de Vrie, oorspronkelijk verschenen bij solidariteit, foto: website ministerie van defensie (bij de kop: Energietransitie, Nieuwe energie voor defensie)
De installatie van zonnepanelen op kazernes is niet voldoende. De grootste vervuiling van de krijgsmacht wordt veroorzaakt door fossiel brandstofgebruik van landmacht, luchtmacht en marine. En net als de scheepvaartindustrie en luchtvaartindustrie wil de wapenindustrie dit met technologie oplossen. Dat schone brandstof volstrekt onvoldoende voorhanden is en je op de achterkant van een bierviltje kan uitrekenen dat het – met het huidige enorme brandstofgebruik – nooit voldoende voorhanden kan zijn, wordt voor het gemak genegeerd. (2) De wapenindustrie schotelt ons groene bommen en klimaatvriendelijke oorlog voor.
Stop killing people and planet
Natuurlijk stonden vredesbeweging en klimaatbeweging klaar om te protesteren bij die ‘groene wapenbeurs’. Klimaatvriendelijke oorlog, me zolen. Maar in de nacht naar 24 februari gebeurde wat velen voor waanzinnig en daarom onwaarschijnlijk hadden gehouden: Russische troepen vielen Oekraïne binnen en begonnen op te rukken naar Kiev. Met bedrukte gezichten werden ’s morgens spandoeken uitgerold en aangepaste toespraken gehouden bij het kantoor van de wapenlobby in Den Haag. En daarna gingen de activisten naar de Russische ambassade, om zich aan te sluiten bij de bange, woedende, huilende en schreeuwende Oekraïners die daar waren verzameld. Het spandoek van de demonstratie: Stop Killing People and Planet had ineens een heel andere lading.
Inmiddels zijn we een jaar verder. De bewapening van het kleine Oekraïne was uiteraard niet voldoende tegenover het grote Rusland, maar het westen staat klaar met steeds meer en steeds zwaardere wapens om het verzet tegen Poetin vol te houden. Zij doen het sterven, wij leveren de wapens. Het gevoel tekort te schieten tegenover de mensen die het geweld over zich heen krijgen, is groot. Zoals bij elke oorlog.
Shock doctrine toegepast
Maar terwijl kleine linkse groepjes ruziënd over het internet rollen over de vraag wat de juiste politieke lijn is, weet het militair-industrieel complex er wel raad mee. Geheel conform de shock doctrine van Naomi Klein wordt het crisisgevoel rond de Russische inval gebruikt om de militaire uitgaven van NAVO-landen enorm te verhogen. Inmiddels zijn de militaire budgetten hoger dan tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog. De Nederlandse defensiebegroting steeg zonder noemenswaardige discussie structureel met 5 miljard tot 15,2 miljard euro. Een groot deel daarvan zal besteed worden aan Amerikaanse wapens: nog meer F-35 gevechtsvliegtuigen, bewapende gevechtsdrones, nieuwe kruisraketten.
De wapenindustrie krijgt van defensieminister Ollongren ook nog een steunpakket van bijna een kwart miljard euro. Het idee is dat we een Europese defensie-industrie moeten opbouwen voor strategische autonomie van de Europese Unie. Vervolgens kopen EU-landen hun meeste wapens in de Verenigde Staten en gaan Europese wapenbedrijven hun producten dan maar exporteren naar niet-Europese landen.
GroenLinks voorman Klaver betuigde in een talkshow op TV tegenover een glunderende generaal zijn spijt dat hij ooit voor verlaging van het defensiebudget had gepleit. Over de klimaatvervuiling door de krijgsmacht hoor je GroenLinks niet. De hele krijgsmacht heeft dat onderwerp intussen ook zo goed als verlaten en doet alsof Russen en Chinezen een grotere bedreiging zijn dan de klimaatcrisis. Overigens zal het nog moeilijk worden het geld uit te geven, want ook de wapenindustrie kampt met tekort aan grondstoffen en personeel.
Europese duiten
Ook de EU steunt de groeiende militarisering. (3) In haar meerjarenbegroting steeg het budget voor militaire uitgaven van een half miljard in 2017-2020 tot ten minste 10 miljard euro voor 2021-2027. Het meeste daarvan gaat naar het EU-Defensiefonds van 8 miljard euro, om ontwikkeling van nieuwe militaire technologie te subsidiëren. Dat zou volgens de Europese Commissie nuttig zijn om de technologische kennisbasis in Europa te versterken. Een onzinargument, want nieuwe kennisontwikkeling gaat in de civiele sector tegenwoordig vele malen sneller. Slechts voor enkele Europese landen is de wapenindustrie belangrijk voor werkgelegenheid. In Nederland, waar vooral veel techneuten werken in de militaire sector, trekt wapenproductie schaars technisch personeel weg bij de civiele sector.
In 2023 wordt het EU-Defensiefonds verhoogd tot mogelijk 13 miljard euro. Omdat de totale EU-begroting niet wordt verhoogd, zal dit ten koste gaan van civiele projecten. Ook zijn de civiele EU financieringsprogramma’s opengezet voor militaire activiteiten. Zo is er een militair mobiliteitsprogramma ter waarde van 1,5 miljard euro (voor bijvoorbeeld versterking van bruggen en wegen voor zwaar materieel). Dat komt ten laste van het civiele EU-programma voor vervoer (CEF). In 2023 stijgt het budget voor militaire mobiliteit tot mogelijk 6 miljard euro. Zo kunnen de tanks naar het oosten rollen.
Van wapenproductie naar groene productie
Geheel tegen de trend in doet het Amerikaanse Cost of War Project onderzoek naar conversie, de omzetting van wapenproductie naar civiele productie, in relatie tot klimaatbescherming en werkgelegenheid. (4) De Amerikaanse militaire industrie heeft een slimme strategie om banen en militaire uitgaven te koppelen door de toeleveringsketens over de hele Verenigde Staten te spreiden. Zo worden voor de F-35 gevechtsvliegtuigen van Lockheed Martin in 45 staten onderdelen gemaakt. Daardoor zijn werkgelegenheid in de wapenindustrie voor meer Congresleden een belangrijk aandachtspunt als er over de defensiebegroting wordt gestemd. Toch brengen militaire banen lang niet altijd welvaart: van de twintig staten die het meest afhankelijk zijn van militaire productie kennen er veertien armoede die vergelijkbaar of erger is dan het nationale gemiddelde. Het Cost of War Project pleit voor bezuiniging op militaire uitgaven om middelen vrij te maken voor groene civiele productie. Onderdeel van het conversieproject zijn interviews met werknemers in de militaire industrie, voor wie een overstap naar duurzame civiele productie hun werk flink zal veranderen.
Alle geïnterviewden waren bezorgd over de klimaatcrisis die ze om zich heen zagen, van bosbranden tot smeltende permafrost. Sommigen zagen voordelen in een overstap naar civiele productie, vooral vanuit het oogpunt van baanzekerheid en bedrijfsstabiliteit. Anderen onderkenden de rol van hun sector en van de krijgsmacht als geheel in de klimaatcrisis. Ze onderschreven dat minder militaire productie en wapenhandel zouden bijdragen aan klimaatbescherming. Maar over de haalbaarheid waren ze niet optimistisch, zo zei een werknemer:
I think that there’s just so much money, and I think it all just boils right down to that. There’s just so much money in the defense side – My sense is that people who do a lot of defense work really don’t want to get into the greening of the economy – the profit margins aren’t as good as defense manufacturing. [Ik denk dat er gewoon vreselijk veel geld is en dat dit uiteindelijk de kern is. Er is gewoon zo veel geld in de defensiehoek. Ik denk dat mensen die veel voor defensie werken niet echt geïnteresseerd zijn in vergroening van de economie. De winstmarges daar zijn lang niet zo goed als bij militaire productie.]
Stop de oorlog
Het aandeel van militaire activiteiten en wapenproductie in de totale mondiale uitstoot van broeikasgas is berekend op gemiddeld 5,5 procent. (5) In vredestijd dan, want het cijfer hangt sterk samen met de militaire inzet. De militaire uitstoot daalde flink met de terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Irak en Afghanistan en is sterk gestegen door de oorlog in Oekraïne.
Oekraïense en Britse onderzoekers proberen de milieuschade van de oorlog – ook de schade aan biodiversiteit en landbouw – zo goed mogelijk te documenteren. (6) Vanuit Oekraïense kant vooral om ooit, als de oorlog voorbij is, de kosten op Rusland te verhalen. Vanuit Britse kant, omdat elke oorlog niet alleen mensen maar ook ander leven doodt en enorm veel schade toebrengt aan de planeet als geheel. Alleen al daarom moet de oorlog in Oekraïne zo snel mogelijk stoppen.
(1) Stop Wapenhandel – stopwapenhandel.org
(2) Wie beschermt de planeet? Klimaatcrisis en de Nederlandse krijgsmacht. Wendela de Vries (2022) stopwapenhandel.org/wie-beschermt-de-planeet-klimaatcrisis-en-de-nederlandse-krijgsmacht
(3) Oorlog in Oekraïne: dekmantel voor totale militarisering EU. Laëtitia Sedou (6 februari 2023) stopwapenhandel.org/oorlog-in-oekraine-dekmantel-voor-totale-militarisering-eu
(4) From a Militarized to a Decarbonized Economy: A Case for Conversion. Miriam Pemberton (2023) watson.brown.edu militarized-decarbonized-economy-case-conversion
(5) Estimating the Military’s Global Greenhouse Gas Emissions. Dr Stuart Parkinson with Linsey Cottrell (2022) www.sgr.org.uk estimating-military-s-global-greenhouse-gas-emissions
(6) Zie website van Conflict and Environment Observatory ceobs.org/countries/ukraine