Ketenverantwoordelijkheid vakkundig ondergraven
Dit najaar presenteert de Europese Commissie een wetsvoorstel voor ketenverantwoordelijkheid. Maar de sabotagekracht van de bedrijvenlobby is groot, zo bleek uit het wettelijke gedrocht dat begin juni in Duitsland is aangenomen.
(Door Taco van Dommels, oorpsronkelijk verschenen op konfrontatie)
Op dit moment is er binnen de Unie een discussie en lobby gaande over een wetsvoorstel voor ketenverantwoordelijkheid dat eurocommissaris voor Justitie Reynders april vorig jaar indiende. Het europarlement sprak zich er al een keer over uit en mogelijk kan eind dit jaar over de definitieve versie worden gestemd. De nieuwe wetgeving sluit dan het tijdperk af van de (weinig succesvolle) vrijwillige afspraken over maatschappelijke verantwoord ondernemen. In het ideale geval legt de uiteindelijke wet voor ketenverantwoordelijkheid aan Europese bedrijven een zorgplicht op voor wat betreft mensenrechten en milieu. Ze moeten dan op effectieve wijze de negatieve gevolgen van hun eigen activiteiten en die van hun dochterbedrijven, onderaannemers en leveranciers vaststellen, voorkomen en verminderen. En ze kunnen worden aangeklaagd door slachtoffers van hun ketenactiviteiten en stevige sankties verwachten.
Opgevraagde EU-documenten en ontwikkelingen in Duitsland doen echter vermoeden dat de uiteindelijke wet een slap aftreksel zal zijn van het voorstel, en dat je er in de praktijk weinig mee kunt aanvangen.
Lobbytaktieken geopenbaard
Onlangs ontving de onderzoeks- en campagneorganisatie Corporate Europe Observatory – na drie maanden wachten – een serie opgevraagde interne lobbydocumenten van het Justitiedepartement van de Europese Commissie. De documenten gaan over de lobbytaktieken en argumenten die grote ondernemingen gebruiken in de discussie rondom het wetsvoorstel. Uit de stukken blijkt hoe ze publiekelijk en in de achterkamertjes proberen om de angels er uit te trekken. Sommige bedrijven doen dat op zeer vijandige wijze; zij zijn duidelijk in hun regelrechte afwijzing van het voorstel. Anderen doen dat op meer verdekte wijze; ze lijken meegaand en proberen onderwijl de regelgeving sterk te verzwakken. In het rapport Off the hook? How business lobbies against liability for human rights and environmental abuses doet Corporate Europe Observatory uit de doeken op elke wijze de bedrijven proberen het wetsvoorstel af te zwakken zodat zij straffeloos door kunnen gaan met hun kwalijke praktijken.
Duitse slappe hap
Dezelfde lobbyisten waren ook actief in Duitsland waar het parlement begin juni een wet voor ketenaansprakelijkheid (Lieferkettengesetz) aan nam. Ruim 120 Duitse civiele organisaties vochten twee jaar lang voor een goede en bruikbare wet, maar de laatste paar weken lukte het de lobbyisten om het uiteindelijke voorstel sterk af te zwakken. Het is een Lieferkettengesetz Light geworden. De wet gaat in 2023 in voor bedrijven met meer dan 3000 werknemers (en in 2024 ook voor bedrijven met meer dan 1000 werknemers). Deze bedrijven zijn alleen aansprakelijk voor hun eigen activiteiten en die van hun directe leveranciers. Slachtoffers die hun gelijk halen bij de rechter krijgen zelf geen compensatie; maar de bedrijven moeten de staat een boete betalen.
In de praktijk halen veel bedrijven, zoals supermarkten, hun producten uit verre landen en de werknemers van hun leveranciers en onderaannemers daar maken onder de huidige Duitse wet geen enkele kans op schadevergoeding in geval van mensenrechtenschendingen of milieuschade.
Uphill gevecht
Desondanks spreekt campagneleider Oxfam Duitsland van een startpositie en van een etappezege. Het gevecht voor mensenrechten en milieubescherming in alle ketens gaat door en moet leiden tot een effectieve invulling van de nieuwe wet. En de eerste aanbevelingen van het europarlement gaan veel verder dan het Duitse wetsvoorstel, aldus het optimistische Oxfam….