Het fascisme neemt toe, maar het hoeft niet onze toekomst te zijn
Om het fascisme te verslaan moeten we weloverwogen reageren, aan de hand van een langetermijnstrategie. Dit is een beeld en analyse vanuit de situatie in de VS bekeken.
(Door Ejeris Dixon ,Truthout gepubliceerd op 21 mei 2023 vertaling Tijn van Beurden/globalinfo.nl. Ook Truthout is naarstig op zoek naar donateurs). Foto: Twitter AideeHaideeDrag: kinderen, ouders en drag queens vieren geslaagde voorleesdag in Tate, Londen, nadat fascisten die probeerden te verstoren)
De meeste organisatoren/activisten (*) worden uitgeput door meerdere urgente campagnes die ze tegelijkertijd moeten helpen uitvoeren. Omdat de aanvallen van rechts toenemen, is het nodig om te werken aan lange termijncampagnes. Organisatoren worden geconfronteerd met het brede politieke terrein waarop links zich beweegt, zoals: het behoud van reproductieve rechtvaardigheid en lichamelijke autonomie; de criminalisering en het staatsgeweld tegen minderheden; het toenemende wettelijk, politieke en persoonlijk geweld tegen Queer- en Trans-gemeenschappen; het toenemende geweld tegen immigranten, hun criminalisering; de klimaatcrisis; de toename van massale schietpartijen; de zorg voor gemeenschappen die nog steeds worstelen met de huidige COVID-infecties en long COVID, en nog veel meer. Maar, omdat linkse organisatoren defensiever worden, blijven de aanvallen van rechts toenemen. Het is van cruciaal belang voor organisatoren om te begrijpen dat deze aanvallen worden aangewakkerd, en ondersteund door fascistische bewegingen. Organisatoren moeten weten hoe fascisme werkt om proactieve organisatiestrategieën te ontwikkelen voordat fascisten chaos, angst en geweld gebruiken om links te onderwerpen.
Fascisme definiëren
Het fascisme is een ultranationalistische, antidemocratische, extreemrechtse beweging. Zoals auteur Shane Burley opmerkt, is fascisme een reeks politieke praktijken die geënt zijn op het handhaven van rigide, op identiteit gebaseerde hiërarchieën. Deze hiërarchieën manifesteren zich als vormen van suprematie, afhankelijk van het land en de culturele context. Er kunnen meerdere soorten fascistische bewegingen zijn, bijvoorbeeld van blanke supremacisten, mannelijke supremacisten of van christelijke supremacisten. Onder het fascisme ziet de meerderheid zichzelf als een slachtoffers die vechten tegen gemarginaliseerde groepen om te overleven. In de Verenigde Staten zijn de fascisten van mening dat immigranten, transgenders, zwarte mensen en nog veel meer gemarginaliseerde groepen hun manier van leven willen uitroeien. Om hun positie te behouden, geloven fascisten dat de samenleving moet worden gezuiverd van groepen die zij als ongewenst beschouwen, zodat ze hun status als ‘superras’ niet verliezen. Fascisten zijn van mening dat de democratie hen in de steek heeft gelaten en dat de meerderheid (in de VS, blanke christelijke mannen), wordt getiranniseerd door groepen die geen recht op macht hebben. Daarom proberen fascisten zowel democratische processen als gemarginaliseerde groepen te elimineren om zo terug te kunnen keren naar een vaak fictief en verheerlijkt verleden waar hun macht ongecontroleerd regeerde.
Onderzoekers volgen momenteel fascistische bewegingen in onder meer India, Hongarije, Brazilië, de Filippijnen, Rusland en de Verenigde Staten. In al deze plaatsen heeft het fascisme andere eigenschappen. Wat ze gemeen hebben, is dat deze bewegingen proberen alle aspecten van het openbare en privéleven over te nemen en mensen en groepen te elimineren die niet met hun wereldbeeld overeenkomen.
Organisatoren en activisten moeten het fascisme begrijpen en volgen, omdat deze bewegingen gemakkelijker kunnen worden gestopt voordat ze tijd hebben om aanzienlijke vooruitgang te boeken en het geweld te vergroten. Fascistische bewegingen kunnen groeien, expanderen en politieke partijen overnemen. Fascistische bewegingen kunnen overheidsfuncties overnemen en democratische processen elimineren, wat leidt tot autoritaire staten. Fascistische staten omarmen een militaristisch, gewelddadig wereldbeeld, dat geweld gebruikt tegen hun opponenten en ze gevangen zet. Het fascisme groeit het beste als het wordt gepaaid of genegeerd, en de geschiedenis heeft aangetoond dat je niet kunt onderhandelen met fascisten, je moet ze verslaan.
Het fascisme kan verwarrend en tegenstrijdig zijn, door gebruik te maken van ideologie en praktijken die we aan de rechter en linkerzijde zien, inclusief elementen van massamobilisatie en massaonderdrukking, revolutionaire ijver en hiërarchische gehoorzaamheid, pseudowetenschap en mythologie. Het is vaak een contextuele en reactionaire beweging die ideologisch moeilijk is te karakteriseren. Robert Paxton, auteur van de ‘Five Stages of Fascism’, wijst erop dat ‘er geen fascistisch manifest is’, hetgeen betekent dat zonder een kerntekst of definitie, fascisme, afhankelijk van locatie en culturele context, van vorm kan veranderen. Om deze redenen kan het vermoeiend zijn om te proberen de fascistische ideologie nauwkeurig te definiëren; in plaats daarvan, is het nuttiger om te focussen op: hoe fascistische bewegingen werken, en de soorten repressieve politieke ontwikkelingen die we kunnen verwachten.
Fascistische bewegingen onder het bewind van Biden
Toen de herverkiezing van Donald Trump mislukte, slaakten velen van ons een zucht van verlichting, niet omdat we dachten dat het presidentschap van Joe Biden progressief zou zijn, maar omdat we vonden dat we beter om zouden kunnen gaan met een centristische democraat, dan met een extreemrechtse fascistische en autoritaire republikein. De rechtse onderzoekers Steven Gardiner en Tarso Ramos noemden het presidentschap van Biden ‘een fascistisch interregnum’: ze zagen geen terugval van fascistische vooruitgang of een toename en versterking van democratische processen voor alle groepen. In plaats daarvan moeten we deze fase zien als een pauze, die de voortgang van fascistische bewegingen niet zal verminderen.
Deze politieke periode kan de groei en expansie van fascistische bewegingen voeden. Fascisten haten de politieke en culturele vooruitgang van gemarginaliseerde mensen, de taal van gelijkheid en representatieve politieke systemen. George Jackson verzekerde dat ‘het gemeenschappelijke kenmerk van alle gevallen van fascisme het tegendeel is van …socialistische revolutie.’ Wanneer gemarginaliseerde groepen macht uitoefenen, wekt dat de woede en angst van fascisten op, waardoor ze zich organiseren en hun basis uitbreiden. Aangezien het fascisme in het verleden opkwam als reactie op linkse vooruitgang, kunnen we toenames van het fascisme voorspellen als links op weg is naar zijn bevrijdende doelen. Dit is een dynamiek die we kunnen verwachten, we moeten daarop anticiperen en onze strategie afstemmen. Fascisten buiten het presidentschap houden, beschermt ons niet tegen het fascisme, want terwijl de Democraten bepaalde vormen van staatsmacht bezitten, organiseren fascisten zich om de geest en de harten van hun basis te veroveren. We moeten opletten voor het verschil tussen fascistische verovering van de staatsmacht en sociale verovering, en inzien dat ze niet gelijktijdig hoeven te gebeuren.
Hoe kunnen we de ontwikkeling van fascisten volgen?
Er zijn verschillende indicatoren die helpen om de vooruitgang van fascistische bewegingen te volgen:
-Fascisten gebruiken nationalistische berichten om hun basis te inspireren en mobiliseren, vooral als het teruggrijpt naar een verheerlijkt verleden.
-Fascisten creëren of nemen bestaande politieke partijen over om hun electorale macht te vergroten en gebruiken deze partijen als instrumenten voor het veroveren van de staat.
-Fascisten zetten hun standpunten om in beleid, werken aan het concretiseren van haat, angst en geweld tegen gemarginaliseerde groepen en activeren zo hun basis verder.
-Fascisten spannen zich in om het narratieve academische discours te beheersen en in dienst te stellen van de ‘behoefte van de natie’ en criminaliseren of elimineren meningen die daarmee niet stroken.
-Fascisten verwijderen, ontkrachten of brengen democratische processen in diskrediet, waaronder het verminderen van stemrecht en verkiezingsmogelijkheden voor gemarginaliseerde groepen.
-Fascisten consolideren hun formele militaire macht en normaliseren paramilitaire organisaties, wat resulteert in meer geweld tegen links en gemarginaliseerde groepen.
Verschillende van deze indicatoren vinden al plaats en het is van cruciaal belang dat links ook vorderingen maakt.
Fascisten hebben nationalistische berichten gebruikt om hun basis te inspireren en de macht binnen de Republikeinse Partij te vergroten.
De MAGA-vleugel van de Republikeinse Partij vertoont veel tendensen van fascistische bewegingen. ‘Make America Great Again’ is op zichzelf een nationalistische slogan. Het concept dat de VS vroeger perfect was (en dat nu ook weer kan zijn) spreekt mensen aan die in het verleden geen onderdrukking hebben ervaren, namelijk christelijk blanke mannen. Verschillende studies stellen dat MAGA-republikeinen geloven dat Biden een onwettige president is, en dat ‘in de VS geboren’ blanken worden verdrongen door immigranten, en de ‘traditionele Amerikaanse manier van leven zo snel verdwijnt dat we mogelijk geweld nodig hebben om het te redden.’ Deze beweging gebruikt haar communicatiekanalen om haar macht onder extreemrechts te consolideren en te laten toenemen, en om substantiële macht uit te oefenen binnen de Republikeinse Partij als geheel. Zelfs president Biden heeft gezegd dat de Republikeinse partij ‘wordt gedomineerd door MAGA-republikeinen’ en steeds meer onder druk komt te staan om hun politiek lijn te volgen. Recente studies laten zien dat tussen de 40 en 70 procent van de Republikeinse partij zich kan identificeren met de standpunten van de MAGA-republikeinen, dat zou naar schatting neerkomen op 50 miljoen Amerikanen.
Fascisten gebruiken hun toegenomen macht om hun opvattingen over transgroepen, abortus en immigratie in beleid om te zetten.
Naarmate deze beweging groeit, kunnen ze hun opvattingen vertalen naar anti-trans-, anti-abortus- en anti-immigratiewetgeving. Fascisten houden zich aan strikte genderrollen, en met name binnen het blanke nationalistische fascisme van de VS vormen patriarchale rollen en standpunten een basis van het mythische verleden dat ze wensen. Fascisten vechten om een einde te maken aan de achteruitgang van hun ‘manier van leven’ en ze zien de desintegratie van genderrollen als een deel van de ondergang van hun ‘natie.’ LHBTQ’ers, niet-binaire, transgroepen en dragartiesten betwisten de rigide concepten van het gender-binaire op manieren die fascisten als zeer bedreigend beschouwen. Tijdens de Conservatieve Politieke Actieconferentie in maart verklaarde een prominente spreker dat ‘transgenderisme uit het openbare leven moet worden verbannen.’ Fascisten vallen transgroepen, queergroepen en dragartiesten aan om ze uit het openbare leven te verbannen en vergroten het geweld tegen hen. Alleen al voor 2023 vond de ACLU 482 anti-LHBTQ-wetsontwerpen, variërend van het verminderen van de noodzakelijke gezondheidszorg voor transgenders, het beperken van de toegang tot openbare accommodaties, inclusief toiletten, het verbieden van gesprekken over LHBTQ-problemen op scholen, de toegang tot sport voor Trans-jongeren beperken en drag optredens verbieden. Deze dramatische toename van anti-LHBTQ (en met name anti-Trans-wetgeving) gaat gepaard met toenemende bedreigingen tegen dragshows. Volgens GLAAD waren er 166 gedocumenteerde gevallen van bedreigingen tegen Amerikaanse dragshows en bijeenkomsten sinds 2022, waaronder ‘steeds gewelddadiger retoriek en incidenten […] inclusief gewapende blanke supremacisten die demonstreerden’ en zelfs aanvielen op vele locaties in 47 staten. Door deze sentimenten en dit beleid brengen de fascisten hun basis in een razernij van vals slachtofferschap, om structureel en interpersoonlijk geweld tegen een extreem onderdrukte gemeenschap uit te kunnen voeren.
MAGA blijft opereren als een fascistische beweging door zich in te zetten voor het afschaffen van abortusrechten. Abortus is een vorm van lichamelijke autonomie die de centrale plaats van de patriarchale familie rechtstreeks in twijfel trekt. Individuen hebben geen vrijheid over hun lichaam onder fascisme, dat geldt vooral voor personen die geen cisgender-mannen zijn. Aangezien het doel van reproductie in het fascistische wereldbeeld is om het ‘meesterras voort te zetten’, vormen lichamelijke autonomie en abortus een uitdaging van het fascistische geloofssysteem. Tijdens zijn regering werkte Trump aan het kalmeren van zijn fascistische basis door extreemrechtse rechters te benoemen, dat resulteerde in het ongedaan maken van Roe v. Wade door de Dobbs-beslissing. Sinds 2022 hebben 13 staten abortus volledig verboden. Rechts heeft reizen voor abortussen, zelf uitgevoerde abortussen en het helpen bij abortussen steeds meer gecriminaliseerd.
Fascistische bewegingen hebben ook hun anti-immigranten standpunten verder in beleid omgezet. Uit een onderzoek van 2022 naar Amerikaanse politieke opvattingen, bleek dat 50 procent van de respondenten van mening is dat ‘in de VS geboren’ blanken worden vervangen door immigranten. In 2012 voorspelde het Amerikaanse bureau voor volkstellingen, dat in het land vanaf 2043 de blanken niet langer de meerderheid zouden vormen, en onderzoekers stelden dat immigranten de snelst groeiende bevolkingsgroep vormden. Dat versterkte de fascisten in hun opvatting dat immigranten en gekleurde personen erop uit zijn om de blanken te overheersen (de ‘great replacement theory’). De verwevenheid van demografische verschuivingen en fascistische opvattingen hebben geleid tot dramatische budgetverhogingen voor immigratiehandhaving, toenemende militarisering aan de grens, verminderde toegang tot asiel voor migranten, en gevaarlijke en dodelijke omstandigheden voor migranten.
Fascisten spannen zich in om het academische discours te beheersen
De Critical Race Theory ( CRT ) behandelt structureel racisme en stelt dat racisme inherent aanwezig is bij Amerikaanse instellingen. Van 2021 tot 2022 hebben wetgevers in alle 50 staten 563 maatregelen tegen de Critical Race Theory geïntroduceerd. Deze verboden passen het label van Critical Race Theory verkeerd toe op een breed scala aan onderwerpen en verbieden daarom onderwijs over ras, racisme en witte privileges. Fascistische wetgevers beweren ten onrechte dat deze concepten blanke mensen in diskrediet brengen en jonge geesten indoctrineren. Van de wetsvoorstellen zijn er 241 aangenomen. Het aanvallen van de Critical Race Theory sluit aan bij fascistische doelen om de VS te laten gelden als een land met een ‘meesterras’ en alle vormen van denken te verwijderen en te criminaliseren die in tegenspraak zijn met dit wereldbeeld.
Fascisten spannen zich in om verkiezingsprocessen op te heffen, te reduceren of in diskrediet te brengen
Een van de grootste voorbeelden van fascistische aanvallen op verkiezingsprocessen was de opstand van 6 januari, toen de MAGA-republikeinen de bekrachtiging van het presidentschap van Biden probeerden te verstoren door het Capitool gewelddadig te bestormen. Bovendien meldt The Guardian dat fascistische bewegingen tussen 2020 en 2022 hebben gewerkt aan de invoering van ‘130 wetsvoorstellen in 42 staten die de wetshandhaving binnen het stemproces moesten verhogen.’ Deze wetsvoorstellen varieerden van het oprichten of uitbreiden van instanties om ‘verkiezingsdelicten te onderzoeken’, om het inleveren van stembiljetten voor anderen strafbaar te stellen, en het verhogen van de straffen voor valse kiezersregistratie.’ Deze acties, in combinatie met het feit dat 37 miljoen kiezers van mening zijn dat de verkiezingen zijn gestolen, laten zien hoe men het Amerikaanse verkiezingssysteem wil inperken. De geschiedenis van fascistische bewegingen die verkiezingsprocessen bedreigen, is goed gedocumenteerd. Robert Paxton, auteur van The Anatomy of Fascism, benadrukt het verband tussen Trump als fascistische leider en vergelijkt ook de opstand van 6 januari met pro-fascistische rellen in Frankrijk. In 1934 probeerden groepen Franse veteranen het Franse parlement binnen te vallen om de stemmingen te stoppen die de gekozen regering moesten bekrachtigen, en in plaats daarvan een fascistische dictatuur te installeren naar het voorbeeld van Hitler en Mussolini, een gebeurtenis die griezelig veel lijkt op de opstand van 6 januari.
Fascisten normaliseren paramilitaire organisaties en zetten aan tot politiek geweld
De presidentiële debatten in 2020 benadrukten de normalisatie van de fascistische paramilitaire macht. Toen hem werd gevraagd de Proud Boys te verloochenen, verklaarde Trump uitdagend: ‘Proud Boys, houd je in en wacht! Maar ik zal je wat vertellen, iemand moet iets doen aan Antifa en links.’ De Proud Boys geloofden volgens hun latere getuigenissen, dat dit een signaal was van Trump, en werden later beschuldigd van opruiende samenzwering, daarbij moeten de aanklagers bewijzen dat twee of meer mensen hebben geprobeerd de regering omver te werpen.
Of het nu de bestorming van de hoofdstad van de staat Michigan was, ook in 2020, of de opstand van 6 januari, de MAGA-beweging gelooft in politiek geweld en dus fascistische praktijken. Die sentimenten blijven in een alarmerend tempo in kracht toe te nemen. Studies tonen aan dat 50 procent van de Amerikanen gelooft dat er een binnenkort een burgeroorlog uitbreekt in de Verenigde Staten en 30 procent van de Republikeinen is van mening dat geweld nodig is om het land te redden. De recente massaschietpartijen in Texas en de massaschietpartij in Buffalo in 2022 werden gepleegd door volgers van fascistische websites en organisaties, wat ook weer wijst op een verband tussen deze opvattingen en wapengeweld.
Hoe verslaan we het fascisme?
‘[Het fascisme herkent men] door de terreur tegen echte democratische agenda’s.’ (Toni Morrison). De lange geschiedenis van het blanke nationalistische en blanke supremacistische fascisme in de Verenigde Staten is met elkaar verweven binnen het Amerikaanse beeld van een liberale democratie. Zwarte, inheemse en gekleurde groepen in de Verenigde Staten leefden vaak onder een fascistische en supremacistische staat. Onderzoekers van het fascisme noemen de Cornerstone Speech regelmatig als een van de vele voorbeelden van Amerikaans fascisme.
De vicepresident van de Confederatie hield de volgende toespraak en beweerde dat ervoor moest worden gezorgd dat nieuwe bestuur principes in overeenstemming kwamen met de principes van ‘de natuur en niet van de Grondwet’:
Die ideeën, (de grondwet), waren echter fundamenteel verkeerd.Ze rustten op de aanname van de gelijkheid van rassen. Dit was een fout.Het was een wankele basis en de regering die erop bouwde viel toen de ‘storm kwam en de wind waaide.’ Onze nieuwe regering is gebaseerd op precies het tegenovergestelde idee; de basis is gelegd, de hoeksteen rust op de grote waarheid, dat de neger niet gelijk is aan de blanke man; dat slavernij — ondergeschikt zijn aan het superieure ras — de natuurlijke en normale toestand is.
Het fascisme blijft ingebed in de Amerikaanse politiek; Het Italiaanse fascisme en het Duitse fascisme lieten zich inspireren door de Amerikaanse Jim Crow wetten en de Ku Klux Klan inspireerde veel leiders van het Europese fascisme. De MAGA beweging zet de erfenis van fascistische opvattingen die altijd in dit land hebben bestaan, voort en verlevendigt ze.
Ondanks deze geschiedenis hoeft het fascisme niet de toekomst van de VS te zijn. Ons huidige traject is alarmerend, maar de toenemende macht van fascisten kan nog steeds worden ingeperkt. Het fascisme produceert en gedijt op een cultuur van angst en chaos. Chaos kan omstandigheden scheppen waarin het bijna onmogelijk is om te focussen op een langetermijnstrategie, maar een langetermijnstrategie is precies wat we nodig hebben om te winnen van fascisten. De potentiële strategische valkuil van links is een overmatige afhankelijkheid van een kortdurende, reactieve organisatie. Het doel van fascisten is om links zo bang te maken dat ze stoppen met een progressief programma. Maar om het fascisme echt te verslaan, moeten we tegengestelde bewegingen opzetten, die zo levendig en relevant voor gewone mensen zijn, dat de allure van het fascisme wordt overwonnen. Links moeten zich concentreren op de strategieën om een bevrijdend bestuur te creëren waarbij mensen toegang hebben voor hun behoeften, de vrijheid binnen hun lichaam en rechten die los staan van maatschappelijke hiërarchieën. Waar de fascisten bang voor zijn, is dat links een wereld voorstelt en ook realiseert, die de hiërarchieën elimineert waarvan ze afhankelijk zijn. Het fascisme is in de geschiedenis meerdere keren verslagen. Fascisten moeten worden overwonnen door samenwerkingen die vaak brede allianties vereisen, meestal van linkse en centrale politieke stromingen. In deze tijden waarin onze bewegingen met ernstige splitsingen worden geconfronteerd, en veel van de organisaties moeite hebben met hun strategie, is het belangrijk om te beseffen dat ons voortbestaan afhankelijk is van de kracht van ons organiseren en onze samenwerkingen. Zoals Shane Burley stelt, ‘Het einddoel van de fascisten is niet om de staat te regeren, maar om ons leven te regeren.’ De basis voor het fascistische denken is dat wij erop uit zijn om ze te elimineren, en juist dat moeten we ook doen.
De auteur dankt Shane Burley voor het aanbieden van zijn opvattingen over het fascisme voor dit artikel.
*) Noot van de vertaler: in de tekst wordt de term ‘organizer’ gebruikt, hier veelal vertaald als ‘activist’