Fabrieksbezetting voor de toekomst: Personeel verdedigt werk en milieu
Dat arbeid(st)ers en milieubeweging moeten samenwerken om een klimaatrechtvaardige toekomst af te dwingen, is een open deur. De vraag hoe dat in praktijk kan werken, is veel moeilijker en blijft vaak onbeantwoord. Het voorbeeld van de bedrijfsbezetting bij GKN in Florence laat mogelijkheden zien.
(Door Katharina Keil (1) overgenomen van solidariteit foto: Demonstratie Florence maart 2022)
Demonstratie in Florence juni 2019
Op 9 juli 2021 kregen de circa vijfhonderd werkne(e)m(st)ers en uitzendkrachten die bij het toeleveringsbedrijf GKN in de buurt van Florence achterassen voor auto’s maken, per e-mail op staande voet ontslag. GKN is een Brits bedrijf met wereldwijd meer dan vijftig productielocaties (2). In 2018 verwierf het hedgefonds Melrose een meerderheidsaandeel van het concern. Trouw aan het bedrijfsmotto koop, verbeter, verkoop had Melrose besloten de vestiging te sluiten en in het kader van winstmaximalisatie de productie te verplaatsen. Wat het einde moest zijn van dertig jaar productie van auto-onderdelen voor GKN op het terrein van de voormalige Fiatfabriek, bleek echter een meervoudig startschot. Meteen na ontvangst van de mail organiseerden de werknemers zich, bezetten de fabriek en begonnen een bijeenkomst met een open einde.
Op die manier weten ze tot nu toe de verwijdering van machines, grondstoffen en producten te voorkomen. Ze verdedigen ‘hun’ fabriek eerst tegen plannen van Melrose en later tegen de voornemens van de nieuwe eigenaar Francesco Borgomeo. Die kocht de fabriek eind 2021 met de belofte een ‘reïndustrialisatieplan’ te presenteren. Het plan is nog steeds niet beschikbaar.
Ondertussen hebben de arbeiders, georganiseerd in de basisvakbondsgroep (Collettivo die Fabbrica GKN) niet alleen een plan voor het bedrijf gemaakt. Ze hebben ook laten zien hoe de veelbesproken verbinding tussen arbeidersbeweging en klimaatbeweging handen en voeten te geven en welke macht daarvan uitgaat.
Hoe kon dat lukken en welke lessen kunnen we daaruit trekken? Drie aspecten lijken van wezenlijk belang.
Een strijdbare, lokaal verankerde vakbond
De spontane en voortdurende bezetting was mogelijk, omdat de arbeiders zijn georganiseerd in de basisvakbondsgroep Collettivo die Fabbrica GKN. Het collectief is in 2018 opgericht, maar het begin was al in 2007. Destijds hebben de vakbondsbestuurders van de Federazione Impiegati Operai Metallurgici (Italiaanse metaalbond), tegen de wil van de grote meerderheid van de werknemers in, een door het management geëiste herziening van de ploegendiensten geaccepteerd. Uit deze breuk ontstond een basisvakbondsgroep op fabrieksniveau, met gekozen vertegenwoordigers voor bijvoorbeeld ondernemingsraden. Van de groep maken ook ongeorganiseerde arbeiders deel uit en mensen van buiten de fabriek die ondersteuning leveren. Deze organisatievorm, gebaseerd op de ervaringen van de Italiaanse klassenstrijd in de jaren zestig en zeventig, hielp bij de opbouw van een democratische, participerende tegenmacht en een collectief bewustzijn in het bedrijf. Volgens Dario Salvetti, voormalig ondernemingsraadslid bij GKN, maken de vragen hoe je produceert, wat je produceert en hoeveel je moet produceren daar deel van uit, evenals de tegenstelling tussen je eigen product en het vereiste maatschappelijke ontwikkelingsmodel. (3)
(Foto: Bijeenkomst oktober 2022)
Op die manier hadden de arbeiders bij GKN een goede uitgangspositie bij hun strijd die vanaf het begin niet beperkt bleef tot de fabriek, maar in de omgeving is verankerd. De ondersteuning uit de buurt bleek al snel bij de solidariteitsdemonstraties. In juli 2021 vond een demonstratie bij de poort plaats met 3.000 deelnemers, in augustus waren dat er – ondanks de zomervakantie – al 5.000, terwijl de eerste grote demonstratie in Florence 40.000 mensen telde. De jarenlange opbouw van een verbinding met de wereld rond de fabriek, om het in de woorden van Dario Salvetti uit te drukken, wierp haar vruchten af.
Samenwerking met sociale bewegingen
Gezien deze achtergrond is het minder verrassend hoe vastberaden en succesvol de samenwerking met andere sociale bewegingen was. Dat geldt in het bijzonder voor de Italiaanse tak van Fridays for Future. Vertegenwoordigers van Collettivo bezochten in 2021 al het klimaatkamp van Fridays for Future. Volgens ondernemingsraadslid Dario Salvetti was dat een doorslaggevend moment. Voor hem was duidelijk: Deze twee bewegingen moeten samenwerken en het land rijp maken voor een algemene staking. In 2021 bestonden dus al raakpunten tussen tussen beide bewegingen, hetgeen zichtbaar werd tijdens de klimaatstaking in maart 2022 in Florence. De gezamenlijk uitgegeven verklaringen eisen een radicale klimaatpolitiek, een verdieping van de democratie en een verandering van het heersende economische systeem. Daarbij kwam ook de invloed van bedrijven op de maatschappij en de feministische strijd – zoals bijvoorbeeld een sociale organisatie van de zorg – aan de orde.
Deze succesvolle samenwerking was mogelijk, omdat het netwerk niet beperkt was tot een persbericht met de kleinste gemene deler van de bewegingen, maar daadwerkelijk gezamenlijke strijd. Als consequentie beperkte deze zich niet tot de klimaatbeweging, maar werd gemeenschappelijk verbreed. Het Collettivo organiseerde in maart 2022 een klimaatstaking met 30.000 deelnemers. In oktober volgde een gemeenschappelijke demonstratie met het netwerk voor voedselzekerheid en bewegingen tegen mega infrastructurele projecten met 30.000 deelnemers in Bologna. In november waren in Napels 20.000 mensen op de been na een oproep van Collettivo, Fridays for Future en het netwerk van georganiseerde werklozen.
Minstens zo belangrijk als de massademonstraties op straat zijn langdurige samenwerkingsprojecten, waarbij mensen de kans hebben elkaar te ontmoeten en te leren kennen. Voorbeelden zijn een theaterstuk over de fabrieksbezetting, wekelijkse zelf georganiseerde scholingsbijeenkomsten over verschillende lokale thema’s in de fabriek of de overname van het kantinebedrijf door de Italiaanse tak van Via Campesina, een vereniging van kleine boeren die wereldwijd naar voedselautonomie streeft.
Wetenschappelijke ondersteuning
Het derde aspect, naast de mobilisatie van de werknemers, de bevolking in de omgeving en de sociale bewegingen, is de ontwikkeling van een concreet plan voor de toekomst van het bedrijf. Het Collettivo vroeg de universiteiten in Toscane direct na de bezetting om hulp bij de ontwikkeling van alternatieve productievoorstellen. Hieruit ontstond een groep solidaire specialisten die een gedetailleerd conversieplan uitwerkten. Het enige toekomstplan voor de fabriek dat tot nu toe bestaat. Drie verschillende scenario’s die rekening houden met de lokale omstandigheden, zijn nu beschikbaar.
1) In dezelfde sector blijven en onderdelen produceren voor elektrisch aangedreven bussen (batterij) voor lokaal personenvervoer. Deze optie is het eenvoudigst, omdat de bestaande machines kunnen worden gebruikt.
2) De mogelijkheid om in de productie van groene waterstof actief te worden. Dat leidt tot verplaatsing naar een andere locatie. Het is echter de vraag of zulke projecten werkelijk tot meer leiden dan ‘Greenwashing’. Het fabriekscollectief staat daar kritisch tegenover en wil niet voor dat karretje worden gespannen.
3) De mogelijkheid de gebouwen te gebruiken als een competentiecentrum voor openbare mobiliteit en arbeiderskennis. De openbare discussie over deze optie begint binnenkort.
Afsluitende overwegingen
Ondanks dat de toekomst van de fabriek onzeker is en de voortzetting van de bezetting steeds moeilijker wordt, hebben de arbeiders bij GKN veel bereikt. Ze hebben hun werk verdedigd, hun kennis over productieprocessen uitgebreid en samen met anderen een beweging gevormd met gemeenschappelijke doelen voor een klimaat rechtvaardige, post kapitalistische maatschappij. De ontstane verbindingen gaan veel verder dan de strijd voor het bestaan van een enkele fabriek. Of ze het fundament zijn voor de algemene staking die Salvetti wil, moet nog blijken. Wat kunnen we in een (Duitse) context van een vakbondsstrategie in het bijzonder uit de gebeurtenissen leren?
Ten eerste. Een strijdbare, sterke bond heeft activerend en voortdurend werk aan de basis nodig. Zonder de gemobiliseerde collega’s en de lokale inbedding was de bezetting onmogelijk geweest en het bedrijf allang gesloten.
Ten tweede. Conversie is geen utopische eis van idealisten. De IG Metall (Duitse metaalbond) eist op dit moment producten voor de toekomst voor de klimaattransitie in de vestigingsplaatsen van de auto-industrie. Deze aanpak maakt het personeel afhankelijk van managementbeslissingen en dat management speelt de verschillende locaties tegen elkaar uit. Een conversieplan, zoals die bij GKN Florence is gemaakt, kan een eerste stap zijn om zelf kennis te verwerven en tenslotte de beslissingsmacht over de productieprocessen weer in handen te krijgen. Op die manier verandert de passieve strijd voor het behoud van werkgelegenheid in een actieve rol.
Ten derde. Wie gezamenlijk wil strijden, moet het niet alleen van verklaringen op bestuurlijk niveau hebben. Het gaat om de wil als basis bij elkaar te komen, van elkaar te leren en een gemeenschappelijke taal te ontwikkelen over de grenzen van de diverse milieus heen. De eerste stappen in die richting zijn onder andere gezet door het initiatief klimaatbescherming en klassenstrijd bij de Bosch fabriek in Berg am Lain bij München. In Duitsland zijn dus ook initiatieven om de klimaat- en vakbewegingen te verbinden (zie express 12/2021, pagina 9).
(1) Eerder, december 2022, verschenen in express met de titel Fabrikbesetzung for Future. Illustraties FB Collettivo Di Fabbrica – Lavoratori Gkn Firenze. Vertaling Jan Taat.
Katharina Keil is socio-ecologisch econome met als specialisatie de verbanden tussen ecologie en arbeid. Ze onderzoekt in het kader van haar dissertatie aan de universiteit in Lausanne de rol van werknemers en hun vertegenwoordigers in de actuele omwenteling in de Duitse automobiel- en toeleveringsindustrie.
(2) GKN staat voor de namen van Guest, Keen en Nettlefolds, alle drie ondernemers in de staalindustrie tijdens de Engelse industriële revolutie. Het bedrijf is in 1900 ontstaan uit een fusie, zie Wikipedia.
(3) Leonardi, E., en Perrotta, M. (2022): Emanuele Leonardi & Mimmo Perrotta interview Dario Salvetti, Platforms, Populisms, Pandemics and Riots (PPPR), (Project PPPR) .