Eurasisme in Rusland: Een bijdrage tot de populisme-discussie

(Door Peter Bomann, in 2016 verschenen op de website van Materialien. Für einen neuen Antiimperialismus en nu voor het eerst in Nederlandse vertaling, kaart wikimedia publiek domein)

Wat hebben de communistische staatselites van de Sovjet-Unie, resp. Rusland, bestaande uit militairen, geheime diensten, politie en partij, in de plaats gesteld van de lege plek van het officiële marxisme-leninisme ? Wat gaat er achter de offensieve lijn schuil sinds de 3e termijn van Poetin met de annexatie van de Krim, de oorlog tegen de Oekraïne en de interventie in Syrië?

Dit is niet alleen belangrijk om de buitenlandse- en binnenlandse politiek van Rusland te kunnen begrijpen maar ook omdat bepaalde afdelingen van het Kremlin erin zijn geslaagd radicaal-rechts te penetreren, of zelfs de hegemonie hebben gevestigd.[1] En omdat dit Europees rechts “revolutionaire” ideeën nastreeft zoals bijv. het loskoppelen van Europa van het door de Verenigde Staten gedomineerde “Westen”, een racistische grens- en migratiepolitiek tot aan het serieus beperken van bepaalde vrijheidsrechten in heel Europa waarbij in enkele landen al dergelijke regeringswisselingen zijn geweest, om maar van de Brexit te zwijgen. De effecten op de sociale strijd hier en elders met nieuwe polarisaties zijn aanzienlijk. In Duitsland kunnen fenomenen als de opkomst en afsplitsingen van de AfD, de Compact[2] van Elsässer en het gepeupel op straat en op internet eigenlijk niet zonder hulp van Moskou worden verklaard. Dit zijn allemaal crisisfenomenen die breuklijnen in het globale systeem duidelijk maken.

Bestaat er dan een overkoepelend concept achter het Russische optreden in de globale politiek?

Ja, deze bestaat, een afgewogen geopolitieke visie van delen van de Russische staatselite wat haar een zelfbewustzijn verschaft voor hun binnen- en buitenlandse oorlogen.

Vanuit hier bekeken zouden velen in het optreden van Rusland een defensieve reactie zien op het onbezorgde oprukken van de NAVO en de EU door het verleggen van de oostgrens, op het idee van Brzesinski voor “een” wereldmacht gericht op het verslaan van de tegenmacht van Rusland[3], op het technologie-offensief van het Amerikaanse kapitaal, de financiële macht van Wall Street en de Amerikaanse centrale bank. Dus het eerder te zien als een geopolitiek antwoord op het verlies van macht en de grote krenking door de ondergang van de voormalige Sovjet-Unie. Ze kunnen verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog met miljoenen slachtoffers en op de voortzetting van het oude geopolitieke conflict in de Koude Oorlog wat op het conto van de Verenigde Staten staat, terwijl we het niet over het Sovjet- of inmiddels Russisch imperialisme hoeven te hebben.[4] Een groot deel van de Russische elite denkt als Poetin met zijn spreuk over “de grootste geopolitieke ramp van de 20ste eeuw”. Dat zou ook de denkrichting van traditioneel links zijn in Duitsland. Daarentegen zouden diverse groepen binnen radicaal links deze beschrijving van oorzaken ter discussie stellen en wijzen op de aanhoudende productiviteitscrisis van de Russische maatschappij.

Ze beschouwen het negeren van de Russische agressie, ook wanneer het gaat tegen het westerse, dominante kapitaal, als een politieke fout. De vijand van onze vijand is niet onze vriend, dat heeft de geschiedenis van het stalinisme aangetoond. Ook wij beschouwen de basisaanname van traditioneel links als onjuist volgens welke de buitenlandse politiek van Rusland een direct antwoord op de militaire en geopolitieke omstandigheden zou zijn, maar zijn van mening dat op de allereerste plaats de binnenlandse situatie van Rusland moet worden beschouwd. Daar kan een sociaal geblokkeerde situatie worden geconstateerd waarbij de angst voor sociale onlusten centraal staat en sprake is van een onvermogen om met de weerspannigheid van de klasse om te gaan, met het scheppen van rechtszekerheid, structurele innovatie en economische groei op basis van de subjectiviteit van jonge elites en een agressieve reorganisatie van sociale onderwerping, in plaats van uit de verkoop van grondstoffen. Twintig jaar geleden werd het analytische basisidee van een oriëntatie op de binnenlandse strijd en sociale ongehoorzaamheid in de Sovjet maatschappij en het van daaruit verklaren van de binnenlandse crisisontwikkeling en de consequenties voor de buitenlandse politiek al door het tijdschrift “MATERIALIEN FÜR EINEN NEUEN ANTIIMPERIALISMUS” ontwikkeld waar we bij aan kunnen knopen.[5]

Het sociale model van de Sovjet-Unie bestaat weliswaar niet meer, maar desalniettemin hebben zich wezenlijk mentaliteiten, haar vormen van ongehoorzaamheid enerzijds als ook gedragswijzen van bijv. bedrijfsleidingen en bureaucratieën in delen van de maatschappij kunnen handhaven. Voor een begrip van de regionaal zeer verschillende actuele situatie kan de sociale geografie van Nathalia Zubarevic dienen.[6] Jens Siegert vat ze in een daarop voortbordurende tekst samen als de stelling van de vier Ruslanden “die nog maar weinig met elkaar delen en bovendien steeds meer uit elkaar drijven: de moderne megapolen Moskou en Sint Petersburg als ook andere miljoenensteden (waarin bij de verkiezingen van 2011 en 2012 eerder tegen Poetin werd gestemd); de verouderde industriële centra en de zogenaamde monosteden (waar eerder voor Poetin werd gestemd omdat uitkeringen een bescheiden welvaart garandeerden); de kleine steden en dorpen waar de jonge mensen vertrekken en de ouderen jong sterven (hier was en is nauwelijks nog hoop); de nationale republieken en gebieden met vaak eerder archaïsch aandoende sociaal-culturele structuren die aanzienlijk van de rest van het land verschillen (en die, met name vanuit loyaliteitsoverwegingen in meerderheid voor degenen stemmen die in Moskou aan de macht zijn).[7]

In de MATERIALIEN werd voor de jaren ’80 uitgegaan van een blokkade van de waardeschepping en kapitalistische productie door de bevolking. De perestrojka kon haar niet breken, maar de daarop volgende regulatie, innovatie en crisisaanvallen blijkbaar ook niet, in ieder geval niet op maatschappelijk niveau. Dit zou een these zijn die opnieuw zou moeten worden getoetst, waar het hier verder niet over zal gaan, maar die met op de achtergrond de heroriëntatie van de buitenlandse politiek en ideologie niet moet worden vergeten. Welke sociale speelruimte en mogelijkheden zijn blijven bestaan, welk respect wordt door de heersende macht aan een groot deel van de bevolking betoond door de herverdeling van olie inkomsten? Ligt het wellicht aan de kracht van onderop en aan de angst voor opstanden dat nu het oude patroon van een stabilisering van het binnenlandse front door uitbreiding van de wapenindustrie en een agressieve Koude Oorlogseconomie aan bod komt?

Het regime is nog altijd niet in staat iets wezenlijks te veranderen aan de levens- en arbeidsomstandigheden van de bevolking van de miljoenenmetropolen. Deze omstandigheden worden niet bepaald door efficiency of wetten, maar zijn voor een belangrijk deel autonoom (“garage economie”[8]) en spotten – vaak – met elke vorm van westerse op het subject georiënteerde  prestatielogica. Daar komen nog maffiose praktijken van herverdeling bij inclusief betrokkenheid van geheime diensten, politiepersoneel of begunstigden van het regime.

Al met al kan er een blijvende sociale patstelling, een zeker sociaal evenwicht binnen grote delen van de maatschappij, worden geconstateerd die de in het Westen gebruikelijke innovatieoorlog voor kapitalistische herstructurering blokkeert. Inkomsten uit de verkoop van grondstoffen worden in stijgende inkomens herverdeeld om de kloof tussen het complex van de macht en delen van de bevolking te overbruggen.

Een historische continuïteit van de macht van de klasse blijkt uit het feit dat deze terug gaat tot de migratiebewegingen in het Oude Rusland tegen de onderwerping van lijfeigenen van de 16e en 17e eeuw en, ondanks de traumatiserende golven van verwoesting in de 20ste eeuw, als een ondergrondse houding van autonomie vanuit de zelfvoorziening van de Russische boerenmaatschappij tot op heden doorwerkt. Waarden en normen van het Russische dorp overleefden de sociale oorlog van de jaren ’30. Ook massadeportaties, moord door honger, de goelagkampen en de Rode Terreur van 1937/38 en het bloedbad in de Tweede Wereldoorlog bleken tot dusver slechts deels in staat de cultuur van de directe ruil en de zelfhulp van onderop te vernietigen – en in tijden van crisis wordt hierop teruggevallen. Politiek gezien is er weliswaar sprake van een sterke tendens de tragedie van de wrede klassenoorlog van de communistische elite in de vooroorlogse Sovjet-Unie te verdringen en achter het glorieuze succes van de opbouw van de Sovjetstaat en de overwinningen van het Rode Leger niet groot te thematiseren.[9] Sociaal gezien bleef een groei van productiviteit op Westers niveau tot op heden totaal niet mogelijk vanwege de door boeren bepaalde face-to-face zelfhulp. Onder de streep hebben zowel perestrojka als neoliberale openingen van de markt de afstand van de bevolking ten aanzien van de staat niet kunnen breken resp. in het kader van de civiele maatschappij naar Westers voorbeeld ook niet willen veranderen.

Met het stimuleren van de huidige oorlogskoers worden de naar het verleden gerichte structuren van het veranderde, maar continue machtscomplex versterkt. Op klassieke wijze wordt afgeleid van een “gevaarlijke” burgerlijk maatschappelijke omwenteling naar Westers voorbeeld van alle mogelijke innovaties. Als groeimotor wordt in plaats daarvan het militair industriële complex op grote schaal gestimuleerd.[10]. Nu is de arbeidsproductiviteit in Rusland de laagste in Europa, ze ligt 30% onder het West-Europese gemiddelde. Rusland heeft daarmee vanuit kapitalistisch oogpunt een enorm “Griekenland probleem”. Er is dus sprake van een achterhaald, niet-productief gebruik en verdeling van hulpbronnen plus corruptie. Daarom overtuigt de verklaring van de geopolitieke situatie door traditioneel links met het opheffen van militaire omsingeling niet. Er is sprake van een omsingeling, maar van een andere orde: een bedreigende situatie door een niet in te halen voorsprong van westerse sociale technologie, kapitalistische innovatie en aanvallen van herstructurering binnen de economie waar het Russische machtscentrum een nieuwe Koude Oorlogs economie tegenover zet.[11].

Het terugvallen op militaire scenario’s en een onnavolgbare escalatie in geopolitiek vermengt zich met allemaal nieuwe ingrediënten als een moderne informatieoorlog die de oude ideologische oorlog van de communisten heeft vervangen. Het werelddilemma van Russische achterlijkheid herhaalt zich op structurele wijze, net als voor de Eerste Wereldoorlog, toen er eveneens sprake was van een “blokkade van hervormingen”, van een ancien regime wat niet in staat bleek tot verdere inzichten en het veld had moeten ruimen. In plaats daarvan koos het de vlucht in oorlog. Vrijheid van kritiek, persvrijheid, vrijheid van informatie en vrijheid van organisatie zouden tegenwoordig eveneens de grondvesten van de macht doen schudden, net als toen en de legitimiteit van de criminele mechanismen van herverdeling van rijkdom net als de donkere voorgeschiedenis van de machtselite aan het licht brengen. De elites vrezen het openen van de doos van Pandora, het verlies van macht en een sociale burgeroorlog, nog erger dan in Oekraïne wanneer ze een Russische Maidan en een serieus innovatieoffensief naar Westers voorbeeld zou toelaten.[12]

Onder de politieke oppervlakte worstelt de heersende klasse in Rusland met sociale ongehoorzaamheid, blokkades en de alternatieve zelfhulp “van het volk” zoals zo vaak eerder het geval was in de Russische geschiedenis. Weliswaar is er sprake van een veelzijdige echo over het “Russische idee” over de situatie tussen Oost en West onder haar denkers[13], maar is niet meer sprake van een verankerd revolutionair alternatief zoals voor 1918 nog met de “partij van de linkse sociaal-revolutionairen”. Een Dugin kan ongestraft traditionele elementen verbreiden zonder daarbij direct in de fascistische hoek te worden gezet.

Eurasisme

Op dit moment lijkt het belangrijk om binnen Duits links eerst maar eens kennis te nemen van de actuele ideologische vervanging voor het weggevallen leninisme, het ontstaan van een nieuwe wereldfilosofie in de Russische generale staf en in het Kremlin en van diens ideoloog Alexandr Dugin.[14] Dugins teksten zijn ondertussen niet alleen bespreekbaar in het Russische regime, maar zijn min of meer de belangrijkste ideologische basis geworden voor het huidige wereldoffensief.

Ideologie en dagelijkse politiek zijn daarbij niet congruent, dat mag niet beweerd worden. De actueel invloedrijke eurazische benadering lijkt op de achtergrond echter essentiële richtlijnen te bieden voor de dagelijkse politiek. Een prominente informele denktank van betekenis is de Izborsk Club, opgericht in september 2012. Hierin zijn, via vice-premier Dmitry Rogozin – die verantwoordelijk is voor de wapenindustrie – kaders uit de militaire industrie, het leger en vele politici en ideologen zoals Alexandr Dugin met elkaar verbonden.[15]

Dat het Russische regime van tijd tot tijd van politieke technologen verandert en pragmatisch handelt wanneer dat nodig lijkt, is een andere zaak. In ieder geval past het arsenaal aan nieuwe repressieve wetten, kampstraffen, rechtsverdraaiing en onderdrukking van grotere manifestaties, vrijheid van meningsuiting en persvrijheid zich snel aan de vroegere vormen van partijdictatuur in het communisme aan.[16]

Het ideologische discours ter onderbouwing van een oud-nieuwe vijandschap – na de rampen met de shocktherapie begin jaren negentig en de crisis van 98/99 – is op verschillende manieren gereconstrueerd, meest recentelijk in een beschouwing van Charles Clover.[17] Daaruit kunnen we de centrale rol van het “Eurasisme” in het nieuwe idee van de staat en de strategische oriëntatie van het buitenlands beleid opmaken, evenals haar oorsprong in de voorlopers in de jaren 1920 en 1930. De nieuwe onofficiële staatsdoctrine van Rusland werd daar voor het eerst gepubliceerd in de jaren negentig door Alexander Dugin onder de titel “Grondslagen voor de geopolitiek”.

Tegenwoordig neemt de doctrine, die aanvankelijk als esoterisch werd beschouwd, de rol op zich van een theorie voor de wereldrevolutie van rechts. Het is de theorie waarover de harde kern van de staat, de conservatieve elites, tot en met de “deep state” van de geheime diensten en de daarbij behorende instanties het eens zijn geworden. Tot de “deep state” – en de daarmee verbonden informatieoorlog – behoort nogal wat: politieke moorden op sleutelfiguren in de oppositie, staatsdoping in de internationale sport; de inzet van motorbendes, waaronder hooligans, in het buitenlands beleid; het leger van internettrollen, tot aan de aanvankelijk verloochende kleine groene mannetjes op de Krim, die volgens Poetin nu ineens onderdeel waren van zijn al lang overwogen ingenieuze plan om de Krim te ‘repatriëren’, een plan waarin hij ook een hoogoplopend conflict met atoomwapens ingecalculeerd zou hebben (volgens een tv-interview), enz. Of de oligarchen van het Kremlin de Brexit financieel ondersteunden weten we niet, maar het is waarschijnlijk.

“Eurasisme” bestaat uit verschillende basisbouwstenen die naar believen worden gebruikt. Haar geopolitieke kern gaat terug tot de Engelse geograaf Halford Mackinder, werd voor Duitsland aangepast door Karl Haushofer en was, samen met andere imperialistische concepten, een denkrichting voor de opbouw van een Großraum Europa bij de nazi’s die in 1940 een opdeling van de wereld in drie grote sferen voor ogen hadden. Daarmee wordt de globalisering en de globale groeitheorie van het kapitaal onder leiding van de VS gewoonweg met een andere ruimtelijke theorie geconfronteerd. Er wordt een ruimte beschreven waarin de westerse wereldmarkt naar verluidt niet regeert, noch politiek, noch economisch en vooral niet “beschaaft”. Er wordt gedacht aan een ontkoppeling – ons schiet hierbij Stalins “socialisme in één land” te binnen -, een alternatief voor de decadentie van het Westen met al zijn vermeende pseudo-vrijheden, maar vooral voor de zielloosheid, de dominantie van het egoïsme van het individu.

Dugin roept op tot een nieuwe mens, een aanstormende revolutionair zoals ooit de bolsjewieken of Nietzsche. Als denkfiguur speelt de ‘Passionarnost’ of ‘Passionariteit’ een bijzondere rol. Volgens haar bestaan er verschillende soorten mensen waarvan de uitblinkers de zogenaamde passionalen zijn. Ze worden gekenmerkt “door grote passie, idealisme, bereidheid om offers te brengen, heldhaftigheid en de onvoorwaardelijke wil om de wereld te veranderen”[18]. Hun acties zouden dan kunnen zorgen voor de innovatieve doorbraken die Rusland nodig heeft. Poetin verwijst in zijn toespraak van het jaar 2012 openlijk positief naar de fascistische constructie van “Passiarnost”: “Who will take the lead and who will remain outsiders and inevitably lose their independence will depend not only on the economic potential, but primarily on the will of each nation, on its inner energy which Lev Gumilev termed ‚passionarity‘: the ability to move forward and to embrace change.”[19]  Dus hangt het niet alleen af ​​van het economische potentieel van een land of het achterblijft of niet, maar ook van de subjectieve factor [van de nieuwe mens], zoals gekarakteriseerd door Gumilev, van het vermogen om vooruit te gaan en verandering te omarmen. Nou, dat is McKinsey in het Russisch, zou je kunnen zeggen.

Daarnaast is er de staatsfilosofie van de nazi Carl Schmitt, het beroep doen op filosofische en politieke vetes die al in de 19e eeuw tussen westerlingen en slavofielen werden uitgevochten, zoals de tegenstelling tussen sociaal-democraten en sociaal-revolutionairen en nog veel meer. Dat is nogal wat, zeker als het wekelijks op de Russische televisie, zoals bij ons in de talkshow van Anne Will, wordt verkondigd. De beschavingskritiek van Dugin en nu van het regime is de fascistische variant van de kapitalisme- kritiek, een modern fascisme dat teruggrijpt op aartsreactionaire filosofie zoals beoefend werd door blanke filosofen in ballingschap: Ivan Ilyin is een van hen. Hij betoogde dat de Russische revolutie van 1917 een uiting was van het gebrek aan zelfrespect van de Russische natie en door de heersende klasse misleide spiritualiteit. De nieuwe ideologische mix verbindt de geopolitieke Großraum-theorie voor Eurazië met zijn anti-Amerikaanse, anti-Atlantische ruimtelijke ordening (van Vladivostok tot Portugal) ideologisch met obscure Eurasische mythologieën en theorieën over vervreemding en een antiliberale, autoritaire kritiek op de principes van westerse democratieën.

Het teruggrijpen op de theorie van het Eurasisme was niet alleen een optie vanwege zijn oorsprong in het veelvolkerenrijk van het voormalige tsaristische Rusland. Van een simpele ‘nationalisatie’ van de Russen kon geen sprake zijn, zowel vanwege de diverse etnische samenstelling in de voormalige Sovjet-Unie alsook omdat een grotere verbinding naar Centraal-Azië het mogelijk maakte om een ​​betere continuïteit met het Sovjetregime tot stand te brengen.

Voor de rest liep het vergelijkbaar met de voormalige staatspartij in Joegoslavië, waar zich uit de leidende communistische managers plotseling vurige nationalisten ontwikkelden. Milosevic is een voorbeeld van de transformatie van de Servische Communistische Partij in een nationalistische partij in 1986/87 en daarmee van de etnisering van het sociale als reactie op de klassenstrijd, die leidde tot de lange burgeroorlog.

De nieuwe anti-globaliseringsbewegingen van rechts in West-Europa, het rechtse radicalisme zoals onlangs de Brexit-beweging voor het verlaten van de EU, passen perfect in de Russische geostrategie en versmelten daar momenteel mee. Wanneer de AfD in Duitsland zelfverzekerd en brutaal agiteert tegen het “links-rood-groen verpestte Duitsland van 1968”, dan krijgt een dergelijke agitatie, ongeacht haar eigen wortels in het Duitse racisme, een positieve reactie van de Moskouse propagandamachine en wordt ze door haar gesteund.[20] In perspectief gaat het om een ​​Europa-breed netwerk en een strategie van ideologische hegemonie van rechts populisme tegen de EU en de NAVO enerzijds en tegen de migratiebeweging en libertaire bewegingen anderzijds. De AfD en andere rechtsextremisten in Europa werken samen met Moskou, dat de nationale ambities op de achtergrond verrijkt met een nieuwe wereldvisie. Moskou zorgt voor de geopolitieke stringentie voor de extreemrechtse lijn.[21]

Ondanks alle openheid voor westerse consumptie en een schijnbare culturele diversiteit, zijn er enorme continuïteiten bij de Russische leidende elites in het wereldbeeld en in het reële repressieve beleid te zien. Een daadwerkelijke wisseling van elites had met het einde van de Sovjet-Unie in het leger, de politie, de geheime diensten en andere functionele elites niet plaatsgevonden. Wat eerst werd geprobeerd met een dubbele staatsgreep – de eerste staatsgreep door de oude elites werd afgeslagen onder leiding van Jeltsin in 1991, de tweede staatsgreep werd georkestreerd door Jeltsin zelf tegen een weerbarstig parlement in 1993 – werd vervolgens zonder veel ophef bereikt in de derde poging met de consolidatie onder Poetin. Deze continuïteit van de inspanningen van de oude, de wereldmarkt vijandige elites, die sinds het einde van de SU ook handelden vanuit een ‘deep state’ van geheime diensten die bleven bestaan, wordt beschreven door Clover. Al in de jaren negentig vond achter de schermen een levendige geopolitieke strategiediscussie plaats, die niet in de laatste plaats ging over basisconcepten, over een herstel van de Russische geopolitiek. Het is geen geheim dat de filosoof Alexandr Dugin in dienst stond en staat van de generale staf, zoals na de onderzoeken van Clover duidelijk uit zijn boek valt af te leiden.[22]

In de uitspraken van Poetin zelf zijn er veel aanwijzingen dat dit soort geopolitiek momenteel de belangrijkste variant is, naast de onder Medvedev mislukte innovatiekoers van een vleugel die prioriteit gaf aan verdere integratie in de wereldmarkt en afhankelijk was van een soepel functioneren. Natuurlijk zijn er in het Russische regime ruimdenkende wereldmarktmanagers en intellectuelen. Daar hoef je de Panama Papers niet voor te kennen. Elvira Nabiullina’s leiderschap van de Centrale Bank van Rusland toont de afhankelijkheid van de modernste controlemethoden in de markten, maar ook het vermogen om ermee om te gaan.[23] Een aantal wereldspelers behoort tot de wereldmarktleiders in sommige grondstoffensectoren en levert de financiële basis voor de agressieve verscherping van de prijzen. Sinds Poetins derde ambtstermijn kan er echter in de semi-officiële aanvaarding van het Eurasisme een ‘wereldbeeld’ waargenomen worden dat de weg wijst naar het herstel van de grootsheid van Rusland, zowel ruimtelijk als politiek: een revanchistische opvatting waarmee de grote krenking veroorzaakt door het machtsverlies bij de val van de Sovjet-Unie moet worden gecompenseerd. Het maximale doel zou dan zijn een nieuwe afbakening van invloedssferen in Europa en een as Berlijn-Parijs-Moskou voor wederzijds gebruik, die de Amerikanen en alle TTIP-projecten buiten de deur zou houden en in plaats daarvan de EU zou kortsluiten met de Eurasische Economische Gemeenschap.[24]

Dit offensief omschrijven als een nieuwe “Koude Oorlog” is een bagatelliserende term: het gaat over een bewegingsoorlog aan het ideologische front (“informatieoorlog”) en om een hete oorlog aan de fronten in Oekraïne en Syrië, waar niets “koud” is bevroren, maar alles in beweging is. Met de propaganda- en bewegingsfronten in de metropool moet een einde gemaakt worden aan de waarheid zelf, met de beschuldiging van de leugenpers door de kleinkinderen van het bolsjewisme, die sinds 100 jaar zelf meesters zijn in leugens en het onderdrukken van de waarheid.[25] Met de kritiek van de Springer-pers was vroeger precies het tegenovergestelde bedoeld van hetgeen het gepeupel van vandaag met zijn vijandigheid de leugenpers verhinderen wil: opheldering.

Met zijn nieuwe oriëntatie kan Moskou rekenen op een dubbele partijdigheid: aan de ene kant de ononderbroken traditie van propaganda-infiltratie in West-Europa in het kielzog van de oude KP’s, hier vertegenwoordigd door de DKP en het veelgelezen dagblad junge welt, gevolgd door de georganiseerde vredesbeweging, en aan de andere kant op Europees fascistisch rechts, dat enorm is gegroeid sinds de crisis van 2008 en ook sinds de Maidan 2013/14. Beide op Moskou gerichte vormen van politiek kwamen deels samen in gezamenlijke actieprojecten, zoals de zogenaamde Vredeswinter 2014/15. Sindsdien ligt het nieuwe Querfront op ieders lippen.[26]

Voor de activiteiten van de vredesbeweging is de invloed van de Russische achtergrond op de oud-communisten verwoestend geweest, voornamelijk in een verlies van geloofwaardigheid door op te komen voor de agressor Rusland, wiens imperiale acties met stilzwijgen worden genegeerd, terwijl de nadruk ligt op het omsingelen van Rusland als slachtoffer door “het Westen”. Het orgaan “Compact” van J. Elsässer promoot deze visie ook. Zoals bekend gebruikt hij een mix van anti-Amerikaanse, anti-minderheids- en nationalistische propaganda die openlijk argumenteert vanuit het Russische concept van het Eurasisme.[27]

Het eurasisme is dan ook de staatsdoctrine van de harde kern in het Kremlin geworden en het middel bij uitstek om een ​​reactionaire theorie van ruimte en beschaving te creëren om de ontbrekende en niet succesvolle kapitalistische modernisering van Rusland te compenseren, om onrust te voorkomen en misschien zelfs om in het binnenland de sociale blokkades van het arbeidsethos gemakkelijker te kunnen doorbreken. Er zijn genoeg plannen om aan te sluiten op de wereldmarktstandaarden, maar tot nu toe hebben ze geen effect gehad.[28] Met een multipolaire nieuwe wereldorde moet de alliantie tussen de EU en de VS losgekoppeld worden om dan wederzijds voordelige uitwisseling tussen Oost- en West-Europa tot stand te brengen. De Eurasische Economische Unie zou de eerste bouwsteen moeten zijn. Rechtse wereldrevolutie onder het motto: globaliseringsverliezers aller landen verenigt u! Op een verschillende  nationale basis, niet gebaseerd op sociale gelijkheid.[29]

Peter Bomann, Juli 2016

[1] Vgl. voor radicaal-rechts in Rusland de dissertatie van Andreas Umland: Post-Soviet “Uncivil Society and the Rise of Alexander Dugin. A Case Study of the Extraparliamentary Radical Right in Contemporary Russia, Kyiv, 2007 (www.academia.edu)

[2] Rusland: Jürgen Elsässer, Kremlpropagandist: http://www.zeit.de/politik/deutschland/2014-07/juergen-elsaesser-russland-propaganda

[3] Zbigniew Brezinski (1997); The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives. New York, Basic Books, 1997.

[4] Sahra Wagenknecht: Deutschland raus aus dem NATO; http://de.sputniknews.com/politik/20160705/31165950/raus-aus-nato-deutschland.html

[5] MATERIALIEN FÜR EINEN NEUEN ANTIIMPERIALISMUS Nr.4 (1992): Das Ende des sowjetischen Entwicklungsmodells. Beiträge zur Geschichte der sozialen Konfrontationen mit dem sozialistischen Akkumulationskommando, Berlin, 99-131. Internet: https://materialien.org/das-ende-des-sowjetischen-entwicklungsmodells

[6] Nathalia Zubarevic: Russlands Parallelwelten. Dynamische Zentren, stagnierende Peripherie, in: Osteuropa, Nr. 6-8/2012, 263-278 (Kan voor 3 Euro worden gedownload bij: http://www.zeitschrift-osteuropa.de/hefte/2012/6-8/russlands-parallelwelten/)

[7] Jens Siegert (2016), 4, nein 1, nein 2 Russland, Internet: http://russland.boellblog.org/2016/03/16/4-nein-1-nein-2-russland/ (03.08.2016). Vgl. Andreas Heinemann-Grüder, Regionale Diskrepanzen in Russland: Politisch verursacht, in: russland analysen nr. 275, 11.04.2014, internet:

http://www.laender-analysen.de/russland/pdf/RusslandAnalysen275.pdf

[8] Vgl. de interessante tekst over garage-economie in de taz van 08.07.2016: http://www.taz.de/!5318299/

[9] Vgl. voor het verwerken van de geschiedenis van de Sovjet-Unie op een heel persoonlijke wijze het uitstekende boek van Swetlana Alexijewitsch: Swetlana Alexijewitz(2015): Het Einde van de Rode Mens. Leven op de Puinhopen van de Sovjet-Unie, de Bezige Bij, Antwerpen, 2015. Ze schrijft op voortreffelijke wijze oral history.

[10] Vgl. de militair-strategische effecten van de “stille militaire revolutie” van Rusland: Gustav Gressel, Russsia’s Quiet Military Revolution and What it Means for Europe, Internet:
http://www.ecfr.eu/publications/summary/russias quiet military revolution and what it means for europe4045

o.a. “Russian defence spending increased from 70,2 miljard dollar naar 84,8 miljard in 2013 en vervolgens naar 91,7 miljard in 2014.”

[11] Vgl. hiervoor het hoofdstuk “Die sowjetische Ökonomie des Kalten Kriegs”, in: MATERIALIEN Nr. 4, pp.132-150 (noot 5)

[12] Robert Horvath: Putins’s Preventive Counterrevolution. Post-Soviet authoritaranism and the spectre of velvet revolution, Routledge, Abingdon/Oxfordshire,  2013. Misha Gabowitsch (2013): Misha Gabowitz: Protest in Putin’s Russia, Polity Press, 2016.

[13] Vgl. Höllwerth, pp. 123 e.v.