Ga naar de inhoud

Emma Goldman’s Desillusie Geldt De Bolsjewisten, Niet De Russische Revolutie

Emma Goldman (1869-1940), geboren in het Russische Rijk, is een anarchistische revolutionair die bekend staat om haar onbuigbare verzet tegen het autoritarisme en haar onverbiddelijke verdediging van de individuele vrijheid. Als textielarbeidster en autodidact emigreert ze op 17-jarige leeftijd naar de Verenigde Staten, waar ze geleidelijk een voortreffelijke spreekster en theoretica van een bloeiend anarchisme wordt. In 1919, nadat de toekomstige directeur van de FBI haar ‘één van de gevaarlijkste vrouwen in Amerika’ had genoemd, werd ze teruggestuurd naar Rusland. Ze zal dan vele artikelen schrijven voor de New York World over haar post-Oktoberrevolutie ervaringen.

8 min leestijd

(Door Thom Holterman en Emma Goldman, oorspronkelijk verschenen op Libertaire Orde)

Die zullen worden gebundeld onder de welluidende titel My Disillusionment in Russia. Om een libertaire blik te werpen op de Oktoberrevolutie ter gelegenheid van de honderdste verjaardag daarvan, heeft de site Le Comptoir fragmenten uit het nawoord van dit boek opgenomen (een Franse vertaling voor het tijdschrift Ni patrie ni frontières in 2002). De sleutels die de anarchiste geeft om de ‘mislukking’ van de revolutie te begrijpen en om een revolutie op te bouwen zouden evenwel populair blijven. Ze hebben een echo die nog steeds sterk resoneert in hedendaagse oren, aldus Le Comptoir.

Het wil dat de Amerikaanse anarchist Robert Graham om dezelfde reden als die van Le Comptoir, op zijn site aandacht aan de genoemde tekst van Emma Goldman besteedt. Hij publiceerde al eerder in het Engels delen van het nawoord van Goldman, getiteld ‘My Further Disillution with Russia’ (1924). Maar zoals Emma Goldman in een handgeschreven inscriptie van het boek opmerkte, zo vermeldt Robert Graham, was ze gedesillusioneerd in de bolsjewisten (tegenwoordig bekend als ‘Marxistisch-Leninisten’), die de Revolutie hadden verstikt, maar niet in de Russische Revolutie, die met zo’ n grote belofte was begonnen. Het item op zijn site laat Graham beginnen met Goldman’s Nawoord. Daarin refereert zij aan het marxistische dogma dat een socialistische revolutie alleen kan plaatsvinden in geavanceerde kapitalistische samenlevingen. Dit is een excuus geworden in Rusland voor de marxistische dictatuur, zoals de communisten die het Russische volk tot in de 20e eeuw hebben opgelegd. De communistische dictatuur in de Sovjet-Unie vertegenwoordigde niet zozeer een volgende fase in de historische ontwikkeling als wel een wreed proces van gedwongen industrialisatie. Dit creëerde een vorm van staatskapitalisme wat noch de weg naar socialisme noch naar communisme plaveide. Heden kan worden geobserveerd dat het wel het herstel van het kapitalisme na de ineenstorting van de Sovjet-Unie mogelijk maakte. Hieronder enkele tekstgedeelten uit het Nawoord van Emma Goldman over theorie en praktijk van deze gang van zaken, die ik uit het Engels, in de weergave van Graham, vertaal [ThH].

 

Marxisme versus de Russische revolutie

Emma Goldman: Niet-bolsjewistische socialistische critici van de mislukking van de Russische revolutie beweren dat die revolutie in Rusland niet had kunnen slagen. De industriële omstandigheden in dat land hadden niet het noodzakelijke punt ervoor bereikt. Ze verwijzen naar Marx, die leerde dat een sociale revolutie alleen mogelijk is in landen met een hoogontwikkeld industrieel systeem en de daarmee gepaard gaande sociale tegenstellingen. Zij beweren dan ook dat de Russische revolutie geen sociale revolutie kon zijn en dat zij historisch gezien langs constitutionele, democratische lijnen moest evolueren, aangevuld met een groeiende industrie, om het land economisch te laten rijpen voor de fundamentele verandering.

Deze orthodoxe marxistische visie laat een belangrijke factor buiten beschouwing – een factor die wellicht belangrijker is voor de mogelijkheid en het succes van een sociale revolutie dan zelfs het industriële element. Dat is de psychologie van de massa’s in een bepaalde periode. Waarom is er bijvoorbeeld geen sociale revolutie in de Verenigde Staten, Frankrijk of zelfs Duitsland? Deze landen hebben toch zeker de industriële ontwikkeling bereikt die door Marx als het hoogtepunt is genoemd. De waarheid is dat industriële ontwikkeling en scherpe sociale tegenstellingen op zichzelf allerminst voldoende zijn om een nieuwe samenleving te baren of een maatschappelijke revolutie op gang te brengen. Het noodzakelijke sociale bewustzijn, de vereiste massapsychologie ontbreekt in landen als de Verenigde Staten en de andere genoemde landen. Dat verklaart waarom er daar geen sociale revolutie heeft plaatsgevonden.

In dit opzicht had Rusland een voordeel gerelateerd aan andere meer geïndustrialiseerde en ‘beschaafde’ landen. Het is waar, dat Rusland industrieel niet zo ver gevorderd was als haar westerse buren. Maar de Russische massapsychologie, geïnspireerd en geïntensiveerd door de Februari Revolutie, rijpte zo snel dat de mensen binnen enkele maanden klaar waren voor ultra-revolutionaire slogans als ‘Alle macht aan de raden’ en ‘Het land voor de boeren, de fabrieken voor de arbeiders’.

De betekenis van deze slogans mag niet worden onderschat. In grote mate geven ze uitdrukking aan de instinctieve en semi-bewuste wil van de mensen, dat ze nog steeds de volledige sociale, economische en industriële reorganisatie van Rusland nastreven. Welk land in Europa of Amerika is bereid om dergelijke revolutionaire motto’s tot leven te brengen? In Rusland werden deze slogans in de maanden juni en juli 1917 echter populair en werden ze enthousiast en actief, in de vorm van directe actie, overgenomen door het merendeel van de industriële en agrarische bevolking van meer dan 150 miljoen mensen. Dat was voldoende bewijs van de ‘rijpheid’ van het Russische volk voor de sociale revolutie.

Wat de economische ‘omstandigheid’ in de marxistische zin betreft, mag niet worden vergeten dat Rusland bij uitstek een agrarisch land is. Marx’s dictum veronderstelt de industrialisering van de boeren- en boerenbevolking in elke hoogontwikkelde samenleving, als een stap naar sociale geschiktheid voor revolutie. De gebeurtenissen in Rusland in 1917 toonden echter aan dat de revolutie dit proces van industrialisatie niet afwachtte en – wat nog belangrijker is – niet kon afwachten. De Russische boeren begonnen de eigenaren te onteigenen en de arbeiders namen de fabrieken in bezit zonder kennis te nemen van marxistische stellingen. Deze volksactie, op grond van haar eigen logica, leidde tot de sociale revolutie in Rusland, waardoor alle marxistische berekeningen werden verstoord. De psychologie van de Slaven bleek sterker dan sociaaldemocratische theorieën. […]

 

Revolutie en de Russische bevolking

De sociale revolutie vond dus plaats in Rusland, ondanks de industriële achterstand van het land. Maar de revolutie maken was niet genoeg. Het was noodzakelijk dat het land vooruitgang zou boeken en verbreed worden, dat het zich zou ontwikkelen tot een economische en sociale wederopbouw. Die fase van de revolutie noopte tot een zo groot mogelijke inzet van persoonlijk initiatief en collectieve inspanning. De ontwikkeling en het succes van de Revolutie hingen af van de breedste uitoefening van het creatieve genie van het volk, van de medewerking van het intellectuele en manuele proletariaat. Het gemeenschappelijk belang is het leidmotief van alle revolutionaire inspanningen, vooral aan de constructieve kant. Deze geest van het wederzijdse doel en de solidariteit heeft Rusland in de eerste dagen van de oktober/novemberrevolutie met een machtige golf geteisterd. Inherent aan dat enthousiasme waren krachten die bergen konden verzetten als ze intelligent geleid werden door exclusieve aandacht voor het welzijn van de hele bevolking. Het medium voor een dergelijke effectieve ondersteuning was aanwezig: de arbeidsorganisaties en de coöperaties waarmee Rusland was bezaaid, welke een netwerk van bruggen vormde dat de stad en het land met elkaar verbond; de Sovjets (raden) die erin waren geslaagd in te spelen op de behoeften van het Russische volk; en ten slotte de intelligentsia, waarvan de tradities gedurende een eeuw de heroïsche toewijding aan de zaak van de Russische emancipatie tot uitdrukking brachten.

Maar zo’ n ontwikkeling viel geenszins binnen het programma van de bolsjewisten. Gedurende enkele maanden na oktober hadden ze te lijden onder de krachten van het volk om zich te manifesteren, tegen de mensen die de Revolutie naar steeds bredere kanalen voerden. Zodra de Communistische Partij zich echter voldoende sterk in het zadel van de regering voelde zitten, begon zij de reikwijdte van de volksactiviteiten te beperken. Alle opvolgende daden van de bolsjewisten, al hun volgende beleid, beleidswijzigingen, compromissen en terugtrekkende bewegingen, hun methoden van onderdrukking en vervolging, hun terrorisme en de vernietiging van alle andere politieke opvattingen – allemaal waren het slechts middelen om een doel te bereiken: het behoud van de staatsmacht in handen van de communistische partij. Inderdaad, de bolsjewisten zelf (in Rusland) maakte er geen geheim van. De communistische partij is de voorhoede van het proletariaat en de dictatuur moet in haar handen zijn. Jammer genoeg hielden de bolsjewisten geen rekening met hun gastheer – zonder de boeren, die noch door de razvyoriska, noch de Tcheka, noch de massale slachtpartijen konden worden overtuigd om het bolsjewistische régime te steunen. De boeren werden de rots waarop de beste plannen en schema’s van Lenin schipbreuk leden. Maar Lenin, een wendbare acrobaat, was bedreven in het besturen binnen de smalste marge. Het nieuwe economische beleid werd net op tijd ingevoerd om de ramp af te wenden, die het hele communistische bouwwerk langzaam maar zeker aan het slopen was.

Emma Goldman (vertaling Thom Holterman)