Cop-enhagen, de repressie en mogelijke antwoorden

(Een ingedikte versie van dit artikel verschijnt in de komende klasse!)

Het lijstje van repressief politie-optreden is erg lang. Het omvat omsingelingen van activisten, het van te voren in beslag nemen van actiemateriaal, het gericht arresteren van activisten met een specifieke rol (waaronder street-medics), het fors beperken van de publieke ruimte en het bewust uitlokken van relletjes.

De doelstelling kan wellicht het beste omschreven worden als “preventieve inperking”. Niet afwachten wat er komt en dan .met knuppel, traangas en waterkanon erop los, maar informatie verzamelen, anticiperen, doelmatig plannen en elke onverwachte actie bij voorbaar onmogelijk maken.

Niet één van de gebruikte politietactieken was daadwerkelijk nieuw. Wat zo imponeerde was een bijna perfecte toepassing van een combinatie van diverse tactieken die de beweging onschadelijk en daardoor haast onzichtbaar maakte. Veel actievoerders hadden de indruk dat ze letterlijk geen kant meer op konden.

In dit artikel vijf lessen en vier voorstellen die het debat over antirepressie-strategieën hopelijk aanzwengelen.

Het politierepertoire

Dag van een grote demonstratie, zaterdag 12 december. Het moment voor de aftrap van de politie. Een paar dagen eerder had deze reeds een inval gepleegd bij het grootste actiecentrum, waarbij veel actiemateriaal in beslag werd genomen. Nu wordt plots een groot deel van de demonstratie omsingeld: meer dan 900 actievoerders moet uren in de kou op de grond zitten, alvorens officieel opgepakt te worden. Peperspray wordt ook ingezet.

Omsingeling is een geliefde methode van de politie, blijkt de dag erop. De groep actievoerders die deze zondag de haven van Kopenhagen wilde bezetten, wordt reeds op het verzamelpunt omsingeld en opgepakt.

En vervolgens weer een inval, diezelfde avond nog, bij het actiecentrum waar materiaal ligt voor de migratie-acties de dag daarop. De volgende dag – maandag – blokkeert de politie alle plekken waar acties plaats zouden vinden tegen migratiecontrole.

Maandagavond weer een gerichte politie-aanval, als de politie de gekraakte wijk Christiania aanvalt, nadat een debat met Naomi Klein daar afgelopen was. Dit mondt uit in een minirel die redelijk snel in bedwang werd gehouden. Activisten die voor een vergadering in Christiania bij elkaar kwamen, worden allen opgepakt.

Dinsdag was het de beurt aan een van de perswoordvoerders van het Climate Justice Action om de cel in te gaan. Na een persconferentie wordt hij door agenten in burger gearresteerd.

Ook de dagen daarop zet dit politierepertoire zich voort. In weer een actiecentrum worden fietsen in beslag genomen van de “bike block” voor de acties van de dag daarop. De poging massaal en vreedzaam het conferentiecentrum in te komen wordt door politieautos, ME linies en veel knuppels en peperspray tegengehouden.

Een van de demonstratieblokken met zo’n 200 mensen werd al bij het begin opgepakt en ook delegatieleden van binnen de conferentie die de “popular assembly” willen bijwonen, worden door politie tegengehouden.

… Vijf Lessen

1. Ruimtebeheersing

Opvallend aan de politiecontroles in Kopenhagen was de bijna volledige beheersing van de publieke ruimte. Hierdoor waren momenten van spontane interventies door actievoerders beperkt en werden beoogde actiedoelwitten vaak niet bereikt.

De menigte van demonstranten werd strategisch gestroomlijnd en in geordende banen geleid. De zogenaamde rode zones en hekwerken horen inmiddels bij het standaardplaatje van grote topbijeenkomsten. Maar ook tijdens protesten ageerde de politie met inzicht voor ruimtelijke controle. Politievoertuigen en ME-linies barricadeerden preventief de toegang van afwijkende routes of actiegerelateerde gebouwen. Bruggen in het centrum werden strategisch afgesloten. Groepen actievoerders werden voortdurend omsingeld.

Een ander aspect van ruimtelijke controle is het tijdelijke herinvoeren van grenscontroles en het tegenhouden van “risicogroepen” bij de grens. Grote groepen actievoerders werden door de Deense politie samen met hun Duitse collega’s uren doorzocht en gecontroleerd.

2. Wettelijke Uitzonderingstoestanden

Reeds bij eerdere topprotesten zijn bijzondere wettelijke regelingen gebruikt. De Deense staat kwam aanzetten met een wettelijk kunststukje door luttele maanden voor de COP15 een breed pakket nieuwe wetten door het parlement te jassen (het zogenaamde “Lummelpaket”), dat de rechten van demonstranten drastisch beperkt. De actiebeweging in Denemarken zal hier ook de komende jaren nog onder moeten leiden.

Je kan de maatregelen ook zien als resultaat van een les die de Deense Staat eerder leerde. De beweging die ontstond door de ontruiming van het Ungdomshuset – een sociaal centrum in Kopenhagen – wist met diverse nieuwe tactieken meerdere malen de politie te verrassen. Wat dat betreft was COP15 een try-out. Vooral van de mogelijkheid van preventieve detentie en het verbod op gezichtsbedekking, maakte de politie veevuldig gebruik.

Hand in hand met de nieuwe wetten gaat ook de criminalisering van de beweging, bijvoorbeeld door bizarre aanklachten tegen veel opgepakte activisten, vaak in “spoed”-rechtszaken die aan “show trials” doen herinneren.

3. Massa-arrestaties

Een geliefd en effectief middel om protest te neutaliseren is om vele actievoerders voor een dag (of meer) simpelweg “van de straat te houden”. Met de grote demonstratie van zaterdag 12 december werden meer dan 900 actievoerders omsingeld en opgepakt.

Nadat ze uren in de kou op de grond moesten zitten en na nog meer uren opsluiting in een tijdelijke gevangenenopslag, werden de meeste actievoerders zonder dagvaarding vrijgelaten. Naast het feit dat veel betogers de actie de dag daarop misten, heeft zo’n repressieve actie ook een afschrikwekkende nawerking op andere actievoerders.

Op basis van de nieuwe wet zijn massa-arrestaties vooral preventief uitgevoerd. Dit geeft de politiemacht verreikende bevoegdheden: beschouwt zij een groep demonstranten als “gevaarlijk”, dan mag zij die preventief oppakken en opsluiten. Een concrete aanklacht, laat staan een ordelijke rechtszaak, is niet eens meer nodig.

4. Logistieke Inperking

Logistieke inperking betekent hier dat de politie maatregelen neemt die het moeilijker maken voor de actievoerder om verrassende acties uit te voeren, bijvoorbeeld door actiemateriaal in beslag te nemen.

Directe massa-acties vergen behoorlijke logistieke voorbereiding. Niet geheel toevallig was er bijna elke dag een inval in precies dát sociale centrum waar materiaal voor de actie van de volgende dag opgeslagen lag. Van spandoeken tot schilden en fietsen, alles werd doorgaans in beslag genomen. Tijdens de grote actie op woensdag kaapte de politie de geluidswagen.

5. Informatie & Surveilllance

Het alledaagse politiewerk bestaat meer en meer uit informatie verzamelen en surveillance. Hoe autoriteiten informatie steeds meer benutten tegen actievoerders, komt erg duidelijk naar voren tijdens topprotesten.

Weken voor de top verklaarde de Deense Minister van Binnenlandse Zaken trots dat hij lijsten had ontvangen van nagenoeg alle EU landen met namen van actievoerders die bekend staan als “extremistisch” of “gewelddadig”. (Uit een eerder onderzoek van Janssen & Janssen blijkt dat het opgepakt worden bij een kraakactie of fietsdemonstratie afdoende is om door de Nederlandse autoriteiten in zo’n categorie geplaatst te worden).

Naast extreem veel camera-gebruik maakte de politie bovendien haast obsessief gebruik van agenten in burger (zelfs ivermomd als journalisten!) die zich tussen actievoerders mengen en arrestaties uitvoeren. De Deense autoriteiten beschikten kennelijk over een gedetailleerd beeld van gezichten achter de mobilisatie. In gerichte acties vaak met undercoveragenten zijn sleutelfiguren van de mobilisatie opgepakt en dagenlang vastgezet. Zo werden ook tientallen actievoerders van het Italiaanse Yabasta netwerk opgepakt tijdens een feest in de gekraakte wijk Christiana.

… Vier Voorstellen

1. Het wiel niet opnieuw uitvinden

Repressie werkt, mede omdat demonstranten niet weten wat daartegen te doen is. Vaak wordt daarbij ook een rijke ervaringsschat aan trucs vergeten die werkten in het verleden. Het wiel hoeft niet altijd opnieuw uitgevonden te worden: inhaken tijdens demonstraties, solidariteit met arrestanten en het geheim houden van aspecten van een actie, zijn voorbeelden van concrete maatregelen om de effecten van repressie te doorbreken.

2. Massale Directe Actie

Een van de sterkste aspecten van de andersglobaliseringsbeweging, ook nu weer toegepast in Kopenhagen, is directe actie in een massacontext. Eerder was directe actie vaak een zaak voor kleine groepen. Massa-acties waren gereduceerd tot het repertoire van saaie rondjes door de stad. De kracht van massale directe actie (zoals de poging het conferentieterrein op te gaan door massaal door een politieversperring te drukken) is cruciaal voor een beweging die probeert verzet van onderop tegen mondiale structuren te organiseren.

Tegelijkertijd is de afgelopen jaren gebleken dat de politie haar tactische repertoire behoorlijk heeft aangepast om decentrale acties zoals blokkades of bestormingen onschadelijk te maken. Er zal over nieuwe tactieken nagedacht moeten worden om de politie te overrompelen en met nieuwe dilemma’s te confronteren.

Het “bike block” in Kopenhagen is een mooi voorbeeld. Een groot aantal fietsende demonstranten vormt een extra probleem voor de politie. Tegelijkertijd werden de fietsen gebruikt om politieauto’s tegen te houden. Als er de dag ervoor niet veel fietsen in beslag waren genomen, zou het effect nog veel groter zijn geweest.

3. Ongehoorzaamheid

Een zeer frustrerend moment in Kopenhagen waren ongetwijfeld de massa-arrestaties tijdens de demonstratie op zaterdag de 12e. Verbazingwekkend was het ogenschijnlijk weinige verzet tegen de doelgerichte politie-interventie. Als schapen haast lieten betogers zich omsingelen, boeien, achter elkaar plaatsen en een voor een wegvoeren.

Ongehoorzaamheid zou een grotere rol kunnen spelen in het tactische repertoire van sociale bewegingen. Want juist tijdens protesten kan ruimte gewonnen worden voor creatieve acties door collectief wetten te overtreden. Ongehoorzaamheid niet als gewelddadige confrontatie, maar als tactiek om oncontroleerbaar te blijven. In de context van massa-actie, kan ongehoorzaamheid op veel manieren (onverwacht) in de praktijk gebracht worden. Daarvoor moet wellicht weer meer een cultuur van onderlinge solidariteit gecreëerd worden, zodat mensen niet meteen terugschrikken van de eerste de beste politie-actie.

4. Tactische diversiteit organiseren.

Een grote menigte van actievoerders betekent dat er verschillende tactische voorkeuren zijn. Ook al word je het niet altijd met elkaar eens, tactische diversiteit hoeft niet te botsen. Tijdens de eerdere golf van topprotesten ná Seattle spraken actievoerders vaak aparte zones af voor verschillende actievormen. Zodoende konden verschillende tactieken elkaar aanvullen zonder elkaar in de weg te staan. De toegenomen beheersing van de ruimte door de politie heeft deze oplossing wat moeilijker gemaakt.

Tactische diversiteit betekent ook in gesprek gaan met elkaar over tactische aspecten van een actievorm.. “Confrontatie”, “door een politielijn drukken”, maar ook “zitblokkades” kunnen erg uiteenlopende betekenis hebben voor actievoerders uit verschillende contexten. Toen de actievoerders in Kopenhagen voor het Congrescentrum op de te verwachten politielinie stootten, leek het alsof het “doordrukken” nooit besproken was.

wat links:
www.legal.squat.net
www.gipfelsoli.org
www.statewatch.org
www.burojansen.nl