Brussel wil haar wet opleggen buiten de EU
De EU is de eerste stappen aan het voorbereiden om sancties naar Amerikaans model over te nemen. Hierdoor kunnen extraterritoriale strafmaatregelen opgelegd worden aan ondernemingen van derde landen, waaronder die in de Verenigde Arabische Emiraten en mogelijk in Turkije, zo bevestigde EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen op 9 mei. In een eerste fase zal het gaan over de doorverkoop aan Rusland van gesanctioneerde EU-goederen. In de toekomst zullen dus ook ondernemingen worden gestraft die niet in de EU zijn gevestigd en dus niet aan de EU-normen zijn onderworpen. De extraterritoriale toepassing van het eigen normenstelsel is in strijd met het internationaal recht, zoals de EU zelf enkele jaren geleden officieel heeft bevestigd.
(Overgenomen van Ander Europa, die er bij vermeldde: Verschenen op 10 mei 2023 op German Foreign Policy (*) onder de titel ‘Pyrrhic sanctions‘ Nederlandse vertaling door Ander Europa. Met dank voor de toelating tot publicatie) Toevoeging globalinfo: foto European Parliament, Flickr CC2.0)
Tenminste vanwege de machtigere landen, zoals Turkije, kan men tegenmaatregelen verwachten. De geplande sanctieregeling, meteen ter bespreking voorgelegd aan de EU-ambassadeurs, zal de getroffen landen waarschijnlijk nog verder in het verzet tegen het Westen duwen. De Verenigde Arabische Emiraten bijvoorbeeld zijn al een ‘dialoogpartner’ in de Shanghai Cooperation Organization (SCO) en streven naar lidmaatschap van de BRICS-alliantie.
Via derde landen naar Rusland
De Europese Commissie bereidt een nieuwe sanctieregeling voor die, voor het eerst, een overgang zal betekenen naar de zogenaamde extraterritoriale, of secundaire sancties, die tot nu toe alleen door de Verenigde Staten werden opgelegd. Dit zal gebeuren in het kader van het elfde (!) sanctiepakket tegen Rusland dat de EU noodzakelijk acht, omdat de vorige tien (!) nog steeds niet het gewenste succes – de ondergang van de Russische economie – hebben gehad.[1] De EU tracht dit nieuwe sanctieregime in gang te zetten omdat ze veronderstelt dat Rusland de gesanctioneerde goederen, die het niet langer rechtstreeks van de EU kan kopen, nog steeds via derde landen kan betrekken. Deze veronderstelling wordt ondersteund door het feit dat de uitvoer van de EU naar bepaalde landen vorig jaar tot ongekende hoogte is gestegen, met name naar landen in de zuidelijke Kaukasus (Armenië, Azerbeidzjan) en in Centraal-Azië (Kazachstan, Oezbekistan, Kirgizië) die altijd nauwe handelsbetrekkingen met Rusland hebben onderhouden. Volgens een analyse van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBWO) is een aanzienlijk deel van deze toename toe te schrijven aan de invoer van goederen die onder de sancties tegen Rusland vallen. [2] Turkije wordt er ook van beschuldigd gesanctioneerde goederen door te verkopen.
Expliciet onwettig
De nieuwe sanctieregeling, die de Europese Commissie op 5 mei uitsluitend aan de EU-leden heeft voorgelegd, voorziet in de mogelijkheid om sancties op te leggen voor een dergelijke wederverkoop, en dit niet alleen aan ondernemingen binnen de EU, maar zelfs aan die in derde landen. Daarmee wijkt de EU voor het eerst af van haar eerdere praktijk om alleen sancties op te leggen binnen de lidstaten – in overeenstemming met het internationaal recht – en begint zij haar wettelijke normen ook op te leggen op buitenlands grondgebied. Dit is in strijd met een bepaling in het internationaal recht, dat geen enkele staat jurisdictie toekent over buitenlands soeverein gebied. Brussel had dit tot nu toe geaccepteerd. Verwijzend naar dergelijke VS sanctiepraktijken, verklaarde Josep Borrell, vertegenwoordiger voor het buitenlands beleid van de EU, eind 2020: “Wij beschouwen dergelijke extraterritoriale sancties als onwettig.” [3] En toch begint de EU nu zelf dergelijke maatregelen in te voeren. Zo zou in de toekomst elke actie strafbaar zijn die tot doel of gevolg heeft dat EU-sancties worden gedwarsboomd. Dit zou in de eerste plaats ondernemingen treffen die gesanctioneerde goederen uit de EU kopen om ze aan Rusland door te verkopen. Het is nog niet duidelijk of de sancties reeds van toepassing zouden zijn indien de aan Rusland doorverkochte goederen slechts in de EU geproduceerde onderdelen bevatten.
Tegenmaatregelen
Het is echter wel duidelijk dat de EU met de invoering van de eerste extraterritoriale sancties nieuwe conflicten met de betrokken landen aanwakkert. In het ontwerp voor het elfde pakket anti-Russische sancties worden reeds ondernemingen uit verschillende derde landen genoemd waartegen de EU strafmaatregelen zal nemen. Naar verluidt gaat het onder meer om bedrijven in Armenië en Oezbekistan. In deze gevallen hoopt de Europese Commissie dat de economisch en politiek zwakkere landen in de zuidelijke Kaukasus of Centraal-Azië door de dreiging van straf al voldoende geïntimideerd zullen zijn dat zij zelf hun bedrijven ertoe zullen brengen de wederverkoop van EU-producten aan Rusland stop te zetten.[4] Volgens sommige berichten staan er zeven, volgens andere acht Chinese ondernemingen op de nieuwe sanctielijst. China’s minister van buitenlandse zaken Qin Gang herhaalde op 9 mei in Berlijn, dat zijn land “krachtig zal reageren op de EU-sancties, om de legitieme belangen van ons land en onze ondernemingen te verdedigen.”[5] Te verwachten zijn tegensancties. Twee ondernemingen uit de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) staan op de lijst, en er wordt ook gesproken over het opnemen van Turkse bedrijven in de lijst. Of Abu Dhabi en Ankara tegensancties zullen opleggen kan men niet uitsluiten.
Tegen-allianties
Er is niet alleen de vraag welke gevolgen eventuele tegenmaatregelen van Ankara of Abu Dhabi kunnen hebben. De VAE behoorden tot de landen waartoe de Duitse regering zich vorig jaar wendde in een wanhopige poging om vloeibaar gas te kunnen kopen. Turkije van haar kant zou de Europese Unie kunnen treffen door de doorreis van vluchtelingen naar de EU gewoon toe te staan. Bovendien wordt duidelijk dat het opleggen van strafmaatregelen Turkije, de Emiraten en mogelijk ook andere landen ertoe zou kunnen aanzetten zich langdurig tegen het Westen te verzetten. Dit gebeurt reeds in toenemende mate. Zo hebben de Emiraten onlangs aangedrongen op normalisering van de betrekkingen van de Arabische wereld met Syrië en Iran – tegen de wens van het Westen in.[6] Zij werken ook steeds nauwer samen met China.[7] Begin mei werden de Emiraten officieel aanvaard als ‘dialoogpartner’ van de Shanghai Cooperation Organization (SCO), een Aziatische veiligheidsalliantie rond China, Rusland en India. Sinds enige tijd groeit de SCO. Inmiddels behoren ook Turkije, Saoedi-Arabië en Egypte tot de ‘dialoogpartners’.[8]
Weg van het door de VS gedomineerde financiële stelsel
Volgens berichten zijn de Verenigde Arabische Emiraten een van de 19 landen die zich formeel of informeel kandidaat hebben gesteld om toe te treden tot de BRICS-alliantie.[9] De BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) zijn opkomende landen die zich hebben verenigd om hun wereldwijde opkomst door te zetten tegen het verzet van de dominante westerse machten in. Zo positioneren zij zich als een invloedrijk alternatief voor het Westen. Op de volgende BRICS-top, die in augustus in Durban, Zuid-Afrika, is gepland, zal niet alleen een besluit worden genomen over de mogelijke uitbreiding van de unie. Ook de voortzetting van het debat over alternatieven voor de Amerikaanse dollar, dat al geruime tijd gaande is, staat op het programma. Maar dat zal nu ook de concrete vraag omvatten of BRICS een geschikt kader is voor dergelijke alternatieven. Zo sprak de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva zich in april uit voor het bevorderen van dollarvrije opties voor de handel tussen BRICS-lidstaten. Dit debat is nu bespoedigd door de extraterritoriale sancties van de VS, die niet zo gemakkelijk toepasbaar zouden zijn als er een alternatieve munt was.[10] Extraterritoriale EU-sancties zullen de terugtrekking uit het door het Westen gedomineerde mondiale financiële systeem waarschijnlijk nog versnellen.
(*) German-Foreign-Policy.com wordt gerealiseerd door een groep onafhankelijke journalisten en sociale wetenschappers die “permanent de hernieuwde pogingen van Duitsland opvolgen om terug een hoge machtsstatus te verwerven op economisch, militair en politiek vlak.” De meeste artikels zijn zowel in het Duits als het Engels beschikbaar.
[1] Zie ook „Russland ruinieren”.
[2]. [3] Thomas Gutschker: Auf dem Weg zu Sekundärsanktionen. Frankfurter Allgemeine Zeitung 09.05.2023.
[4] Barbara Moens, Leonie Kijewski, Suzanne Lynch: EU targets Central Asia in drive to stop sanctioned goods reaching Russia. politico.eu 08.05.2023.
[5] Chinas Außenminister warnt EU vor geplanten Strafmaßnahmen gegen Unternehmen. de.nachrichten.yahoo.com 09.05.2023. Zie ook In die Sanktionsspirale.
[6] Zie ook The Failure of the Regime Change Policy.
[7] Zie ook The End of US Domination at the Persian Gulf.
[8] Salim A. Essaid: In boost to China, UAE and Kuwait become ‘dialogue partners’ in Shanghai Cooperation Organization. al-monitor.com 08.05.2023.
[9] Sidhant Sibal: South Africa’s Foreign Minister Naledi Pandor sees India’s G20 leadership as opportunity for Global South. wionews.com 05.03.2023.
[10] Simone Iglesias: Lula Backs BRICS Currency to Replace Dollar in Foreign Trade , finance.yahoo.com 13.04.2023.