Breek extreemrechts

(Illustratie: fotostream James Vaughan, Flickr, CC2.0)

En dat in een periode, waarin extreemrechts gedijt van de beleidsellende die Rutte zonder enig perspectief voorbij liet gaan. Elitair bevestigd door het vertrek van het ene na het andere kabinetslid op weg naar een prestigieuze nieuwe ‘baan’, een platte – zij wel – compensatie voor de gevreesde carrièreschade.

Lopen de gesprekken wat verder door, dan bemoedigen we elkaar graag met de inspiratie die de klimaatbeweging biedt. Dat laatste kan niet gezegd worden van de onzichtbare combinatie GroenLinks-PvdA, de wegzakkende SP, Partij voor de Dieren en DENK en het verlies van de enige zetel van Bij1. Zo kwam de weg vrij voor een ongekende greep naar de regeringsmacht door extreemrechts, waarvan Mussert en Janmaat slechts konden dromen. Wilders was hun vlijtige leerling, ook in de schijnheilige naamgeving van de partijen:

*Mussert (Nationaal-Socialistische Beweging, voorheen Liberale Staatspartij, de Vrijheidsbond) in 1939: “Wat niet tot ons Volk behoort, moet er uit.”

* Janmaat (Centrumdemocraten, voorheen Centrumpartij en Katholieke Volkspartij) in 1984: “Vol is vol, eigen volk eerst.”

* Wilders (Partij voor de Vrijheid, voorheen VVD) in 2017: “We maken Nederland weer voor de Nederlanders.”

Wat te doen

“Niet alleen de NAVO-legers moeten zich voorbereiden op een nieuw onvoorspelbaar tijdperk, maar ook de samenlevingen.”

Dit zei kort geleden de hoogste NAVO-militair over de heersende oorlogssfeer. Ook geen juichtoon. Hoewel Wilders de laatste weken zijn ‘getuigenissen’ even in de ijskast stalt, zou hij er ééntje uit 2017 instemmend in herinnering kunnen brengen, namelijk over de Koran: “Dit is een boek, waarin nog veel meer antisemitisme staat dan in Mein Kampf. Het staat vol oproepen tot geweld.” Best handig om te weten dat een ijskast tijdelijk bewaart wat op een gewenst moment nodig is.

Voor dit moment even genoeg over de door internationaal extreemrechts bewonderde Wilders, het wordt tijd voor aandacht aan ‘wat te doen’. Min of meer aansluitend op mijn eerdere bijdrage aan Konfrontatie, van 21 december 2023, met opnieuw een pleidooi voor samenwerking van buitenparlementair links.

Het jaar 2024 begint met “Kiezen is gedaan, nu de strijd aangaan” (Rode Morgen), “Bundeling krachten nodig om links weer op te bouwen” (De Socialist), “Wat nu voor radicaal links” (Grenzeloos). Zo is dat, maar met de verontrustende groei van extreemrechts dringt zich opnieuw de vraag op of een scheidende geschiedenis een gescheiden bestaan rechtvaardigt.

Een tip in het jaar dat Lenin een eeuw dood is: organiseer een bijeenkomst, licht de artikelen onder de koppen toe, ga vrij het debat aan en bespreek bijvoorbeeld de mogelijkheden van samenwerking in zowel de klimaatbeweging als de vakbeweging.

Uitsluiten

De extreemrechtse samenwerking kostte de VVD heel wat partijgedoe. Van de rechtse partij-collega’s stond de BBB te popelen en ging de meer behoedzame NSC mee om onder leiding van een PvdA-coryfee een Wilders-regering te smeden.

Uitsluiting van de PVV was dus niet aan de orde. Als mogelijkheid wel bekend. Bijvoorbeeld in Vlaanderen vanaf 1985 als ‘cordon sanitaire’ gepraktiseerd ten opzichte van het extreemrechtse Vlaams Blok, later Vlaams Belang. Uiteindelijk tijdelijk.

Ook in Nederland zijn er voorstanders van uitsluiting. Hun benadering roept de principiële vraag op of daarmee extreemrechtse visies en organisaties verdwijnen. Dat zou een wonder zijn. Daarnaast vergt de daadwerkelijke uitvoering heel wat discipline van de ‘uitsluiters’ – altijd en overal?, bij elk al of niet formeel debat? – met het risico dat het ‘slachtoffer’ juist aandacht krijgt of neemt. Zeker de medestanders zullen dat aangrijpen met het parlement als arena, bijvoorbeeld JA21.

FNV

Interessant is de verhouding met extreemrechts in de vakbeweging, de vereniging waar leden zich primair organiseren om hun directe belangen te verdedigen en te behartigen. Hun lidmaatschap staat in principe los van een voorkeur, standpunt of lidmaatschap van een politieke partij. Op het concrete niveau van hun werk of bondsactiviteit is echter een politieke discussie, inclusief die over een extreemrechtse partij, voor de hand liggend en zelfs wenselijk.

Anders wordt het, wanneer propaganda en/of verdediging van extreemrechts aan de orde is. Om zo’n situatie te voorkomen -ik put hierbij uit persoonlijke herinneringen- besloot in de jaren 1983/1984 de toenmalige onderwijsbond van de FNV tot verwerping van elk contact met fascistische organisaties. Het was de tijd dat in Zeeland onder meer bij de Jongerenbeweging en de toenmalige Industriebond de Centrumpartij zichtbaar actief was en moties werden aangenomen om tot uitsluiting over te gaan. De Bouw- en Houtbond volgde, maar een standpunt van de FNV als geheel bleef uit. (De partij van Janmaat was tot 1986 met één zetel lid van de Tweede Kamer en na afsplitsingen in 1997 veroordeeld als criminele organisatie, een jaar later volgde een rechterlijk verbod.)

Excuus voor de grote sprongen in de tijd. Na zijn vertrek uit de VVD liet Wilders zich in 2006 met de PVV registreren bij de Kiesraad en kon hij extreemrechts met die partij in de Tweede Kamer het woord geven. Maar tevreden was extreemrechts nog lang niet en uit afsplitsingen vormde zich in 2015 een ‘denktank’ die uitmondde in Forum voor Democratie (FvD). De verlichte naam,. plaatselijke activiteiten, gebruik van de media en opzichtig optreden in de Tweede Kamer raakten uiteraard ook de vakbondsleden. Het duurde even, maar in 2021 besloot het Ledenparlement van de FNV deze fascistische organisatie “geen ruimte te geven, noch een podium te bieden om haar verwerpelijke gedachtegoed te verspreiden”. Met als aanvulling dat eventuele bijeenkomsten, waarin dat wel zou gebeuren, niet gefinancierd werden. Tevens gold dat besluit voor andere partijen die de democratie aan hun laars lapten.

Geen stilte

Bij de verkiezingen van de gemeenteraden in maart 2022 was er alle aanleiding dit besluit uit te voeren door bij de plaatselijke en andere FNV- bijeenkomsten niet alleen de FvD, maar ook de PVV uit te sluiten. Dit stuitte op twee afwijzingen. In de eerste plaats door de Horecabond FNV die nadrukkelijk koos voor de dialoog en geen lid wenste uit te sluiten. In de tweede plaats liet onder meer een bijeenkomst in Dordrecht een verrassende ontknoping zien. VVD, CDA, PvdA en Groen Links haakten af bij een dergelijke als ondemocratisch beschouwd verkiezingsdebat. Kitty Jong, vicevoorzitter van de FNV: Zij niet, dan wij ook niet. Het debat werd afgeblazen (Trouw, 12 maart 2022).

Voor zover te achterhalen, zijn op weg naar de verkiezingen van 22 november jongstleden door of namens de FNV geen bijeenkomsten georganiseerd waarvoor PVV of FvD waren uitgenodigd. De schok van de uitslagen was er niet minder om. Zeker toen de voorzitter van de FNV, Tuur Elzinga, meldde dat zo’n 25 procent van de leden extreemrechts had gestemd. De herhaalde berichten dat de PVV op onderdelen ‘linkse standpunten’ innam (zoals: AOW naar 65 jaar, pensioen en minimumloon omhoog) hadden kennelijk hun werk gedaan. Erg overtuigend was de nieuwssite van de FNV niet met “grote zorgen”, “niet wijken” en “over grondrechten en de democratische rechtsstaat wordt niet heengestapt”. Om verder ledenverlies te voorkomen, lijkt de discussie over extreemrechts gesloten. Alle aanleiding voor (radicaal) links om aan de stilte een einde te maken.

Tot slot en tevens een inspirerende aanzet om de ‘sombertoon’ te breken:

* In juni 2023 was de FNV één van de ondertekenaars van een internationaal manifest van onafhankelijke en democratische vakbonden uit onder meer Argentinië, België, Duitsland, Italië en andere landen waar extreemrechts oprukt. Een protest tegen nationalisme, populisme, uitsluiting en onderdrukking. Een internationaal pleidooi voor een consequente waarborging van de grondrechten. Zie: https://www.cgil.it/la-cgil/aree-politiche/internazionale/manifesto-of-the-international-network-of-antifascist-trade-unions-jufx65cz

* Het afgelopen weekeinde, 20/21 januari, demonstreerden in meer dan negentig Duitse steden in totaal 1,4 miljoen mensen tegen het plan van de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) om migranten en vluchtelingen gedwongen te deporteren. “Nie wieder”. De AfD, opgericht in 2013, is sinds de laatste peiling de tweede partij van het land. In een paar deelstaten is de AfD onderworpen aan een cordon sanitaire. De demonstranten – vakbonden, kerkelijke organisaties en actiegroepen – zien de AfD als een bedreiging van de democratie. Velen leggen zonder aarzeling de relatie met 1933, ’toen is het ook zo begonnen’, en zien de extreemrechtse ontwikkelingen in Nederland als een boos voorbeeld. (de Volkskrant, 22 januari 2024)