5 redenen waarom een groot deel van het Zuiden niet automatisch het Westen steunt in Oekraïne

(Door Krishen Mehta, die lid is van het bestuur van het American Committee for U.S.-Russia Accord (ACURA) en Senior Global Justice Fellow aan de Yale University. Dit artikel wordt verspreid door Globetrotter in samenwerking met ACURA. vertaling globalinfo.nl (die dol is op donateurs) foto Amerikaanse militairen in Irak in 2003, publiek domein/wikimedia)

De bevindingen in het onderzoek zijn weliswaar niet vrij van een foutenmarge, maar zijn robuust genoeg om serieus te nemen.

Ze zijn:

• Van de 6,3 miljard mensen die buiten het Westen leven, staat 66 procent positief tegenover Rusland en 70 procent tegenover China,
• Van de 66 procent die positief staat tegenover Rusland is de verdeling 75 procent in Zuid-Azië, 68 procent in Franstalig Afrika en 62 procent in Zuidoost-Azië.
• De publieke opinie over Rusland blijft positief in Saoedi-Arabië, Maleisië, India, Pakistan en Vietnam.

Dergelijke gevoelens hebben in het Westen tot verontwaardiging, verbazing en zelfs woede geleid. Het is voor hen moeilijk te geloven dat tweederde van de wereldbevolking niet de kant van het Westen kiest.

Wat zijn enkele van de redenen of oorzaken hiervoor? Ik geloof dat er vijf redenen zijn die in dit korte essay worden uitgelegd.

1. Het Zuiden gelooft niet dat het Westen hun problemen begrijpt of zich erin inleeft.

De Indiase minister van Buitenlandse Zaken, S. Jaishankar, vatte het in een recent interview bondig samen: “Europa moet af van het idee dat de problemen van Europa de problemen van de wereld zijn, maar ddat e problemen van de wereld niet de problemen van Europa zijn.” Hij verwijst naar de vele uitdagingen waarmee ontwikkelingslanden worden geconfronteerd, of het nu gaat om de nasleep van de pandemie, de hoge kosten van de schuldendienst, de klimaatcrisis die hun leven verwoest, de pijn van armoede, voedseltekorten, droogte en hoge energieprijzen. Bij veel van deze problemen heeft het Westen het Zuiden nauwelijks lippendienst bewezen. Toch staat het Westen erop dat het Zuiden zich aansluit bij de sancties tegen Rusland.

De Covid-pandemie is een perfect voorbeeld – ondanks de herhaalde verzoeken van het Zuiden om de intellectuele eigendom van de vaccins te delen, met als doel levens te redden, was geen enkele westerse natie daartoe bereid. Afrika blijft tot op heden het meest ongevaccineerde continent ter wereld. Afrika had de capaciteit om de vaccins te maken, maar zonder de intellectuele eigendom konden ze het niet.

Maar er kwam wel hulp uit Rusland, China en India. Algerije startte een vaccinatieprogramma in januari 2021 nadat het zijn eerste partij Russische Sputnik V-vaccins had ontvangen. Egypte begon met vaccinaties nadat het ongeveer tegelijkertijd het Chinese Sinopharm-vaccin had ontvangen. Zuid-Afrika kocht een miljoen doses van AstraZeneca van het Serum Instituut van India. In Argentinië werd de Sputnik de ruggengraat van hun vaccinatieprogramma. Dit gebeurde allemaal terwijl het Westen zijn financiële middelen gebruikte om miljoenen doses op voorhand te kopen, en ze vaak vernietigde wanneer ze verouderd waren. De boodschap aan het Zuiden was duidelijk: jullie problemen zijn jullie problemen, niet de onze.

2. Geschiedenis doet ertoe: Wie stond waar tijdens het kolonialisme en na de onafhankelijkheid?

Veel landen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië bekijken de oorlog in Oekraïne door een andere bril dan het Westen. Veel van hen zien hun voormalige koloniale machten gehergroepeerd als leden van het westerse bondgenootschap. De landen die Rusland hebben gesanctioneerd zijn ofwel lid van de Europese Unie en de NAVO ofwel de naaste bondgenoten van de Verenigde Staten in de regio Azië-Stille Oceaan. Daarentegen hebben veel landen in Azië en bijna alle landen in het Midden-Oosten, Afrika en Latijns-Amerika geprobeerd op goede voet te blijven met zowel Rusland als het Westen en sancties tegen Rusland te vermijden. Zou het komen omdat zij zich hun geschiedenis herinneren aan het einde van het koloniale beleid van het Westen, een trauma waarmee zij nog steeds leven maar dat het Westen meestal vergeten is.

Nelson Mandela zei vaak dat het de steun van de Sovjet-Unie was, zowel moreel als materieel, die de Zuid-Afrikanen hielp het Apartheidsregime omver te werpen. Daarom wordt Rusland door veel Afrikaanse landen nog steeds gunstig beoordeeld. En toen deze landen eenmaal onafhankelijk waren, was het de Sovjet-Unie die hen steunde, ook al had zij zelf beperkte middelen. De Aswandam in Egypte, waarvan de bouw 11 jaar duurde, van 1960 tot 1971, werd ontworpen door het in Moskou gevestigde Hydroprojectinstituut en grotendeels gefinancierd door de Sovjet-Unie. De staalfabriek van Bhilai in India, een van de eerste grote infrastructuurprojecten in een pas onafhankelijk India, werd in 1959 door de USSR opgezet. Ook andere landen profiteerden van de politieke en economische steun van de voormalige Sovjet-Unie, zoals Ghana, Mali, Soedan, Angola, Benin, Ethiopië, Oeganda en Mozambique.

Op 18 februari 2023, tijdens de top van de Afrikaanse Unie in Addis Abeba, Ethiopië, zei de minister van Buitenlandse Zaken van Oeganda, Jeje Odongo, het volgende: “Wij werden gekoloniseerd en vergaven degenen die ons koloniseerden. Nu vragen de kolonisatoren ons om vijanden te zijn van Rusland, dat ons nooit gekoloniseerd heeft. Is dat eerlijk? Niet voor ons. Hun vijanden zijn hun vijanden. Onze vrienden zijn onze vrienden.”

Terecht of niet, het huidige Rusland wordt door veel landen in het Zuiden gezien als een ideologische opvolger van de voormalige Sovjet-Unie. Deze landen hebben een lang geheugen waardoor ze Rusland in een wat ander licht zien. Kunnen we het ze gezien de geschiedenis kwalijk nemen?

3. De oorlog in Oekraïne wordt door het Mondiale Zuiden vooral gezien als een kwestie van de toekomst van Europa en niet zozeer van de toekomst van de hele wereld.

De geschiedenis van de Koude Oorlog heeft de ontwikkelingslanden geleerd dat verwikkeld raken in conflicten tussen grote mogendheden voor hen weinig voordelen oplevert en enorme risico’s met zich meebrengt. En zij zien de Oekraïense proxyoorlog als een oorlog die meer te maken heeft met de toekomst van de Europese veiligheid dan met de toekomst van de hele wereld. Bovendien wordt de oorlog door het Zuiden gezien als een dure afleiding van de meest dringende problemen waarmee zij te kampen hebben. Daartoe behoren hogere brandstofprijzen, voedselprijzen, hogere schuldendienstkosten en meer inflatie, die allemaal erger zijn geworden door de westerse sancties tegen Rusland.

Volgens een recent onderzoek van Nature Energy zouden tot 140 miljoen mensen in extreme armoede kunnen vervallen door de hogere energieprijzen van het afgelopen jaar.

De stijgende energieprijzen hebben niet alleen directe gevolgen voor de energierekening, maar leiden ook tot een opwaartse druk op de prijzen van alle leveringsketens en consumentenartikelen, waaronder voedsel en andere benodigdheden. Dit doet de ontwikkelingslanden meer pijn dan het Westen.

Het Westen kan de oorlog in stand houden “zolang het duurt”, omdat het daarvoor de financiële middelen en de kapitaalmarkten heeft. Maar het Zuiden heeft die luxe niet. Een oorlog om de toekomst van de Europese veiligheid kan de veiligheid van de hele wereld verwoesten.

Het Zuiden is ook verontrust over het feit dat het Westen niet streeft naar onderhandelingen die deze oorlog snel zouden kunnen beëindigen. Er waren gemiste kansen in december 2021 toen Rusland herziene veiligheidsverdragen voor Europa voorstelde die de oorlog hadden kunnen voorkomen en die door het Westen werden afgewezen. Ook de vredesonderhandelingen van april 2022 in Istanbul werden door het Westen afgewezen, deels om Rusland te “verzwakken”. En nu betaalt de hele wereld de prijs voor een invasie die de westerse media graag “niet-uitgelokt” noemen en die voorkomen had kunnen worden.

4. De wereldeconomie is niet langer Amerikaans gedomineerd of Westers geleid en het Zuiden heeft andere opties.

Verschillende landen in het Zuiden zien hun toekomst steeds meer verbonden met landen die niet langer in de westerse invloedssfeer liggen. Of dit nu hun perceptie is van hoe het machtsevenwicht wegschuift van het Westen, of wishful thinking als onderdeel van hun koloniale erfenis, laten we eens kijken naar enkele maatstaven die relevant kunnen zijn.

Het aandeel van de VS in de wereldproductie daalde van 21 procent in 1991 tot 15 procent in 2021, terwijl het aandeel van China in dezelfde periode steeg van 4 procent tot 19 procent. China is de grootste handelspartner voor het grootste deel van de wereld, en zijn bbp in koopkrachtpariteit overtreft reeds dat van de Verenigde Staten. De BRICS (Brazilië, Rusland, China, India en Zuid-Afrika) hadden in 2021 een gezamenlijk bbp van 42 biljoen dollar, tegenover 41 biljoen dollar voor de G7. Hun bevolking van 3,2 miljard is meer dan 4,5 keer de gecombineerde bevolking van de G7-landen, namelijk 700 miljoen.

De BRICS leggen Rusland geen sancties op en leveren geen wapens aan de tegenpartij. Terwijl Rusland de grootste leverancier van energie en voedselgranen is voor het Zuiden, blijft China de grootste leverancier van financiering en infrastructuurprojecten aan hen via het Belt and Road Initiative. En nu staan Rusland en China door de oorlog dichter bij elkaar dan ooit tevoren. Wat betekent dit alles voor de ontwikkelingslanden?

Dat betekent dat het Zuiden voor financiering, voedsel, energie en infrastructuur meer op China en Rusland moet vertrouwen dan op het Westen. Het Zuiden ziet ook dat de Shanghai Cooperation Organization zich uitbreidt, dat meer landen zich willen aansluiten bij de BRICS en dat veel landen nu handelen in valuta’s die hen wegleiden van de dollar, de euro of het Westen. Zij zien ook een deïndustrialisatie plaatsvinden in sommige landen in Europa wegens hogere energiekosten, samen met een hogere inflatie. Dit maakt een economische kwetsbaarheid in het Westen duidelijk die voor de oorlog niet zo duidelijk was. Nu ontwikkelingslanden verplicht zijn de belangen van hun eigen burgers voorop te stellen, is het verwonderlijk dat zij hun toekomst meer verbonden zien met landen die niet door het Westen worden geleid of door de Amerikanen worden gedomineerd?

5. De “op regels gebaseerde internationale orde” ontbeert geloofwaardigheid en takelt af.

De “op regels gebaseerde internationale orde” wordt door veel landen in het Zuiden gezien als een concept dat door het Westen is bedacht en eenzijdig aan andere landen is opgelegd. Weinig of geen niet-westerse landen hebben deze orde ooit onderschreven. Het Zuiden is niet tegen een op regels gebaseerde orde, maar wel tegen de huidige inhoud van deze regels zoals die door het Westen zijn bedacht.

Maar men moet zich ook afvragen of de op regels gebaseerde internationale orde zelfs voor het Westen zelf geldt.

Door velen in het Zuiden wordt het Westen nu al decennia lang geacht zijn zin te hebben gekregen in de wereld, zonder rekening te houden met de standpunten van anderen. Verschillende landen werden naar believen binnengevallen, meestal zonder toestemming van de Veiligheidsraad. Daartoe behoren het voormalige Joegoslavië, Irak, Afghanistan, Libië en Syrië. Volgens welke “regels” werden die landen aangevallen of verwoest, en werden die oorlogen uitgelokt of niet? Julian Assange zit weg te kwijnen in de gevangenis, en Ed Snowden zit in ballingschap, omdat hij de moed (of misschien het lef) had om de waarheid achter deze acties bloot te leggen.

De sancties die het Westen aan meer dan 40 landen heeft opgelegd, veroorzaken veel leed en ontbering. Op grond van welk internationaal recht of welke “op regels gebaseerde orde” heeft het Westen zijn economische kracht gebruikt om deze sancties op te leggen? Waarom zijn de tegoeden van Afghanistan nog steeds bevroren in westerse banken terwijl het land met honger en hongersnood wordt bedreigd? Waarom wordt het Venezolaanse goud nog steeds gegijzeld in het Verenigd Koninkrijk terwijl de bevolking van Venezuela op een bestaansminimum leeft? En als de onthulling van Sy Hersh (een beroemd onderzoeksjournalist, vert.) waar is, onder welke “op regels gebaseerde orde” heeft het Westen dan de Nord Stream pijpleidingen vernietigd?

Er lijkt een paradigmaverschuiving plaats te vinden van een door het Westen gedomineerde wereld naar een meer multipolaire wereld. En de oorlog in Oekraïne heeft de verschillen of kloven die deel uitmaken van deze paradigmaverschuiving duidelijker gemaakt. Deels vanwege zijn eigen geschiedenis, deels vanwege de economische realiteit die zich aftekent, ziet het Zuiden een multipolaire wereld als een beter resultaat, waarin hun stem meer kans maakt om gehoord te worden.

President Kennedy eindigde zijn toespraak aan de American University in 1963 met de volgende woorden: “We moeten ons aandeel leveren om een wereld van vrede op te bouwen waar de zwakken veilig zijn en de sterken rechtvaardig. We staan niet machteloos tegenover die taak en zijn niet hopeloos over het welslagen ervan. Vol vertrouwen en zonder angst moeten wij werken aan een vredesstrategie.”

Die vredesstrategie was de uitdaging voor ons in 1963 en blijft een uitdaging voor ons vandaag. En de stemmen voor vrede, ook die van het Zuiden, moeten worden gehoord.