4 dingen die feministen kunnen leren van de zapatistas
Dinsdag 1 januari was de twintigste verjaardag van de Zapatista-opstand in San Cristobal de las Casas, Mexico. Een kort moment met een lange nalatenschap van strijd voor inheemse rechten. De Zapatistas – ook wel bekend als het Zapatista Leger voor Nationale Bevrijding of de EZLN – zijn een beweging van inheemse bewoners die vechten tegen de effecten van neoliberalisme, met name de privatisering van land en andere natuurlijke hulpbronnen. Hun beweging liet zich voor het eerst zien op 1 januari 1994, de dag dat het North American Free Trade Act (NAFTA) in werking trad.
(Bron feministing.com foto’s: Juliana Britto Schwartz)
Het EZLN begreep dat NAFTA de kloof tussen arm en rijk zou vergroten, en de roof van grondstoffen uit Chiapas zou bevorderen. Dat was dan ook de reden dat, twintig jaar geleden, Zapatista activisten steden innamen in Chiapas, gevangenen bevrijdden en p0olitiebureaus en militaire instellingen in brand staken. Met deze acties vestigde het EZLN de aandacht in de hele wereld op het lot van inheemse volkeren, en onderstreepte het de levensbedreigende effecten van globaliseren voor de gemarginaliseerden op de wereld.
In hun voortdurende strijd voor rechtvaardigheid heeft het EZLN een gecoördineerde inspanning gedaan om ook de aandacht te vestigen op de situatie van inheemse vrouwen. In 1994 schreef Comandante Ramona, een van de beroemdste vrouwelijke leiders van de beweging, de “Revolutionaire Wet over Vrouwen” die door het EZLN aangenomen werd. De wet maakte duidelijk dat vrouwen het recht hadden op reproductieve autonomie, politieke deelname gelijk aan mannen, gelijk loon, onderwijs, en vrijwaring van huiselijk geweld. Later dat jaar presenteerde de beweging een lijst met 34 eisen aan de Mexicaanse regering, waarvan een handelde over een serie acties die nodig zouden zijn om het welzijn van vrouwen te garanderen.
Helaas heeft de beweging zich sinds haar eerste publieke actie met huid en haar moeten verdedigen tegen steeds heviger vervolging door de Mexicaanse regering. Maar de strijd van de Zapatistas gaat nog steeds door en is nog steeds even relevant en gedreven. Een paar dingen die we (de schrijfster publiceert dit op een feministisch blog, vert.) kunnen leren van deze inspirerende beweging:
1. Er bestaat een andere wereld
De zapatistas hebben de wereld waar ze in leefden bekeken, besloten dat die voor hen niet volstond, en begonnen toen een andere manier van (samen)leven. Momenteel houden ze verschillende autonome gemeentes in stand, volgens hun eigen systeem van besturen en met hun eigen onafhankelijke scholen. Volgens Gustavo Esteva op Upside Down World
“Leven ze in feite buiten de logica van markt en staat, voorbij de logica van kapitaal en binnen een nieuw sociaal verband. Dit betekent natuurlijk niet dat ze ontsnapt zijn uit het kapitalistische sociale verband dat in Mexico en de wereld heerst en waarvan de ontrafeling, zoals de Zesde verklaring van het Lacandona Woud van de Zapatistas stelt, vereist dat we een ander sociaal en politiek verband weven.”
Wat betekent dat voor feminisme? Dat als het lukt om ons een wereld voor te stellen zonder patriarchaatt, homofobie, transfobie, racisme, klassisme en dergelijk, dan kan die bestaan. We zullen er komen.
2. Je hoeft niet machtig, geprivilegieerd of populair te zijn om de wereld te veranderen.
In feite gebeurt echte verandering vaak van onder op. De Zapatiste beweging is ontstaan bij een van de meest gemarginaliseerde bevolkingsgroepen in de wereld: indiaanse bewoners de in de armste deelstaat van Mexico wonen. Deze mensen hadden zeer beperkte toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en landeigendom. Maar hun acties hadden een blijvende invloed op onze wereld. Esteva beschrijft die invloed in dit artikel
“Overal op de wereld kunnen we daden terugvinden, veranderingen en mobilisaties die geïnspireerd zijn door de Zapatista’s. Om een politiek initiatief te vinden met vergelijkbare mondiale invloed, moet je ver terug in de geschiedenis gaan. Zoals de Zapatistas zelf al opgemerkt hebben, is wat vandaag lijkt op Zapatisme, loopt als Zapatisme, spreekt als Zapatisme, en op een vorm van Zapatisme lijkt, is niet langer in de handen van Zapatistas.”
3. We moeten systemen van onderdrukking aanvechten, zelfs binnen onze eigen bewegingen.
Zoals eerder opgemerkt, is het EZLN een beweging die tegen feminisme aanschurkt en aangetoond heeft zelfbewust te zijn als het om het welzijn van vrouwen gaat. De beweging heeft verschillende stappen gedaan om gendergelijkheid te verzekeren onder de eigen mensen. Als je in Oventik rondloopt, een van hun autonome gemeenschappen in Chiapas, zul je veel muurschilderingen aantreffen van vrouwen die naast mannen werkzaam zijn. Natuurlijk is het EZLN verre van perfect en gendergelijkheid is altijd een werk-in-uitvoering. Binnen elke beweging zijn we genoodzaakt om elkaar voorwaarts te duwen, terwijl we erkenning geven aan successen op de weg naar rechtvaardigheid.
4. De weg naar rechtvaardigheid is lang
De Zapatistas ontstonden oorspronkelijk als antwoord op de creatie van NAFTA. Zij zijn nu twintig jaar actief, en NAFTA opereert sterker dan ooit. Inheemse activisten hebben een zware tol betaald, en zullen dat blijven doen. Maar dat betekent niet dat de strijd tevergeefs is geweest. Hetzelfde geldt voor andere bewegingen voor rechtvaardigheid, waarvan we kleine overwinningen moeten vieren op de weg naar succes. Maar twintig jaar van inheems verzet is zeker een grote overwinning, en die moet gevierd worden.
“In het comité hebben we de hele middag gediscussieerd. We zochten naar een woord in de taal voor OVERGAVE, en we konden het niet vinden. Er is geen vertaling voor in Tzotzil en Tzeltal. Niemand herinnert dat dat woord bestaat in Tojolabal of Chol.” (Overgave bestaat niet in echte talen, Subcommandante Marcos [1]