Ga naar de inhoud

War Made Easy: media en oorlog

Op het
afgelopen IDFA-festival in Amsterdam draaide de opmerkelijke documentaire War
Made Easy
(How Presidents and Pundits Keep Spinning Us to Death)
. De film is gebaseerd op het werk van de Amerikaanse mediacriticus Norman
Solomon
, die in de film ook uitgebreid aan het
woord komt. In 2005 publiceerde hij een boek onder dezelfde titel. Tijdens het
IDFA-festival stond de auteur globalinfo te woord over de film en het effect
van zijn werk.

10 min leestijd
Placeholder image

De film
gaat over het feit dat de opeenvolgende Amerikaanse regeringen (en met hen vaak
andere westerse bondgenoten) de afgelopen decennia zonder uitzondering en
onafgebroken de meest gewelddadige oorlogen aangaan terwijl ze ondertussen
voortduren de vrede prediken. De burgers – of zo je wilt: kiezers – zijn
meestal helemaal geen voorstander van de oorlogen die hun overheden aangaan.
Die oorlogen moeten dus verkocht en goedgepraat worden. War Made Easy zet
overtuigend uiteen hoe dat in zijn werk gaat.

Omdat
in huidige tijden de televisie zo'n overheersende rol speelt bij de
mediastrategie van oorlogslustige regeringen, is de documentaire de perfecte
vorm om deze problematiek aan te kaarten. De makers van de film – Loretta Alper
& Jeremy Earp (1)- hebben die vorm ten volle benut. Een bombardement aan
goedgekozen beeldfragmenten illustreert de beweringen van de deskundigen. De
makers hebben de pech dat dit middel de afgelopen tijd vaak gekozen is, zodat
het lijkt of je het vaker gezien hebt. Maar dat is niet zo. Natuurlijk zijn er
veel beelden die je vaker gezien hebt, zoals de befaamde toespraak van Powell
bij de VN waar de 'bewijzen' voor Iraks massavernietigingswapens geleverd
werden. Maar de reeksen beelden zijn goedgekozen en illustreren steeds precies
wat er gezegd wordt. Zonder dat het de kijker opvalt, moet er enorm veel werk
in beeldarchieven verzet zijn…

Eerst
zie je presidenten voortdurend zalvig de vrede prediken, dan zie je beelden van
de oorlogen die onder hen gevoerd werden. Vervolgens wordt vakkundig onderzocht
hoe ze dat voor elkaar krijgen, en vooral hoe ze het voor elkaar krijgen om dat
als 'rechtvaardig' te verkopen. Daar komen een hoop trucs bij kijken, waaronder
het fabriceren en verspreiden van klinkklare leugens. Maar meer dan dat, het is
gelukkig dan ook geen film die van de komplottheorien in elkaar hangt. De film
vertelt niet alleen over de manipulaties en leugens, maar beschrijft ook hoe de
propaganda-technieken in de loop der jaren ontwikkeld en verfijnd zijn.
Uiteindelijk lijdt dat ertoe, zoals een CNN-redacteur zonder blikken of blozen
vertelt, dat de militaire commentatoren in overleg met het ministerie van defensie
uitgekozen worden. Ook is de vreemde situatie ontstaan dat er steeds meer
journalistieke medewerkers gezet worden op het verslaan van een oorlog, maar
die steeds beter gemanaged en 'embedded' zijn en dus in overgrote meerderheid
hetzelfde verhaal – naar de smaak van de meester – vertellen. Wat onveranderd
is gebleven is de ingehamerde boodschap bij een naderende oorlog dat die
'onvermijdelijk' is en juist bedoeld is om de vrede te bereiken. Steeds weer
worden mensen platgebombardeerd 'voor hun eigen bestewil' en voor de
mensenrechten.

Norman
SolomonImage

De
onderzoeker op wiens werk de film is gebaseerd, Norman Solomon, is een van de
belangrijkste mediacritici van de VS. Hij is mede-oprichter van het Institute
for Public Accuracy (IPA)
en van FAIR (Fairness and
Accuracy in Reporting
). Zijn column media beat
verschijnt in veel kranten en hij wordt regelmatig voor debatten gevraagd op
grote tv-zenders. Na allerlei andere boeken heeft hij onlangs het boek
"Made Love Got War" uitgebracht,
waarin hij een meer persoonlijk relaas geeft van zijn ervaringen met politiek,
activisme en de media in de afgelopen veertig jaar.

In de
hectiek van het IDFA had ik een kort gesprek met hem, waarbij ik vooral
benieuwd was naar het effect van zijn media-werk. Want ondanks al het werk van
Solomon en de zijnen, lijkt de hoeveelheid propaganda en 'spin' alleen maar toe
te nemen?

Norman
Solomon: "Wat je ziet is een proces van het consolideren van de macht over media
door elites. Dat zie je zich in alle politieke systemen afspelen: in Rusland,
in de VS, en hier in Amsterdam… Het is 'corporate power' en dat gaat maar in
een richting: concentratie. In 1983 waren de belangrijkste media in de VS nog
in het bezit van 50 verschillende bedrijven. In het jaar 2000 waren dat er nog
maar 6, je kunt dus spreken van een heus mediamonopolie."

"Maar
tegelijkertijd is er ook momenteel veel meer activisme op het gebied van media
en veel meer kennis en begrip onder politieke activisten dan vroeger. Neem
bijvoorbeeld FAIR in New York, war aan media-analyse gewerkt wordt. Het is
hoopgevend dat steeds meer mensen beseffen dat media daadwerkelijk kunnen doden,
of helpen doden. Enkele decennia geleden hebben mensen als Noam Chomsky
belangrijk pionierswerk verricht, maar nu zijn er gelukkig veel meer mensen mee
bezig."

"Het
probleem is misschien nog wel het grootst bij de media zelf. Ik had een
persbijeenkomst in Londen voordat ik hier kwam, waar een van de journalisten
vroeg waarom deze film nu nodig was "want we weten dit toch
allemaal?". Waarop ik de vraag terug stelde dat als dat waar was, waarom
iedereen er zo passief bij bleef? Het antwoord is natuurlijk dat ze slechts
heel oppervlakkige kennis hebben van deze problematiek en daar alleen met
cynisme op reageren."

De
vraag is hoe je dan wel moet reageren?

Solomon:
"How to act is de kern van de hele zaak en je ziet dan ook dat een groot deel
van de berichtgeving van de media vooral laat zien hoe je je níet moet
organiseren. Er wordt heel weinig aandacht gegeven aan alternatieven en aan
politieke bewegingen en dergelijke, of alleen negatieve aandacht. De boodschap
is dan dat verzet onmogelijk is, of belachelijk."

Maar
hoe kun je daar tegenop boksen, wat zouden mensen moeten doen om tegenwicht te
bieden?

Solomon:
"De aloude dubbele strategie is nodig. Aan de ene kant moet er gewerkt worden
aan het opbouwen van onafhankelijke media. En daarnaast moet je het gevecht met
de 'corporate media' aangaan. Dat kan op allerlei fronten. Behalve dat je ze
kunt proberen te confronteren als ze klinkklare leugens uitzenden, kun je
bijvoorbeeld de geldstroom aanpakken. Zo kun je in specifieke gevallen de
invloed van lobby-organisaties en adverteerders achter berichtgeving onthullen
(2). En een van de belangrijkste eisen die je bij media moet stellen, is
democratische en transparante structuren."

Verder
wordt ons verteld dat internet de media heeft gedemocratiseerd. Vind je daar
wat van kloppen?

Solomon:
"Ach, dat wordt elke keer verteld als er nieuwe technologische ontwikkelingen
ingevoerd worden. Al in 1798 toen de eerste telegraaf kwam, werd dat verteld en
vervolgens bij de introductie van radio, film, televisie, het zou altijd een
democratisering zijn. Nu weer met internet. Maar het heeft er allemaal weinig
mee te maken. Technologie heeft op zich nooit iets kunnen democratiseren, de
mensen die er mee omgaan soms wel! Het lijkt er trouwens op dat er elk tijdperk
een nieuw soort magische 'middel' wordt bedacht dat voor een wonderbaarlijke
oplossing zal gaan zorgen voor alle problemen en waar je dan maar op moet
vertrouwen. Lange tijd was dat 'god', in de jaren zestig waren het 'drugs' en
nu is het 'technologie'."

Ik zie
op internet voornamelijk een gigantische hoop onoverzichtelijke
komplottheorien, als het om weerwerk tegen de mediamacht gaat. Volgens mij
hebben die de zaak eerder kwaad dan goed gedaan, of zie ik dat fout?

Solomon:
"Eerlijk gezegd zie ik daar ook weinig nuttigs in. Het meest vervelende vind ik
nog de suggestie die bijna overal onder ligt dat het allemaal het werk is van
een paar nare mensen. Daarvoor verdwijnt alles dat systematisch is uit het
zicht. Daarnaast is alles vaak zeer speculatief en zonder goed bewijsmateriaal
uitgevoerd. Ik erger me ook aan het feit dat er veel te weinig aandacht wordt
besteed aan de échte schandalen. Er is allang genoeg bewijs dat onze regeringen
betrokken zijn bij ernstige oorlogsmisdaden. Dáár zou de aandacht veel beter op
gericht kunnen worden."

Maar
gaat het volgens jou wel de goede kant uit, ontwikkelt zich een tegeninvloed
als het om media en manipulatie gaat?

Solomon:
"Ik zie het altijd als een meer. Je kunt een meer zien als één bak water, maar
in werkelijkheid zijn er allerlei lagen water van verschillende temperaturen en
die bewegen verschillende kanten op. Zo zijn er op het gebied van media en
informatie ook bewegingen in verschillende, soms tegengestelde, kanten te
ontwaren. Ik denk dat er in de VS op 'grassroots' niveau veel goede dingen
ontwikkeld zijn. Waar aan gewerkt wordt, en dat is ook hard nodig in andere
delen van de wereld, is een institutionalisering van media-onderzoek. Er moet
infrastructuur voor opgebouwd worden, zodat je minder afhankelijk van grillen en
individuele personen wordt."

"Daar
staat tegenover dat de 'corporatists' en militaristen natuurlijk óók geleerd
hebben. Kijk, Martin Luter King wist al in de jaren zestig toen hij verklaarde
dat (The US Governement) "the greatest purveyor of violence in the world
today
" was. Sindsdien is er niets veranderd, behalve dat ze het steeds
beter weten te verhullen. Wat me ook opvalt is dat in veel andere westerse
landen wel een meer kritische houding bestaat ten aanzien van het
buitenlandbeleid van de VS. Maar dat levert daar op zich klaarblijkelijk geen
betere regeringen op. Dat lijkt me, ook voor jullie, een probleem."

Nawoord:

Kritiek
op media is in de media zelf altijd een heikele kwestie en zeker in Nederland.
Voor je het weet voelen ook de journalisten die over het werk moeten oordelen
zich aangevallen en zijn ze daardoor niet meer in staat normaal te oordelen.
Een mooi voorbeeld was het commentaar in het Parool waar de recensent
knorrig verzucht dat "we het nu zo langzamerhand wel weten" (was het
maar waar!). De beschrijving op de website van Vrij Nederland (cosponsor van
het IDFA) was ook tekenend ("hij zaagt planken van heel dik hout, en
besteedt geen aandacht aan mogelijk tegenwicht in de 'ongehoorzame'
media"). Op de website van de VN is de schets verdwenen, maar omdat we hem
toen al opmerkelijk vonden, is die nog wel terug te vinden op het weblog van
Stan van Houcke
.
De recensent beëindigt zijn stuk zo met een dubbele schuiver. Hij verwijt de
film geen aandacht te hebben besteed aan "mogelijk tegenwicht in de
'ongehoorzame' media".
Maar dat doet de film juist wel. Zo wordt er het voorbeeld gegeven van een van
de weinige grote talkshows die kritisch waren over de naderende aanval op Irak,
van Phil Donahue. Diens programma op MSNBC kwam zwaar onder vuur te liggen en
werd enkele weken voor begin van de oorlog de nek omgedraaid… Daarnaast was
het drama natuurlijk dat er bij dat soort mega-events bijna geen 'ongehoorzame'
media van enige substantie meer zijn.

Een
meer afgewogen en positieve recensie verscheen op het weblog van
NRC-Handelsblad.

Noten:

1) Hun
nieuwste film is reel bad arabs

2) Een
mooi recent voorbeeld in Nederland was het 'nieuws' dat plastic bekers beter
voor het milieu zouden zijn dan afwasbare mokken. Dat bleek uit de koker te
komen van de plasticbekerindustrie. (Op sargasso is een van de weinige debunks
te vinden).

website van de film

Zie
voor een uitvoeriger recensie van de film het Belgische tijdschrift Mo*.

Tv-programma
Democracy Now over de film

Trailer van de film

De film
is uitgebracht door de Media Education Foundation (MEF)

Media
Beat.

Een
langer Engelstalig interview met Solomon.