Ga naar de inhoud

Slechte arbeidsomstandigheden Zuid-Afrikaanse bulkwijn

(28 januari 2020) Nederlandse supermarkten die Zuid-Afrikaanse bulkwijnen importeren dragen bij aan slechte arbeidsomstandigheden in de wijnindustrie, zo blijkt uit onderzoek door SOMO en TCOE. Beide organisaties willen met hun rapport het bewustzijn over deze schendingen vergroten en het werk van lokale vakbonden ondersteunen. Ze roepen Albert Heijn, ALDI, Jumbo, Lidl en PLUS op actief hun ketens te verbeteren risico´s in kaart te brengen en niet blind te vertrouwen op certificeringsinitiatieven.

5 min leestijd

(Bron: Supermacht.nl, overgenomen van SOMO.nl, foto winniepix, CC2.0/Flickr)

Supermarkten spelen een belangrijke rol in de wijnketen tussen Zuid-Afrika en Nederland. Door veel bulkwijn te verkopen als huismerkwijn, zetten ze druk op de prijzen, producenten en werknemers. Die laatste groep wordt geconfronteerd met te lage lonen om van te leven, ondermaatse huisvesting op boerderijen, gezondheidsrisico´s door onzorgvuldig gebruik van pesticiden, en verzet tegen vakbonden.

SOMO en de Zuid-Afrikaanse organisatie TCOE bouwen in hun rapport Pressing Issues [1] op veldonderzoek, rapporten van de lokale vakbond CSAAWU, onafhankelijke auditrapporten en vijftien jaar aan kritische ngo-rapporten over de arbeidsomstandigheden in de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie. Nederlandse supermarkten pikken maar traag de signalen op, en hebben nog geen serieuze stappen gezet op het gebied van due diligence [2] in hun toeleveringsketens voor Zuid-Afrikaanse wijn.

Bulk wijn, huismerk

zawijn2Naar schatting twintig tot vijfentwintig procent van alle wijn die in Nederland wordt verkocht, komt uit Zuid-Afrika. Daarvan wordt weer tachtig procent verkocht in en via supermarkten [3], meestal als huismerkwijn. Dit geeft supermarkten de mogelijkheid om te bepalen hoe de wijn eruit moet zien, en moet smaken.

Huiswijn wordt gemaakt van zogeheten ´bulkwijn´ die ongebotteld naar Europa komt. Deze wordt dan voornamelijk in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk in flessen gevuld, en naar Nederland geëxporteerd. Zuid-Afrika exporteert zestig procent bulkwijn en veertig procent gebottelde wijn. Bulkwijn is twee keer zo goedkoop om te importeren als gebottelde wijn. En de vraag naar bulkwijn neemt alleen maar toe: supermarkten ´produceren´ steeds meer huismerkwijnen.

Veel Zuid-Afrikaanse wijn wordt goedkoop verkocht: de prijs per hectoliter is één van de laagste ter wereld. Volgens Vinpro, de associatie van de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie, maakt zevenendertig procent van de wijnproducenten verlies.

Gevolgen voor werknemers

De lonen in de wijnsector zijn laag, en liggen zelfs onder het algemene Zuid-Afrikaanse minimumloon. Bovendien zijn veel werknemers afhankelijk van wijnboeren voor huisvesting op het bedrijf. De scheve eigendomsverhoudingen in Zuid-Afrika zorgen ervoor dat arme mensen op het platteland maar weinig mogelijkheden hebben om in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Betaalbare en fatsoenlijke woningen in de buurt van de afgelegen wijngaarden zijn bijna niet te vinden. Dit maakt arbeiders afhankelijk van boeren en kwetsbaar voor de mogelijke uitzetting.

Andere belangrijke kwesties voor arbeiders zijn de onveilige opslag en gebruik van pesticiden, en het wantrouwen tussen boeren en vakbonden die proberen arbeiders te organiseren. In de West-Kaap is maar vijf tot acht procent van de arbeiders lid van een vakbond. Een dramatisch laag percentage vergeleken met Zuid-Afrika als geheel (een kwart van de formele beroepsbevolking).

Er is geen eenvoudig antwoord op de problemen van arbeider op wijnboerderijen in Zuid-Afrika, maar ´stoppen met zaken doen´ is niet de oplossing. Nederlandse supermarkten moeten hun rol in de toeleveringsketen serieus nemen, eerlijke prijzen betalen zodat boeren een behoorlijk loon kunnen betalen, en actief samenwerken met hun lokale leveranciers – de vakbonden en certificeringsprogramma´s – om de situatie van werknemers daadwerkelijk te verbeteren”, zegt onderzoekster Gisela ten Kate van SOMO.

(tot zover de SOMO-tekst)

Meer lezen:
– ¨Ripe with Abuse – Human Rights Conditions in South Africa´s Fruit and Wine Industries,¨ Human Rights Watch South Afrika, augustus 2011.
– Over boek ¨Children of a bitter harvest, child labour in the Cape winelands,¨ door Susan Levine, 2013.
– ¨Farm Workers´ Living and Working Conditions in South Africa: key trends, emergent issues, and underlying and structural problems,¨ ILO, 21 juli 2015.
– ¨Bitter grapes – A voice to the voiceless, a critical investigation on the South African wine industry,¨ Heinemann, 3 december 2016.
– ¨SAFTU stand firmly behind the Oakvalley Estate farmworkers and calls for the intensification of the strike and solidarity with them,¨ SAFTU, 27 mei 2019.
– ¨South Africa’s new world wine smells off,¨ New Internationalist, 9 augustus 2017.
– ¨Forced labour and hidden labour exploitation to be tackled in new responsible business programme for the wine and fruit growing industry,¨ WIETA, SIZA, Together Strong, 29 november 2017.
– ¨Prominent businesses join programme to address forced labour in the fruit and wine producing industries in South Africa,¨ , Stronger Together/WIETA/SIZA, 14 mei 2018.
– ¨Huiswijn van de supermarkt perst Zuid-Afrikaanse boer uit,¨ Trouw, 28 januari 2020.

Noten:
[1] Hun rapport ´Pressing Issues´ is gebaseerd op veldonderzoek, rapporten van de lokale vakbond CSAAWU, onafhankelijke auditrapporten en vijftien jaar aan kritische ngo-rapporten over de arbeidsomstandigheden in de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie. (SOMO – Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen);  TCOE – Trust for Community Outreach and Education).
[2] De OECD Richtlijn voor Multinationale Ondernemingen met betrekking tot Due Diligence geeft aan dat bedrijven ongunstige gevolgen op gebied van de mensenrechten moeten voorkomen en verminderen die direct zijn verbonden aan hun bedrijfsactiviteiten, producten of diensten.
[3] Albert Heijn, ALDI, Jumbo, Lidl en PLUS

Bronnen:
– ¨Arbeidsomstandigheden in de Zuid-Afrikaanse wijnindustrie nog steeds slecht,¨ SOMO, 28 januari 2020.
¨Pressing Issues¨ (bijschrift), SOMO, 28 januari 2020.