Ga naar de inhoud

Recensie “In Verzet. Grootheid en mislukking van de oppositie tegen Hitler”

“Het waren intellectuelen, kunstenaars, aristocraten, mensen van de arbeidersbeweging en de kerken, jeugdgroepen of militairen die zich zeer individueel en moedig verzetten tegen (…) de realiteit van het naziregime”, zo stelt Wolfgang Benz in zijn boek “In Verzet. Grootheid en mislukking van de oppositie tegen Hitler”. 

3 min leestijd

(Bron: Het Observatorium.be)

Vanaf het prille begin ontstond er intellectueel “verzet tegen de antidemocratische, racistische en nationaalsocialistische Hitler-beweging. Denkers en wetenschappers waarschuwden al in een vroeg stadium voor het nationaalsocialisme”, schrijft Benz inleidend. Na de poging tot staatsgreep in München en de gevangenisstraf wilden Hitler en de NSDAP in 1923 de democratisch verkozen Rijksregering in Berlijn uitschakelen. De kritiek van wetenschappers en schrijvers als Carl von Ossietzky daarop, bleef bij een groot deel van de bevolking ongehoord. Het verzet kon niet verhinderen dat Hitler in 1933 aan de macht kwam. 

Vanaf de regeringsdeelname werden de wetsovertredingen van de naziregering door velen tenminste stilzwijgend aanvaard. Maar dat is uiteraard niet het volledige plaatje: heel wat moedige mensen weigerden zich er bij neer te leggen. In zijn omvangrijk werk traceert Benz hoe het verzet – tegen een steeds meer onderdrukkend en gewelddadig regime – ontstond en zich ontwikkelde. Hij legt uit hoe individuen uit zeer verschillende geledingen van de samenleving steeds actiever in verzet kwamen: jeugdbewegingen, joodse gemeenschappen, vakbondsmensen, intellectuelen, kerken, communisten, conservatieven of monarchisten, … Benz probeert te begrijpen “wat hen nu precies tot het verzet heeft gebracht en waarom het zo lang heeft geduurd voordat een enkeling tot het inzicht kwam dat hem tot handelen dreef.”

Uiteindelijk bleef het verzet weinig genetwerkt, verklaart Benz. “Het is het verslag van de eenzaamheid van individuen (…) en de moed van de enkeling die zich verzette en alle gevolgen op zich nam”. Benz verdiept zich ook uitgebreid in de “motieven en voorwaarden van het verzet”. Hij ontrafelt de mythen en onderzoekt “waarom sommige verzetsstrijders pas lange tijd na de nazidictatuur werden erkend en geëerd”.

Het boek “Im Widerstand. Größe und Scheitern der Opposition gegen Hitler” werd uitgegeven door de “Bundeszentrale für politische Bildung” (BPB), het Duitse federale Agentschap voor Burgereducatie. Het werd helaas (nog) niet naar het Nederlands vertaald. Dat agentschap heeft tot taak om het inzicht in politieke vraagstukken te bevorderen, het democratisch bewustzijn te consolideren en de bereidheid tot deelname aan de politiek te versterken. Het ontstaan van de BPB heeft vanzelfsprekend veel te maken met de ervaringen met het naziregime en de noodzaak van een actieve en goed geïnformeerde civiele maatschappij. Met hun bijdrage wil het federale agentschap voorkomen dat zoiets ooit nog kan gebeuren. Op 25 november 2022 viert het BPB zijn 70ste verjaardag.

De boeken van Wolfgang Benz worden beschouwd als standaardwerken van historisch onderzoek naar het nationaalsocialistische tijdperk en het verloop van de Holocaust. Hij is onder meer auteur van “Enzyklopädie des Nationalsozialismus” (1997, met Hermann Graml en Hermann Weiß) en het meerdelige “Handbuch über Antisemitismus”. “Was ist Antisemitismus?” (2004) is ondertussen een klassieker, evenals de negendelige serie “Der Ort des Terrors” (2005), geredigeerd met Barbara Distel: een van de meest uitgebreide beschrijvingen van het nazi-kampsysteem. Benz is lid onder meer lid van het Fritz-Bauer-Institut en van de academische adviesraad van het “Yearbook for Islamophobia Research” onder redactie van Farid Hafez.

Het boek telt 556 bladzijden en verscheen in mei 2020. Het is voor 7 euro (excl. verzendingskosten) te verkrijgen bij BPB.