Klimaatbescherming helpt tegen armoede
De woordvoerder van Caritas, liefdadigheidsorganisatie van de Rooms katholieke kerk in Duitsland, Astrid Schaffert benadrukt in een interview met haar dat de bescherming van het milieu bijdraagt aan de strijd tegen armoede. Wie klimaatbescherming wil verhinderen, benadeelt vaak de armen. CO2 reductie is sociaal.
(Bron: Tageszeiting, vertaling Ab de Wildt/Solidariteit)
Volgens Astrid is het huidige klimaatbeleid voornamelijk gebaseerd op de prijzen en subsidieprogramma’s. De financiering van hernieuwbare energie door de Europese Unie (EU) is een regressieve consumptiebelasting: wie minder verdient, betaalt een groter deel van het inkomen. De klimaatbescherming wordt niet gefinancierd met progressieve belastingen of belastingen op bezit, maar door de zeer ongezonde consumptiebelastingen. Van deze vorm van financiering profiteren vooral de rijken die hun geld goed weten te beleggen, terwijl de energie-intensieve industrie weinig hoeft bij te dragen. De mensen met een armoede-inkomen hebben procentueel het meest betaald aan de gelden voor CO2 reductie.
Progressieve belastingen
Waarom zijn subsidieprogramma’s oneerlijk?
Omdat de midden en hogere klasse het meest profiteren, terwijl bij iedereen geld gehaald wordt. De rijken innen bijvoorbeeld subsidies voor isolatie en energie neutraal maken van gebouwen en voor elektrische auto’s of reiskostenvergoedingen. Maar armen hebben geen gebouwen die je kunt renoveren en kunnen zich geen nieuwe elektrische auto permitteren, 50 procent van de onderste inkomensschaal heeft geen auto. De prijzen van lokaal openbaar vervoer zijn de laatste jaren met 80 procent gestegen en geen enkele politicus heeft zich daarover opgewonden. Maar protestacties tegen de hoge brandstofprijzen bij benzinepompen zijn schering en inslag.
Is de huidige coalitieregering van ‘rood’, ‘groen’ en liberalen op de goede weg door de afschaffing van de EU-bijdrage, de betaling van de hernieuwbare energie uit de belastingen en verdeling van de CO2-prijs van de verwarming tussen huurder en verhuurder?
Dit zijn goede stappen. De volgende stap zou de belasting op elke ton CO2 moeten zijn. Het is eigenlijk een regeling vanwege klimaatbescherming, maar ze moet dwingend worden gecombineerd met een klimaatdoel. Het geld mag niet worden gebruikt voor investeringen in de infrastructuur, maar moet terugvloeien naar de bevolking, anders hebben we alleen de EU-belasting ingeruild tegen de CO2-prijs. We moeten zowel ambitieuze klimaatbescherming eisen als sociale rechtvaardigheid. Voor investeringen hebben we progressieve belastingen nodig.
Sociale rechtvaardigheid
Hoe ziet uw sociaal klimaatbeleid eruit?
Ten eerste moet een klimaatvriendelijke infrastructuur worden gebouwd. Het openbaar vervoer moet betaalbaar worden en isolatie en klimaatneutrale renovaties van sociale woningen gestimuleerd. De armere mensen hebben klimaatvriendelijke actie-alternatieven nodig.
Ten tweede dienen de subsidies voor fossiele energieën die de midden en hogere inkomens bevoordelen en contraproductief zijn voor klimaatdoelen, te verdwijnen. Er zijn wetten nodig die het milieu als uitgangspunt nemen. De tijd van vrijwilligheid is voorbij.
Hoe kunnen met wetgeving het klimaat en de armen helpen?
De milieuvervuiling van auto’s moet naar beneden en tegelijk de olie- en gasverwarming gestopt. We hebben een tijdschema en beleid nodig hoe we bijvoorbeeld de oude (gas- en elektra)verwarmingen uit de huizen halen. De stellingname moet zijn: we stappen uit de technieken die onverenigbaar zijn met de klimaatdoelen van Parijs.
De armoede is opgevoerd om de klimaatbescherming af te remmen. Wat bedoelt u daarmee?
Dat was vooral de tactiek van de vorige regering. Deze ‘ontdekte’ altijd de armoede om bepaalde maatregelen die het milieu beschermen, af te zwakken. De alleen opvoedende ziekenverzorger/ster werd als alibi uit de kast getoverd die zich de hogere brandstofprijs niet kon veroorloven, om maar vooral niets te hoeven doen. Deze groep bestaat, maar wordt alleen als uitvlucht gebruikt. Als het erom ging, werd er niets gedaan. De vraag wie de klimaatneutrale ombouw van woningen moet betalen, is door de vorige regering nooit gesteld. En is er dus ook niets gebeurd.
Het is nu voor het eerst dat sociale rechtvaardigheid een rol speelt bij de subsidie van klimaatmaatregelen. Uitgezonderd zijn studenten en gepensioneerden, de ‘kwetsbaren’ dus. En de verlaging van de belasting aan de benzinepomp is zowel sociaal als klimaattechnisch een doodlopende weg.
Hoe rijker, hoe hoger CO2 uitstoot
Caritas kent al jaren een programma, de Energie-spaaractie, waarin voormalige uitkeringsgerechtigden zijn opgeleid om energieadviseur te worden die arme huishoudens helpt energie en geld te besparen. Hoe staat het daarmee?
Erg goed. We willen dit energiebesparende programma graag uitbreiden en tot een vast onderdeel maken van onze activiteiten. Het werkt, omdat het advies op ooghoogte is. De lagere inkomens of huishoudens besparen concreet geld en energie en merken dat direct in hun portemonnee. Vooral diegenen die van een uitkering moeten leven. Het programma zorgt er voor dat mensen weer aan de slag komen en de adviezen of het werk leveren energiedalingen op. Maar deze besparing staat in geen verhouding tot de besparingen die bij de midden en hogere inkomens gehaald kunnen worden.
Maar als er bij de middenklasse meer te besparen valt, adviseert u dan de verkeerde groep?
Nee, want bij de armen telt ieder kilowattuur en elke euro. Maar voor de grote klimaatbesparingen moeten we niet bij de armsten zijn. Zij stoten heel weinig CO2 uit, zij leven noodgedwongen al zeer spaarzaam. De armste 10 procent van de bevolking in Duitsland produceert zo’n twee ton CO2 per hoofd van de bevolking per jaar. Bij de rijkste 10 procent is het meer dan dertig ton, bij de rijkste 1 procent is dat ruim negentig ton. Zo zie je waar het meeste te besparen is.
Er wordt gezegd dat veel armen bang zijn voor klimaatverandering, maar tegelijkertijd kunnen beschermingsmaatregelen te duur zijn. Hoe komen we uit deze val?
We moeten laten zien dat klimaatbescherming helpt armoede te overwinnen. Het transportbeleid geeft veel geld aan de auto en weinig aan openbaar vervoer. Dit leidt tot mobiliteitsarmoede voor mensen met weinig geld, ouderen, tieners, fysiek en mentaal gehandicapten. Meer klimaatbescherming, dus uitbreiding van openbaar vervoer en veilige voet- en fietspaden, zou helpen bij het overwinnen van deze mobiliteitsarmoede. Hetzelfde geldt in de energiesector. Als we minder verbruiken, zouden we minder afhankelijk zijn van fossiele energie en hoeven de laagste inkomens minder uit te geven aan energiekosten.
Consumptie dalen bij rijken
U spreekt van rantsoenering in het energieverbruik. Dat klinkt als een oorlogseconomie.
We hebben een discussie nodig over hoeveel consumptie we ons op bepaalde gebieden kunnen veroorloven. Het gaat niet om nog meer consuminderen bij de armen, want de midden en hogere klassen laten een veel grotere milieubelastende voetafdruk achter. Daar moet minder geconsumeerd worden. Waarom praten we niet over rechtvaardige basisquota van elektriciteit en gas? Je kunt dit ook doortrekken naar vliegreizen. Deze quota zouden een zeker bestaan en betaalbaar leven moeten garanderen. Iedere consumptie die daaroverheen gaat en niet past in de Parijse klimaatdoelstellingen, zou duurder en flink belast moeten worden.
Mogen de armen meer consumeren en moeten de rijken inleveren zoals in het internationale debat beweerd wordt?
Dat klopt. Ongeveer 10 procent van de bevolking leeft in overvolle huizen. Zij hebben meer ruimte nodig. Er zijn huishoudens die te weinig energie ter beschikking hebben. Hun consumptie moet kunnen verbeteren. Maar aan de andere kant zijn er in Duitsland nog veel meer huishoudens die te veel energie en ruimte verbruiken. De consumptie moet dus bij de rijken dalen en niet bij de armen.
Zijn arme mensen betere klimaatbeschermers?
Feit is dat hun ecologische voetafdruk noodgedwongen veel kleiner is. Ik sta er ver vanaf om armoede als uitgangspunt te normeren. De vraag hoeveel genoeg is, mag niet aan de onderkant van de samenleving gevoerd worden maar aan de bovenkant. Of dat consuminderen of overlevingsnoodzaak is, is een andere vraag. Is het ergens van afzien om niet meer met je eigen auto in de file te staan? Als Caritas willen we laten zien hoe klimaatbescherming helpt de armoede te overwinnen. We hebben niet alleen klimaatbescherming nodig om ecologische redenen, maar ook om armoede te bestrijden.
(1) Met als titel Klimaschutz hilft gegen Armut 1 augustus 2022 verschenen bij Tageszeiting – taz.de/Caritas-Expertin-ueber-Konsum. Vertaling/bewerking: Ab de Wildt.