Histori Barsama: dekoloniseren van onderzoek

(Door Rogier Meijerink)

kopi susu

Letterlijk vertaald ‘koffie met melk’ wordt in het Bahasa Indonesia gebruikt om op een liefkozende manier te refereren naar iemand met Europese en Aziatische roots. In het Nederlands heet dat ‘koffie verkeerd’.

Ik heb geen idee of er een verband is maar ik vind dat dit voorbeeld treffen illustreert waar deze lezing over ging. Je zou moeten onderzoeken of er zo’n verband is en als dat er is, dan laat dit voorbeeld zien hoe ons alledaags leven en taalgebruik vandaag de dag nog altijd verweven is met ons niet verwerkt koloniale geschiedenis.
 
Voordat ik verder ga, moet ik eerst het één en ander uitleggen over wat er nu aan de hand is.

Nou, goed nieuws; Nederland gaat onderzoek doen naar de dekolonisatie oorlog in Indonesië 1945-1950. Het mocht eens tijd worden ook, want 70 jaar na dato is er nog altijd geen fatsoenlijk onderzoek gedaan. Ok, ‘de excessennota’ van 1969 daargelaten dan, dat was een schaamteloos stukje propaganda werk. Dus ja, goed en noodzakelijk om daar eens een eerlijk onderzoek naar te doen zou je zeggen. Toch is de kritiek bepaald niet van de lucht.
 
Op 14 september vond een kick off event plaats in pakhuis de Zwijger. Direct wordt duidelijk dat er iemand wordt gemist: Jeffry Pondaag van het stichting comité Nederlandse ereschulden. Hij blijkt niet aanwezig omdat hij niet is uitgenodigd. Voor de rest van de avond blijft hij de meest aanwezige afwezige. Jeffry Pondaag strijdt al tientallen jaren tegen de schaamteloze ontkenning en geschiedvervalsing door Nederland. Via rechtszaken is nu wel enige erkenning gekomen en juist dat lijkt de aanleiding voor dit onderzoek. Dus ja, dan is het vreemd dat Jeffry en het comité niet worden uitgenodigd.

Nog vreemder is wie het onderzoek gaat uitvoeren. De overheid heeft 4 miljoen beschikbaar gesteld en heeft het NIMH geselecteerd om het onderzoek te leiden. Niet de verwarren met NiMH, een oplaadbare batterij, het NIMH is het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. Dat is wat eigenaardig, het NIMH is onderdeel van defensie. Het kan lastig zijn om objectief te blijven als je de misdaden van je werkgever onderzoekt. Nog vreemder; waarom heeft het historisch onderzoeksbureau van het leger in 70 jaar nooit de enige oorlog die het Nederlandse leger heeft gevoerd onderzocht? Maar het begint pas echt te knellen als je je realiseert dat het NIMH getuigen is in de rechtszaken die het comité Nederlandse ereschulden voert voor nabestaanden van de Nederlandse oorlogsmisdaden.
 
Ok, beknopter kan ik het niet omschrijven. In nu pik ik er bewust alleen de ‘Nederlandse’ kritiek uit. Het hele kick of event zat bordenvol kritiek van heel andere aard en was aanleiding voor de Histori Barsama lezing en discussie. Maar om toch nog even vanuit dat ‘Nederlandse’ perspectief te beginnen:
 
Over wie praten we?
 
Jeffry weet met deze vier woorden te duiden, wat ik nog niet met een halve pagina kan uitleggen. Okee, ik doe een poging: Twee dagen na de capitulatie van Japan verklaart Indonesië zich op onafhankelijk. De Nederlandse regering erkende de Republiek Indonesië niet als onafhankelijke staat, maar beschouwde haar als een opstandige beweging binnen de kolonie Nederlands-Indië. Pas op 27 december 1949 vond, na zware internationale druk, de soevereiniteitsoverdracht plaats. Tijdens wat in Nederland nog altijd eufemistisch ‘politionele acties’ wordt genoemd, worden tenminste 150.000 onschuldige burgers vermoord, terwijl Rotterdam nog plat licht. Sterker nog, deze oorlog is met het de Marshallhulp gefinancierd. En nu komt de vraag: Over wie praten we?
 
In de officiële lezing erkennen we Indonesië pas sinds ’49. Tot die tijd was het Nederlands Indië. De slachtoffers zijn dus Nederlandse staatsburgers. Daarom noemen we deze oorlog ook geen oorlog maar hebben wij het over politie acties. En die mensen zijn vermoord omdat wij niet wilde erkennen dat het Indonesiërs waren. Maar dat is niet hoe we ze noemen. Overal, in de media, in de politiek en in geschiedenisboeken, spreken wij over Indonesische slachtoffers. Die mensen zijn vermoord omdat ze zichzelf Indonesiër noemde en wij dat het Nederlands Indië was. Die slachtoffers nu Indonesiër noemen zonder dat land vanaf 17 augustus 1945 te erkennen is een klap in het gezicht van iedereen die voor de strijd geleden heeft. Je ontneemt mensen hun identiteit en miskend de waarden waar voor gestreden werd.
 
Hoe zit het nou met die erkenning dan. Nou, om te beginnen in ’95. Ter gelegenheid van het 50 jarig bestaan van Indonesië was koningin Beatrix . Maar in de plaats van op 17 augustus, kwam ze vier dagen later. Waar de hoop was dat nu eindelijk erkenning of excuus zou komen, volgde een schaamteloze ontkenning. Als klap op de vuurpijl trog ze met een schare KNIL veteranen naar een begraafplaats. Een beetje zoals een Merkel die naar De Duitse militaire begraafplaats in Ysselsteyn gaat, met een groep SS veteranen in haar kielzog. Ietwat ongepast, zullen we maar zeggen.
 
Tien jaar later doet minister Ben Bot hier nog een schepje bovenop: “Dat de onafhankelijkheid van de Republiek Indonesië de facto al begon op 17 augustus 1945.” Deze zogenaamde ‘aanvaarding’ wordt in Nederland met gejubel ontvangen, en dat is ook de enige functie; om de gemoederen hier tot bedaren te brengen. Voor Indonesië is dit opnieuw een klap in het gezicht. ‘De facto’ betekend namelijk tijdelijk en te alle tijde herroepbaar.
 
Waarom doet Nederland hier nou zo moeilijk over. Helaas is ook dat nogal voor de hand liggend. Er is maar één plek waar je een Nederlander pijn kunt doem; in de portemonnee. Om te beginnen heeft Indonesië toen zij op 27 december 1949 soevereiniteitsoverdracht aanvaarde, ook een schuld van 4,5 miljard gulden aanvaard en betaald. Daarnaast heeft Indonesië  alle rechten en plichten over genomen van het Nederlands-Indisch Gouvernement. Dat geldt dus (volgens Nederland) ook voor achterstallig loon (ambtenaren werden niet betaald tijdens de Japanse bezetting), oorlogsschade en herstelbetalingen. Omdat Indonesië in ’49 het Indisch Gouvernement heeft overgenomen, is alle aansprakelijkheid voor 350 jaar koloniale uitbuiting voor Indonesië, zo vind Nederland… Ja ja, die Nederlandse handelsgeest.
 
Hier is een kerstboom opgetuigd me juridische drogredenen en de zuiverste geschiedvervalsing. Zo lang die kerstboom staat kan van herstel of toenadering geen sprake zijn, dan blijft deze oorlog door etteren. Dus de vraag of dit onderzoek van enige waarde kan zijn, kan worden beantwoord met de vraag: Over wie spreken we?
 
Zo, dat ter introductie. Maar als gezegd, dit is niet waar de Histori Barsama lezing en discussie over ging. Het is slechts een beknopte introductie van de meest basale voorkennis over de context waarin deze avond plaats heeft. De avond heet ‘Decolonizing Dutch Research, A Critical Consideration of the Indonesia 1945-50 Project.’
 
Het begin gaf me een wat ongemakkelijk gevoel; een avond met een dekoloniaal thema in een koloniaal instituut als de Universiteit Leiden en dan een openingstoespraak van een witte man, uit de VS nog wel. Maar ‘credit where credit’s due’, deze man presenteert een heel helder en verfrissent perspectief. Het is wat lang en in complex academisch Engels, maar zeker de moeite waard: link
 
En dan begint de panel discussie. Jeffry Pondaag komt, verkleed als Bung Karno (film) In het Bahasa Indonesia vertelt hij vrij vertaald; “Als je weet wat dit is, weet je waar het onderzoek moet beginnen.” Hij deelt drie zakjes uit die rond gaan in de zaal. Eén met kruidnagel, één met nootmuskaat en één met peper. Dat is waar de kolonisatie volgens de Nederlandse geschiedenisboeken mee begon, 350 vóór waar het onderzoek begint. Oh ja, en de VOC gaat niet over specerijen. Het gaat over drugs- en slavenhandel.
 
Waar haalt Nederland het recht vandaan om een land dat 18.000 km verder op ligt, als hun bezit te beschouwen. Ik heb ooit wel herdacht, ik weet dat ik een keer ergens op de afsluitdijk mijn auto aan de kant heb gezet op 4 mei, maar op een gegeven moment in de jaren ’80 had ik zo iets van, dat doe ik niet meer. Want wat Nederland nu doet is geschiedvervalsing. Hoezo herdenken? Hoezo vrijheid? En dat merk ik tot op de dag van vandaag nog hoor. Het is gelukt dat de Nederlandse regering en ook de Nederlandse… eh… ‘historici’ die dan ook onderwijs, het is gelukt om hun volk op het verkeerde been te zetten. Want wij zijn ook mensen, wij zijn van vlees en bloed hè. Wat is het verschil tussen mij, vader, en de Indische mensen die hier zijn, wat is daar het verschil in? Ze zijn allemaal daar geboren. Het enige verschil is ze hebben daar het kolonialisme in stand gehouden. En dat geld ook voor de zogenaamde… eh… KNIL militairen. Zonder die mensen is Nederland daar helemaal niets. Want die mensen weten de weg… om hun eigen volk te vermoorden.
 
Duzzz… . Jeffry weet m er aardig in te knallen zullen we maar zeggen… Een wat ongemakkelijke stilte volgt, waar een applaus volgens de etiketten thuis hoort. We hadden bij ‘de kick off’ op 14 september al gezien dat Jeffry heel aanwezig kan zijn als hij niet aanwezig is, dat lukt hem ook als hij er wel is.
 
Nee, wees gerust, ik ga hier niet twee uur discussie uitschrijven. Ik haal er een paar citaten uit die op mij veel indruk maakte. Maar kijk vooral de hele lezing zou ik zeggen, want alles was bijzonder leerzaam.
 
De meeste indruk maakte op mij toch wel Francisca Pattiptlohy (92) (link video, ook hieronder te zien), of tante Cisca:

{youtube}T4cIzkkOulg{/youtube}
 
“Why do you want to research violence? Violence is only a consequence of colonialism. I think it’s much more important to research what colonialism is doing to people. And than not only what it did to the colonized, but also what it did to the colonizers. So if you really want to do genuine research, because I think it will also help the colonizer to become more informed and have more understanding about the problems that we now have. Violence is not the problem at all, violence is a consequence of colonialism.”
 
En dan was er die man uit het publiek, doe vroeg of hij een minuutje kon krijgen.
 
Er is een stukje geschiedenis nodig, anders kun je volgens mij dit onderzoek niet doen. Hij schrijft vijf woorden op het schoolbord:
1 Dutch
2 Eurosian
3 Chinees
4 Dog
5 inlander