Ga naar de inhoud

Het verleden zit in je lijf – podcasts over transgenerationele traumata

Een transgenerationeel of intergenerationeel trauma is gedrag veroorzaakt door een trauma dat wordt doorgeven aan de volgende generatie(s). Grootouders die hun oorlogstrauma doorgeven aan hun kleinkind.

7 min leestijd

(Door Ronja en Petra, overgenomen van Doorbraak)

Een voorbeeld van zo’n overdracht van een trauma is het verhaal van de jongen die altijd veel schoenen in huis had. Ik hoorde zijn verhaal een paar jaar geleden op de radio. In een interview vertelde hij dat hij vaak nieuwe schoenen koopt, terwijl hij eigenlijk niet zo veel om schoenen geeft. Verbaasd over zijn eigen gedrag ging hij op onderzoek uit. Zodoende kwam hij erachter dat zijn grootmoeder een van de dodenmarsen tijdens de Tweede Wereldoorlog had overleefd. Het was toen winter en door de kou was zij bijna haar voeten verloren. In de jaren na de oorlog stond zijn grootmoeder er altijd op dat iedereen in het gezin goede schoenen had zodat niemand kou zou leiden. Het effect van deze bezorgdheid was enorm. Het kleinkind heeft een soort angst ontwikkeld om een tekort aan schoenen te hebben en koopt daarom bijna maandelijks nieuwe schoenen.

Dit is maar een voorbeeld van hoe een trauma doorgegeven kan worden. Misschien heb je zelf ook al een traumatische ervaring meegemaakt, bijvoorbeeld politiegeweld of seksueel geweld, en heb je niet door dat je het (al) aan je kind aan het doorgeven bent. Het kan iedereen overkomen. Maar niet iedereen durft erover te praten.

Een aantal mensen durft wel te praten. In drie podcasts delen zij hun ervaringen en kennis wat betreft transgenerationele traumata. Een eerste podcast is een voorbeeld van een transgenerationeel trauma. Daarna volgt een pittige medische uitleg over wat een transgenerationeel trauma precies is, en in de laatste podcast kun je horen hoe je ermee zou kunnen omgaan.

1. Als geschiedenis in je opstaat

In het kort: Als geschiedenis in je opstaat”, een zoektocht naar het verband tussen het verleden en de lichamelijke klachten in het hier en nu, drie delen, elk een half uur lang, in het Nederlands, transscript via de VPRO-website beschikbaar.

De maaksters

De maaksters van deze podcast zijn schrijfster en theatermaakster Marjolijn van Heemstra en Iris van Santen, projectleider bij het Rijksmuseum en betrokken bij de tentoonstelling “Revolusi! Indonesië onafhankelijk”.

Waar gaat het over?

Volgens de VPRO-website gaat deze podcast over een onderzoek hoe traumata uit het koloniale verleden door kunnen werken in het heden. Hiervoor is de podcast opgedeeld in drie delen. In deel 1, “Ik herken en herbeleef”, maakt de luisteraar kennis met Marjolijn van Heemstra en Iris van Santen. Van Santen heeft sinds de opbouw van de tentoonstelling Revolusi! lichamelijke klachten. Snel wordt duidelijk dat dit niet zomaar klachten zijn. Om de oorzaak te vinden, moeten de twee vriendinnen verder de geschiedenis induiken.

In deel 2, “Wat een lichaam weet”, probeert Van Santen meer te weten te komen over haar familiegeschiedenis en wordt duidelijk op welke manieren angst en pijn van vorige generaties door kunnen sijpelen. In het laatste en derde deel, “De nachtzeereis”, is er veel aandacht voor de emotionele kant van familietraumata en wordt op indrukkende wijze beschreven hoe de vader van Van Santen uiteindelijk de tentoonstelling bezoekt.

Wat vonden wij?

Tijdens een autorit luisterde ik op Radio 1 naar de eerste aflevering: “Ik herken en herbeleef”. Ik was meteen geboeid en razend enthousiast. Ik vond het leuk en erg dapper dat iemand (vage) lichamelijke klachten serieus neemt en op onderzoek uitgaat. Van Heemstra en Van Santen deinzen er dan ook niet voor terug om echt de familiegeschiedenis in te duiken. Geboeid door het verhaal ging ik snel aflevering 2 en 3 luisteren.

Wat een beetje jammer is, is dat het eigenlijk twee verhalen in één zijn: een eerste verhaal over de opzet van de tentoonstelling en een tweede verhaal over wat het doet met je als je in je familiegeschiedenis gaat graven. De tentoonstelling is de aanleiding en in de derde aflevering de afsluiting van het onderzoek naar de familiegeschiedenis. Dat begrijp ik als luisteraar heel goed. Alleen had het tussendoor geen kwaad gekund iets minder aandacht te besteden aan de vergaderingen en de opbouw van de tentoonstelling en meer te focussen op de manieren hoe je onderzoek kunt doen naar je familiegeschiedenis.

Gelukkig besteed Van Heemstra wel veel tijd aan het bevatten van wat nou eigenlijk een transgenerationeel trauma is en hoe zich dat uit. Na het luisteren weet je dat misschien nog niet helemaal, maar het geeft zeker een eerste aanzet om over jezelf en je eigen familiegeschiedenis na te denken. Deze podcast is absoluut een aanrader!

2. Rätsel des Unbewußten (Lives of the Unconscious)

In het kort:Der lange Schatten des Traumas”, uitleg over transgenerationele traumata, 0:24h, in het Duits, Engelse vertaling beschikbaar: “The Long Shadow of Trauma – Transgenerational Transmission”.

De makers

De makers van “Rätsel des Unbewußten (Lives of the Unconscious)”, een podcast over psychoanalyse en psychotherapie, zijn Cécile Loetz en Jakob Müller. Ze zijn werkzaam als psychoanalytici en wetenschappers. Over zichzelf zeggen ze dat ze de focus willen leggen op een moderne aanpak van psychoanalyse en psychotherapie.

Waar gaat het over?

In de aflevering “Der lange Schatten des Traumas” (The Long Shadow of Trauma – Transgenerational Transmission) leggen Loetz en Müller uit wat transgenerationele traumata zijn. Hoe worden traumata doorgegeven? Hierbij onderscheiden zij twee manieren van doorgeven: de directe en de indirecte manier. Bij de directe overdracht wordt het trauma herhaald. Ouders slaan hun kinderen omdat ze door hun eigen ouders werden geslagen. De indirecte overdracht is het zwijgen over een trauma. Dit zwijgen laat echter ook sporen achter bij de volgende generatie.

Wat vonden wij?

Der lange Schatten des Traumas” is een heel pittige uitleg over transgenerationele traumata. De podcastmakers presenteren veel (medische) informatie om te verwerken. Ik heb deze aflevering in stukjes geluisterd en regelmatig delen terug gehoord. Het was de moeite meer dan waard. Ik begrijp nu veel beter hoe een trauma de volgende generaties kan beïnvloeden. Een echte eye opener was dat juist het zwijgen over iets ook impact kan hebben op een kind. Daar had ik nooit eerder bij stil gestaan.

3) Traumasporen in het lichaam

In het kort:Traumasporen in het lichaam”, interview met Francine Oomen en Maurits de Bruijn over hun trauma, 1:17h, in het Nederlands (ook als video beschikbaar).

De makers

Het platform ArtEZ studium generale en het kunsttijdschrift Mister Motley organiseerden in het kader van het jaarthema Lichaam en (on)macht een gesprek met schrijvers Oomen en De Bruijn over intergenerationeel trauma. De interviewster is kunstjournaliste Lieneke Hulshof.

Waar gaat het over?

Lieneke Hulshof gaat in gesprek met Oomen en De Bruijn. Hulshofs gesprekspartners vertellen over hoe bij hen een trauma heeft doorgewerkt en hoe zij patronen proberen te doorbreken. Oomen vertelt over haar moeder en haar eigen trauma. Deze ervaringen en de omgang ermee heeft ze in een graphic novel gevat: “Hoe overleven we”. In die graphic novel neemt ze de lezer mee op haar zoektocht om met de gevolgen van seksueel geweld om te gaan. De Bruijn vertelt over zijn boek “Ook mijn Holocaust” over het oorlogstrauma van zijn moeder en hoe het doorwerkt bij hem.

Wat vonden wij?

Geboeid door het verhaal van Oomen heb ik meteen haar boek “Hoe overleven we?” gelezen. Haar boek is een mix van een graphic novel en een collage. Zij gebruikt teksten, tekeningen, en foto’s om het verhaal van haar en haar moeder te vertellen. Ik ben onder de indruk van hoe zij erin slaagt om over seksueel geweld te praten en er mee om te gaan. In het boek legt zij ook op een toegankelijke manier uit wat bijvoorbeeld een posttraumatische stressstoornis is of wat je kunt doen bij heftige emoties. Het is (wellicht onbedoeld) een handleiding geworden over hoe je met je eigen trauma en dat van de vorige generatie zou kunnen omgaan. Zeker de moeite waard om het interview te luisteren en het boek te lezen.

Veel luisterplezier!

Ronja en Petra (Engelse vertaling)