Een Vergeten Politieke Moord

Jeruzalem: hier is God wreder / Dan hij in één stad is geweest / De Klaagmuur: ik buig mijn hoofd neer / in een gebed dat beeft en vreest  [Jacob Israël de Haan]

Politieke moorden

Op 6 Mei wordt in Rotterdam, als jaarlijks op die dag gebruikelijk, de dood van Pim Fortuyn herdacht. Het is inmiddels 19 jaar geleden dat Pim Fortuyn op het Mediapark in Hilversum werd omgebracht door de radicale milieuactivist Volkert van der G. Het was de eerste politieke moord op een Bekende Nederlander (BN-er) sinds tijden.

Al snel gevolgd door nóg een politieke moord, die op de filmregisseur en eveneens Bekende Nederlander Theo van Gogh op 2 November 2004 in de Amsterdamse Linnaeusstraat door de moslimfanaat Mohammed Boyerie. Daarvoor was al decennia geen politieke moord in Nederland geweest, zo wordt daar dan steeds bij vermeld. Maar is dat wel juist?

Als laatste politieke moorden voorafgaande aan die op Fortuyn en Van Gogh worden dan genoemd de lynchpartij op de gebroeders de Wit in Den Haag door een woeste menigte op 20 Augustus 1672. Men kan inderdaad de gebroeders Johan en Cornelis De Wit en Johan van Oldenbarnevelt gerust de BN-ers van hun tijd noemen. Maar… dat er tussen hun moord en die van Fortuyn en Van Gogh geen politieke moord op een andere BN-er zou hebben plaats gevonden, dat is onjuist.

Er heeft in die zogenaamde ‘moordloze’ tussenperiode wel degelijk een zo’n te kwalificeren politieke moord plaats gevonden. Een moord die zeker zoveel stof deed opwaaien in zijn tijd, als de moorden op Fortuyn en van Gogh in de onze. Waarschijnlijk heeft het ongenoemd blijven van deze politieke moord er mee te maken dat de plaats van het misdrijf niet in Nederland was, maar in Palestina. De wandaad was echter wel degelijk een moord op grond van politieke motieven op een toenmalig Bekende Nederlander. Ik heb het hier over de moord op Jacob Israël de Haan in Jeruzalem op 30 juni 1924.

…Omdat hij opkwam voor gelijkwaardige behandeling van de Arabische bevolking

De schrijver Jacob Israël de Haan, broer van de eveneens bekende schrijfster Carry van Bruggen, was zeer zeker een Bekende Nederlander in zijn tijd. Zijn boek met schetsen over de Amsterdamse wijk ‘de Pijp’ in 1904, De Pijpenlijntjeshad hem zelfs berucht gemaakt. Dat was omdat daar een homoseksuele verhouding in voor komt. Vèr voor Gerard Reve dus. De goegemeente reageerde geschokt. De schrijver verloor zijn baan bij de krant, werd gedwongen te stoppen met lesgeven, en werd de SDAP uitgezet. In 1908 deed De Haan niettemin er nog een schepje bovenop. In Pathologieen, deondergang van Johan Vere de Witt wordt zelfs een homoseksuele verhouding met sadomasochistische inslag beschreven.

De Haan was in zijn tijd een erkend dichter. Ook nu nog. Niemand minder dan Gerrit Komrij stelde een Bloemlezing uit De Haans gedichten samen: Ik ben een jongen te Zaandam geweest. In zijn Inleiding rekent Komrij De Haan tot de grootsten in de Nederlandse Dichtkunst. Dat is misschien wel wat veel gezegd, maar het is zeker waar dat van De Haans (omvangrijke) reeks kwatrijnen, er velen zijn, die niets van hun oorspronkelijke kracht verloren hebben. Zie bovenstaand kwatrijn over de Klaagmuur

Komrij’s interesse in De Haan had zeker te maken met hun beider grote belangstelling voor persoon en werk van Oscar Wilde. De Haan bezoekt zelfs de gevangenis van Reading Goal, waar zijn literair idool Oscar Wilde zijn straf had moeten uitzitten wegens het verrichten van homoseksuele handelingen – in Wilde’s tijd strafbaar in de UK.

Bekend is ook De Haans boek over zijn tocht langs Russische gevangenissen in 1918. Want De Haan was in zijn tijd behalve dichter ook een vooraanstaand strafrechtjurist en criminoloog. Wat dat betreft past hij moeiteloos in de reeks literatoren –criminologen die op de Nederlandse criminologiebeoefening z’n stempel gedrukt heeft.

Hij past in een reeks, die begint met De Haans vriend de medicus Sam Aletrino, de eerste criminoloog in Nederland. Die reeks kent verder grote literaire namen als Willem Nagel (schrijversnaam: J.B.Charles) en Ronni Dessaur (schrijversnaam: Andreas Burnier). Te noemen valt verder Jacq. van Weringh als Koos van Weringh, Peter Hoefnagels onder zijn eigen naam en het pseudoniem Boris Thomas, Koos Dalstra als de Maximaal Dalstar, Herman Bianchi als Thomas Cashet met de Engelstalige bundel A Breviary of Torment. Jak van der Meulen met een tweetal dichtbundels, en tot slot de criminoloog-romanschrijver Herman Franke, van wie de volgende, gedenkwaardige uitspraak is: ‘Schrijvers zijn misdadigers. Criminologen zijn schrijvers.’(!)

Jacob Israël de Haan maakte zich in toenmalig Palestina, waar hij correspondent was voor het Algemeen Handelsblad, in zionistische kring niet geliefd door op te komen voor een gelijkwaardige behandeling van de Arabische bevolking. Hij woonde ook ostentatief in de Arabische wijk van Jeruzalem. Door de zionistische organisatie Hagana, werd hij daarom geliquideerd op 30 Juni 1924. Op bevel van Itzak Ben Zwi, de latere (na Ben Goerion) president van Israël (1952-1963).

In 1992 wijdde Emile Fallaux een documentaire aan de zaak De Haan ‘Het einde dat men niet keren kan’, waarin Fallaux de man, die de drie dodelijke pistoolschoten op De Haan loste, wist te interviewen (zie Online). Zijn naam: Avraham Tehomi, toen inmiddels een 89-jarige zakenman in Hongkong.

Liquidatie

De hoogste vorm van liquidatie 

is de liquidatie van een dichter (!)

Het overkwam Jacob Israël de Haan

vanwege zijn broederlijke omgang

met de Arabieren

door de Zionisten van toen

die dat met lede ogen zagen

in het Beloofde Land.

Drie kogels in zijn borst

als in de rug geschoten, zo laf              

in 1924  in de Jaffastraat

in Jeruzalem.

De dichter, die daar

ver voor hem werd omgebracht

op Golgotha

al even meedogenloos

was Jezus, ‘de Joodse Boeddhist’

de Spoken Word– poëet van de Bergrede

Zalig de Zachtmoedigen…

Poëzie wonderbaarlijk mooi…zoveel Goedheid!

Manuel Kneepkens