Ga naar de inhoud

Berichten over armoede – Een journalistieke kijk op ontwikkelingssamenwerking

De vakantieperiode is weer afgelopen. Waarschijnlijk duizenden Nederlanders lopen nog met de reiskriebels rond, waarvan velen met een schuldgevoel. Door het aanschouwen van bittere armoede in continenten als Azië of Afrika, hebben ze zoiets van: ik wil iets bijdragen, maar wat? Voordat de zoveelste stichting uit de grond gestampt wordt, die vriend en vijand bestookt om geld te geven voor het bouwen van een schooltje of een kliniek, kan het geen kwaad het boek Berichten over armoede van Marco Broere er op na te slaan. Als hoofdredacteur van lokaalmondiaal geeft hij ‘Een journalistieke kijk op ontwikkelingssamenwerking’.

7 min leestijd
boekbroere

In 2004 bracht Broere samen met zijn actiemaatje Hans Beerends het boek De bewogen beweging uit. Wat gaat over ‘Een halve eeuw mondiale solidariteit’. Berichten over armoede past prima in dit straatje en is een waardige opvolger.

In het voorwoord van Broers collega Stefan Verwer wordt gelukkig direct duidelijk gemaakt dat de titel berichten over armoede, misleidend is. ‘Als reactie op Marcs weblog over zijn bezoek aan El Salvador in april dat jaar schreef Beerends dat hij er zich altijd aan had geërgerd als mensen in ontwikkelingslanden ‘of als zielig en arm of als zelfbewuste vrijheidsstrijders’ werden neergezet. Hij vroeg zich af ‘waarom er geen mensen beschreven werden die gewoon bakkersknecht, huisvrouw, straatveger, kleine ondernemer, scholier et cetera waren. Wanneer krijgen we nou eens solidariteit op basis van gewoonheid? Solidariteit op basis van het herkennen van mensen die net als wij graag willen dat het op school goed gaat met hun kinderen en dat hun dochter niet met de verkeerde man thuiskomt, die blij zijn met een promotie of een meevallertje in de dagelijkse handel, of enthousiast omdat de plaatselijke voetbalclub gewonnen heeft. Ik zie in jouw blog dat je precies daarmee bezig bent.’’

Broers nieuwe boek, dat deels gebaseerd is op artikelen die al eerder geplaatst zijn in Vice Versa, onzeWereld, IS, National Geographic Magazine, AD Magazine en Trouw, richt zich allesbehalve op een hip onderwerp. Zoals hij beschrijft in de inleiding ligt ontwikkelingssamenwerking sinds 2003 zwaar onder vuur toen tijdens het begrotingsdebat Ayaan Hirsi Ali de politieke aanval opende.  Met ‘het werkt niet en heeft nooit gewerkt’, kunnen we haar woorden in het kort samenvatten. In 2009 kwamen daar nog eens uiterst kritische boeken bij van onder andere Linda Poolman, De Crisiskaravaan, en Dead Aid van de jonge Zambiaanse econome Dambisa Moyo. En volgens Broere was er in oktober datzelfde jaar allesbehalve een feeststemming toen er bij zestig jaar ontwikkelingssamenwerking stilgestaan werd. ’Gekneusd en misschien wel een beetje geknakt is de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking gestrompeld naar haar zestigste verjaardag, onzeker of ze de pensioenleeftijd nog wel zal halen’.

Broere begon zijn eerste journalistieke reis in 1991. In Kisuma, een stad aan het Victoriameer in het westen van Kenia, raakte hij onder indruk van de wijze woorden van pater Hans Burgman. De 62-jarige Nederlander woonde in een sloppenwijk. ’Niet om zieltjes te winnen, maar om mijn medemensen te dienen’, was zijn motivering. Burgman deed Broere uit de doeken ‘dat wanneer je deel wilt uitmaken van de oplossing, je eerst deel moet uitmaken van het probleem. Plato zei al dat een goede dokter zelf een beetje ziek moest zijn. Die uitspraak kun je ook toepassen op werk in de derde wereld. Een goede ontwikkelingswerker moet eerst zelf een klap van de misère krijgen. Als hij zich helemaal buiten het probleem stelt, wordt hij een theoreticus. Maar wanneer je bij de mensen bent, draag je bij aan de gemeenschap. Daarom is ons uitgangspunt om eerst deel te worden van die gemeenschap.’ Broere laat zich duidelijk door deze woorden beïnvloeden. ’Ik ben ervan overtuigd dat de sector, door voort te bouwen op zijn krachtige traditie en door middel van realistische communicatie, uit de impasse kan raken. Als dat lukt, kan de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking als vitale zestiger het volgende decennium met vertrouwen ingaan.’

In tien hoofdstukken vliegt hij als een soort tegenhanger van de millenniumdoelen langs diverse continenten. In Uganda ontmoet hij bijvoorbeeld Hans Engelhart, die als tropenarts voor hulporganisatie Memisa werkt. Wanhopig vertrouwt hij aan de pen van Broere, ’Er zijn wel eens momenten dat ik denk: dit is allemaal aids. Ik ben toch niet opgeleid als stervensbegeleider?’ Ook Sarah Ntiro, die namens de Ugandese regering verantwoordelijk is voor de coördinatie van buitenlandse hulp, treft hij wanhopig aan. ’Donoren hebben er een hekel aan om gecoördineerd te worden. In het Rakai-district liep het echt uit de hand. Buitenlandse organisaties werken niet alleen langs elkaar heen, maar ze werkten ook nog tegen. We hebben toen geëist dat ze samen gingen werken. Dat vonden ze niet leuk.’

In Kenia wordt de bloeiende markt van de prostitutie omschreven. Harrie Oostrum ontvangt Broere daar als een welkome gast. ’We proberen mensen uit een vicieuze cirkel te halen. Zo’n cirkel begint wanneer een vrouw van het platteland naar de stad komt om werk te zoeken. De enige betaalbare woonruimte is te vinden in de sloppenwijken. Als ze geen baan kan vinden, moet ze via prostitutie aan geld zien te komen. De vraag naar prostituees is enorm, omdat veel mannen in de sloppenwijken hun gezinnen op het platteland hebben achtergelaten.’ Op een dag stapt een brutaal meisje van ongeveer dertien jaar naar voren om haar verhaal te doen. Een maand eerder is ze door drie mannen verkracht. Via een non kwam ze op de school in Makuri terecht, waar ze begeleiding krijgt om haar leven weer op te pakken. ’Ik wil dat je opschrijft dat ik na de school een echte baan wil met een goed inkomen. Dan kan ik andere mensen helpen die op straat leven.’ Later weet Oostrum in het boek te melden dat het meisje door de verkrachting besmet blijkt te zijn met hiv en hieraan overleden is in 1995.

Als aan de lopende band laat Broere andere personen aan het woord. Bijvoorbeeld Robert Brightwell en Robert Dransfield, twee Britten in Nederlandse dienst van SNV, die tseetseevallen introduceren bij de lokale bevolking. Met Ali B vliegt hij naar Bangladesh, die als ambassadeur van Rap Around the World in korte tijd maar liefst zeven reizen naar ontwikkelingslanden maakt om liedteksten te maken over de jongeren die hij daar aantreft. ’Dit is een fantastische kans om iets goeds te doen. Ik wil later niet met een dikke bankrekening doodgaan, maar wel met een grote levensrekening.’ Na de tour biecht Ali B op dat al zijn impressies hem ook wel verward hebben. ’Nederland is spiritueel gezien misschien wel het armste land ter wereld. Wij worden gehersenspoeld door reclame en marketingtrucjes. De belangrijkste overeenkomst tussen het leven in ontwikkelingslanden en het rijke westen is dat kinderen overal de dupe zijn. In ontwikkelingslanden worden ze uitgebuit door de armoede, bij ons door de commercie.’ Broere geeft nog vele personen een stem en tientallen landen en projecten worden als een dagboeknotitie beschreven. Zoals de vloedgolf aan hulp die Sri Lanka te verduren kreeg na de tsunami. In tegenstelling tot de traditionele hulp komt duurzaam ondernemen er in Berichten over armoede heel goed af en het is natuurlijk niet voor niets dat dit door velen als een nieuwe toverformule hartelijk omarmd wordt. En het wordt helemaal duidelijk waar Berichten over armoede nu echt overgaat als Broere bij Ali B op de biechtstoel plaatsneemt. ’Ik vertel de rapper over de bewuste keuze die ik jaren geleden gemaakt heb om juist ook over de kracht van ontwikkelingslanden te berichten, en dat ik ervan overtuigd ben dat mensen liever stukken lezen met aandacht voor de potentie van mensen dan dingen die alleen maar gaan over hulpbehoevendheid.’

Het is de vraag of je het na het lezen van het boek nog in je hoofd haalt om een nieuwe ’goede doelen’ stichting op te zetten. Hopelijk gaan we de geschiedenisboeken in met een nieuwe halve eeuw mondiale solidariteit.

——————————-

Marc Broere Berichten over armoede- Een journalistieke kijk op ontwikkelingssamenwerking
Kit Publisher – Amsterdam 2009.
ISBN 978 94 6022045 6 / 224 bladzijdes

Het boek maakt onderdeel uit van 1komm4miljard, een gezamenlijke debattenreeks van Icco en lokaalmondiaal over de toekomst van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking, www.1komma4miljard.nl (de website is sinds 1 mei opgegaan in www.viceversaonline.nl)