Ga naar de inhoud

Vrijheid is therapeutisch

25 jaar
Wegloopcentrum Utrecht – de plek waar mensen de psychiatrie de rug toe kunnen
keren.

8 min leestijd
Placeholder image

Op
vrijdag 30 november organiseerde Stichting Wegloophuis Utrecht een symposium met als titel “La Libertà è terapeutica!”
(Vrijheid is therapeutisch). Diverse gastsprekers waren uitgenodigd om hun
visie op dwang&drang in de hedendaagse psychiatrie aan het publiek te
presenteren. Het boek ‘Te gek om vast te zitten – 25 jaar Wegloophuis Utrecht’
werd gepresenteerd met natuurlijk bijbehorend feestje. Zo’n 150
geïnteresseerden waren op de dag afgekomen. Globalinfo was getuige van deze
bijzondere dag.

De
eerste spreker Dirk den Hollander is verpleegkundige en medeontwikkelaar van de
methodiek ‘Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen’. Volgens hem heeft deze
methodiek zijn wortels in de antipsychiatrie. Het gaat onder andere om het zelf
vorm geven van je leven. Om het belang van evenwichtige relaties en dat
deelname aan de maatschappij een recht is. Ondanks dat vandaag de dag
rehabilitatie een modewoord geworden is en geïnstitutionaliseerd, volgens den
Hollander, blijft hij strijdvaardig. Zeer bevlogen vertelt hij dat de
combinatie tussen ervaringsdeskundigen (ex-psychiatrische cliënten die een
bijdrage leveren aan de behandeling) en onderzoek de psychiatrie een duw in de
juiste richting (met minder dwang en meer vrijheden) kan geven. Ook benadrukt
hij de noodzaak van verzet. Daar moet volgens hem juist de kracht vandaan
komen. De hulpverlening ziet verzet vaak als iets negatiefs, ‘oninvoelbaar
gedrag’. Maar verzet is empowerment en moet juist gekoesterd worden. En
wanhopige pogingen om vooruit te komen horen daar soms bij en ook die moeten
geaccepteerd worden, aldus den Hollander.

Met een
glimlach weet psychiater/schrijver Bram Bakker ons mede te delen dat een
voordracht op dit symposium het hoogste is wat haalbaar is voor hem als
gastspreker. Vanwege zijn kritische uitlatingen wordt hij bij tv-programma’s
niet meer als deskundige uitgenodigd. Desondanks zegt hij nog altijd een
overtuigd psychiater te zijn. In tegenstelling tot zijn collega-artsen probeert
hij niet altijd met protocollen te werken en wil hij cliënten niet als een
‘object’ behandelen. Hij roemt het Wegloophuis om zijn successen en
populariteit. Aan de andere kant vindt hij treurig dat het er moet zijn. De
huidige psychiatrie mag volgens Bakker nog wel meer luisteren en begrip tonen
voor de doelgroep. Ontwikkelingen in de maatschappij zijn echter verontrustend
volgens hem. Zo worden er via internet heel veel mensen gepest en bedreigd. ‘Je
ziet niet wat voor emotionele schade je aanricht bij andere mensen.’ Ook de
opkomst van de vaatwasser vindt hij een jammerlijke ontwikkeling. ‘De beste
gesprekken had je vaak tijdens de afwas, dan kwam alles ter sprake en was er
ruimte om dingen uit te spreken’.

Hoop
tot verandering heeft de psychiatrie volgens Bakker nog wel. Druk van cliënten
kan volgens hem zorgen dat de psychiatrie zich aan gaat passen aan de cliënten.
En de opkomst van ervaringsdeskundigen ziet hij als iets positiefs, ‘zij nemen
het op voor de psychiatrie’. Hij hoopt dan ook dat er meer samengewerkt gaat
worden en dat hulpverleners de ervaringsdeskundigen niet als een bedreiging
zien, maar juist als een waardevolle aanvulling. Bijna direct na zijn praatje
moest hij er weer vandoor omdat hij een cliënt moet beoordelen op een zitting
in Arnhem. Het doen van tbs-inschattingen noemt hij geen lolletje, doch doet
hij het met overtuiging. ‘De meeste psychiaters zijn niet onafhankelijk. Ze
werken bijna allemaal voor Justitie. Dat is toch een bijzonder vreemde
situatie?’

In de
pauze sprak ik met Marry Mos, raadslid van GroenLinks Utrecht. Ze is werkzaam
binnen de cliëntenbeweging in de geestelijke gezondheidszorgen. Op haar website
is te lezen, ‘Ik maak me hard voor een goede gezondheidszorg, kom op voor de
rechten van mensen met een achtergrond in de psychiatrie en probeer samen met
cliënten, ex-cliënten en betrokkenen mensen kansen en perspectief te bieden’.
Initiatieven vanuit de bevolking zegt ze van harte te ondersteunen. Tijdens de
discussies werd er nogal eens een kritische vinger naar de politiek
uitgestoken. Maar volgens Mos is dit niet altijd terecht. ‘Ik vind het
belangrijk dat ideeën van mensen gehoord worden en dat er altijd gekeken kan
worden naar de haalbaarheid. Wat dat aangaat mogen mensen altijd bij mij
aankloppen.’ Tijdens het ochtendprogramma zag ik haar nog druk sms-jes sturen
en haar agenda bijwerken. Toen ’s middags ervaringsdeskundige Martijn Kole aan
het woord was zat ze met open mond en met volle bewondering te luisteren.

Toen ik
bij de balie navroeg of Mos de enige politicus was die op het symposium
afgekomen was klopte een wat oudere man mij op mijn schouder. ‘Hoezo vraagt u
dit? Ik ben CDA-statenlid en ben vanuit interesse op deze dag afgekomen.’ Na de
theepauze was ik hem echter alweer uit het oog verloren en bleek Mos de enige
politicus die het van belang achtte om deze dag in zijn geheel bij te wonen.

Martijn
Kole (medewerker Bureau Herstel van Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht
en docent HEE) noemt zichzelf ‘een wereldversleuteraar’. Het heeft lang geduurd
voordat hij aan zijn idealen heeft kunnen werken. 12 jaren is hij als ‘cliënt’
door het leven gegaan. Toen hij eenmaal besloot om onder zijn eierschaal
vandaag te komen vond hij de kracht terug om aan zijn toekomst te werken. Hij
heeft echter nog altijd een broertje dood aan het woord diagnose. ‘Eenmaal met
een bepaald etiket opgeplakt ga je er ook naar gedragen’. Hoop heeft bij hem
altijd een belangrijke rol gespeeld. ‘Het geeft kracht’. En hij benadrukt nog
eens het bestaansrecht van het wegloophuis. En dat is de mens achter de
diagnose zoeken. ‘Het Wegloophuis heeft goede pogingen gedaan om de cliënten op
hun menszijn aan te spreken’. Zelf heeft hij heel veel steun van zijn
medecliënten ervaren, die zagen dat hij meer was dan zijn diagnose. Als een
mantra bleef hij de woorden van Calimero herhalen: ‘Zij zijn groot en ik is
klein. En dat is niet eerlijk.’ Hier stond een sterke en inspirerende man op
het podium die zowel in het binnen als buitenland lezingen verzorgt over de
cliëntenbeweging.

Detlef
Petry was de afsluitende spreker. Hij heeft zich in de loop van de jaren onder
andere verzet tegen (de herinvoering van) shocktherapie. Ook de invoering van
dbc’s (diagnose behandel combinaties) heeft volgens Petry geen positieve glans
aan de psychiatrie gegeven. ‘Het is ontwikkeld om alles te controleren en zo
goedkoop mogelijk te maken’. En de DSM IV (de ‘bijbel’ van de psychiater om een
diagnose te stellen) noemt hij ‘een geïnstitutionaliseerde vorm van
patiëntenhaat’. Hij trekt negatieve lijn nog verder omlaag als hij over de
toekomst spreekt. ‘Privatisering zal voor een tweedeling in de gezondheidszorg
zorgen. Balkende kan wat mij betreft de pot op. De hele verandering in de
gezondheidszorg is van bovenop, zonder overleg, opgelegd. Psychiaters zijn niet
geraadpleegd, laat staan de cliënten om wie het gaat. Dit noem ik een morele
misdaad’. Volgens hem zou behandeling gericht moeten zijn om een samenwerking
tussen cliënten, familie en hulpverleners tot stand te brengen. ‘Alle partijen
moeten elkaar constructief ondersteunen, niet technocratisch, maar solidair.’

Voordat
het feest losbarste werd het symposium beëindigd met een discussie over wat er
– kort door de bocht genomen – nu goed en fout aan de psychiatrie is. Dat was
soms een hilarisch gebeuren. Zo probeerde Jolijn Santegoeds van actiegroep
Tekeer tegen de isoleer! haar afschuw van de nog altijd aanwezige dwang binnen
de psychiatrie met ferme woorden te onderstrepen. Een agent in vol ornaat wilde
in tegenstelling tot haar argumenten wijzen op het feit dat het opheffen van
separeerruimtes een slechte ontwikkeling is. Hij ging zelfs zo ver dat hij
beweerde dat cliënten nu het risico lopen de gevangenis in te gaan als er niet
genoeg separeerruimtes binnen de psychiatrie zijn. Ook waren er enkele
verpleegkundigen (en tevens ervaringsdeskundigen zoals bleek) die het woord
namen. Het was bijzonder aandoenlijk hoe mensen zich betrokken voelen bij de
verbetering van de psychiatrie. Ieder vanuit zijn of haar eigen achtergrond. Zo
sprak ik een verpleegkundige van de SBWU (Stichting beschermende woonvormen
Utrecht) die zich actief inzet voor een meer menswaardige psychiatrie. Zo vind
hij het raar dat er speciale cliënten en verpleegkundigen wc’s zijn en idem
dito maaltijden. ‘Alsof we vies zijn van elkaar!’.

Het was
een inspirerende dag. En het is prachtig om te ervaren dat de antipsychiatrie
nog altijd een kloppend hart heeft met versstromend bloed. Ondanks dat er van
alles opgelegd wordt door zorgverzekeraars en vastgeroeste psychiaters zijn er
grote groepen mensen bezig met het gevecht voor een psychiatrie met minder
dwang en waar een menswaardig bestaan op de voorgrond staat.

Het
mooi vormgegeven boek (80 pagina’s, ISBN 978-90-9022396-4) is hier nog eens een
bewijsstuk van. Je kunt het bestellen door 19,50 euro over te maken op
rekeningnummer 5230091 van Stichting Wegloopcentrum Utrecht o.v.v. ‘Te gek om
vast te zitten’.