‘Plan B’ Controverses in Kopenhagen

(door Thomas Sablowski, foto: euro-planb.dk)

‘We zijn hier om de gerechtvaardigde woede en frustratie te vertalen naar een internationale beweging voor echte verandering. Mensen in Europa moeten een alternatief hebben voor het neoliberalisme van de EU.’ Met deze woorden opende Pernille Skipper, woordvoerder en afgevaardigde in het Deense parlement voor de Rood-Groene Alliantie, afgelopen weekend de conferentie ‘Voor een Plan B in Europa!’ Meer dan 200 belangstellenden uit vele Europese landen kwamen naar Kopenhagen als reactie op de uitnodiging door de Deense en Zweedse socialisten en de GUE/NGL, de linkse groep in het Europese Parlement; 21 partijen waren vertegenwoordigd.

Na de eerdere conferenties in Parijs en Madrid, was dit de derde ‘Plan B’ conferentie. De behoefte van Europees links aan een Plan B werd verschrikkelijk duidelijk, met name door de ervaringen van de griekse Syriza-regering. De les was dat een linkse regering op landelijk niveau geen radicale politieke verandering kan bewerkstelligen, zolang die gechanteerd kan worden door de Europese Centrale Bank, die simpelweg de geldkraan kan dichtdraaien.

De discussie over een Plan B is echter niet alleen verbonden aan de vraag in hoeverre het mogelijk is of nodig is om uit de Europese Monetaire Unie te treden teneinde de bewegingsruimte te vergroten op nationaal niveau. Er is ook nog de vraag hoe links uberhaupt vast kan blijven houden aan het idee van de Europese Unie. Wil links een Europese federale staat, of juist een lossere vorm van integratie. Kan de EU op sociaal en democratisch gebied van binnen uit hervormd worden? Of is een breuk noodzakelijk niet alleen voor de muntunie maar met de EU als geheel voordat enige nieuwe vorm van internationale samenwerking in Europa kan worden ontwikkeld?

Volgens de Noorse vakbondsactiviste Asbjørn Wahl zit links in een diepe ideologische en politieke crisis; de crisis van links wordt weerspiegeld door de opkomst van rechts. Wahl riep op tot een systematische discussie binnen links over de oorzaken van haar crisis. Zolang er geen heldere analyse is, stelde hij, zal elke poging om eenheid van actie te scheppen onder links in een impasse verzanden.

Als voorbeeld van de problemen van links, noemde Wahl, naast haar onduidelijke verhouding met de EU, het duidelijke onvermogen om te leren van de vele negatieve ervaringen van coalitieregeringen met sociaaldemocraten. Zijn standpunt dat links de kritiek op de EU niet aan rechts over zou mogen laten, werd algemeen gedeeld. De deelnemers aan de conferentie waren het allemaal eens dat zowel de muntunie als de EU met zijn huidige institutionele structuur ontworpen is om een permanente klassenstrijd te voeren van boven tegen loonarbeiders.

Terwijl er vergaande overeenstemming is binnen Europees links over de kritiek op het neoliberale en ondemocratische beleid van de EU, lopen de ideeen over alternatieven sterk uiteen. Li Andersson, voorzitter van de Finse Linkse Alliantie, vatte de algemene inschatting in een notedop samen dat er maar twee opties zijn – de muntunie moet worden aangevuld met een gemeenschappelijk fiscaal en sociaal beleid, of ze zal anders uiteenvallen vanwege de ongelijkwaardige ontwikkelingen in de Euro Zone. Persoonlijk zag zij geen toekomst voor de muntunie en ze stond niet alleen in deze zienswijze.

De deelnemers aan de conferentie verwierpen in grote meerderheid elke verdere overdracht van autoriteit naar de EU in het kader van een Europese federale staat. ‘Ik wil niet nog meer cntralisatie van macht – ik vertrouw het gewoon niet’, was hoe Malin Björk, lid van het Europees Parlement voor de Zweedse Linkse Partij het stelde. Catarina Martins, voorzitter van het Linkse Blok in Portugal, stelde dat democratisch federalisme in de EU onmogelijk is vanwege de machtsverhoudingen tussen de lidstaten.

Of links nu in de aanval zou moeten gaan en een uittreding uit de EU zou moeten voorstaan, was een controversieel punt. Een deelnemer uit Engeland waarschuwde voor de illusie dat Brexit tot een ‘socialistisch ontwaken’ zou kunnen leiden en gaf aan dat het omgekeerde waar is, dat wil zeggen dat de rechten die binnen de EU bestaan nu weggehaald zullen worden van de Britse loonarbeiders.

Luca Mesec, afgevaardigde voor het Initiatief voor Democratisch Socialisme in het Sloveense parlement, vergeleek de situatie in de EU met de desintegratie van Joegoslavie, toen nationalisme uit de hand liep en uitliep op massamoord. De republieken van het voormalige Joegoslavie zijn er nu erger aan toe dan onder Tito. Er zit ook een nationalistische element in een Plan B, stelde Mesec; en men moet beseffen welke gevaren daar aan zitten. Desondanks steunde hij het initiatief voor een Plan B omdat het de enige manier zou zijn om progressieve verandering in de EU in gang te zetten.

Joanna Bronowicka van de nationale leiding van de nieuwe Poolse linkse partij RAZEM benadrukte dat in Polen ‘Europa’ nog steeds geldt als een belofte van moderniteit en dat een eis tot uittreding daarom bijna onmogelijk gesteld zou kunnen worden. In Portugal wordt de bijtreding tot de Europese Gemeenschap nauw verbonden met het einde van de militaire dictatuur en wordt in deze zin positief beschouwd, volgens Caterina Martins; links is daarom niet direct aan het uitdragen dat er uit de EU getreden wordt, maar probeert duidelijk te maken waar en waarom breed gedeelde eisen, zoals voor hogere lonen, betere sociale voorzieningen, en betere publieke diensten, botsen met EU-instellingen.

Medeoprichter van Attac Peter Wahl pleitte voor een meer flexiebele integratie in Europa, een ‘variabele geometrie’. Links, stelde hij, zou zich meer moeten richten op het idee dat staten in de EU niet allemaal hetzelfde hoeven te doen; in de toekomst, zo benadrukte hij, moeten landen zoeken naar het vormen van ‘coalities van welwillenden’ voor projecten zoals de uittreding uit het opwekken van energie met kolen of de invoer van een belasting op financiele transacties. Jeanne Chevalier, van de Franse Parti de Gauche, presenteerde verschillende concepten voor een alternatieve muntunie. Het werd gedurende de conferentie duidelijk dat de discussie over alternatieven voor de Europese Monetaire Unie aanzienlijk uitgebreider en meer genuanceerd waren dan in Duitsland.

Links in Duitsland zou meer oog moeten hebben voor de discussies die zich in andere Europese landen afspelen. Al na het Brexit-referendum zei de Franse presidentskandidaat Jean-Luc Mélenchon dat het denken in Frankrijk er op neerkomt dat we of Europa veranderen, of er uitstappen. Als er enige kans is voor progressieve veranderingen in de EU dan zal dat in alle gevallen in deze tijden niet mogelijk zijn zonder Mélenchon’s dreiging van een Plan B en zijn overwinning in de presidentsverkiezingen van komend jaar. Volgens de opinie-onderzoeken is hij nu de kandidaat van versplinterd links die de meeste stemmen zou kunnen trekken en waarschijnlijk ook de enige linkse die nog enige kans zou kunnen hebben bij een tweede ronde tegen Marine Le Pen, de kandidaat van het extreemrechtse Front National. Degenen binnen links in Duitsland die een Plan B verwerpen en willen blijven vasthouden aan de EU en de muntunie, zouden dit goed moeten beseffen.

Oorspronkelijk gepubliceerd in Neues Deutschland, 21 November 2016

Aanvullingen:

Zie hier een video-opname van de zaterdag van de conferentie.

En een verklaring over Turkije.