Onderhandelingen vrijhandelsverdrag tussen EU-Mercosur weer op gang

Dit is verontrustend nieuws. “De besprekingen zijn in 2004 al eens afgeketst” schrijft de krant droog.

Het duitse tijdschrift Lateinamerika Nachrichten (nr 373/374, juli/augustus 2005) [1] heeft een artikel gepubliceerd van Sandra Schuster (“Stop and Go – Wirtschaftsverhandlungen zwischen der EU und dem MERCOSUR” [2]) dat beschrijft waarom het goed was dat de besprekingen in oktober 2004 in het slop raakten [3].

Na twaalf ronden van taaie onderhandelingen, mislukten in oktober 2004 de vrijhandelsbesprekingen tussen de EU en MERCOSUR – in ieder geval voorlopig. Officieel werd de voortzetting van de onderhandelingen om het begeerde “strategische partnerschap” alleen uitgesteld en wel tot voorjaar 2005. Maar die planning leek meteen al erg optimistisch, en is ondertussen door de werkelijkheid ingehaald. Enerzijds liep op 31 oktober jongstleden het handelsmandaat van de Europese commissie af, waarmee ook de legitimiteitsbasis van het uiteindelijk beslissende Comité 133 van de EU verdween. Anderzijds kwam er harde kritiek van een aantal EU-lidstaten op het voorstel om de blokkering in de onderhandelingen van tafel te krijgen door een “4+4-bijeenkomst” tussen Frankrijk, Spanje, Duitsland en Groot-Brittannië aan Europese kant en de vier lidstaten van MERCOSUR te organiseren.

“Het voorlopig mislukken van de onderhandelingen schept vooral een welkome adempauze voor de sociale bewegingen in de MERCOSUR-regio”, verklaarde Thomas Fritz, handelsexpert van de Berliner Landesarbeitsgemeinschaft Umwelt und Entwicklung (BLUE 21) al afgelopen november. Door middel van talloze protestakties in de MERCOSUR-staten hadden vooral sociale bewegingen, vakbonden, boerenorganisaties en de landlozenbeweging geprobeerd de regeringen te bewegen om het verdrag niet te ondertekenen. Ze benadrukten daarbij vooral de rampzalige economische, sociale en ekologische gevolgen van het vrijhandelsverdrag.

Overal ALCA

Nadat de MERCOSUR en de Europese Unie in mei 1992 een verdrag over “interinstitutionele samenwerking” hadden afgesloten, werd in 1995 een raamakkoord voor de vorming van een “interregionale associatie” ondertekend. Naast “samenwerking” en “politieke dialoog” richt dit akkoord zich nadrukkelijk op de vorming van een vrijhandelszone. Vergelijkbare verdragen sloot de EU in 1997 met Mexico en in 2002 met Chili.

Kort gezegd zijn ze de tastbare bewijzen van een nieuwe strategie voor Latijns Amerika, waarmee de EU probeert te reageren op de initiatieven van de VS gericht op de vorming van een continentale Amerikaanse vrijhandelszone. Bij de wedloop met de VS kan klaarblijkelijk af en toe niet voorkomen worden dat de agenda’s en de conferenties precies parallel lopen. Zo werd bijna tegelijkertijd met de “Top van de Americas” in 1994 in Miami, waar besloten werd tot het ALCA-verdrag (Continentale Amerikaanse vrijhandelszone), door de Europese raad op haar vergadering in Essen besloten om de banden met dezelfde landen en met de MERCOSUR-landen aan te halen. Doorslaggevend was bij de EU de angst dat een vrijhandelsakkoord met de VS de Europese economische spelers naar de zijkant zou dringen, zoals het toentertijd aan het Europese Parlement werd medegedeeld. Daarom zouden de onderhandelingen dan ook “snel” en “voortvarend” uitgevoerd moeten worden.

Eisen en conflicten

De MERCOSUR zelf is de grootste handelspartner van de EU en de belangrijkste markt voor direkte investeringen in Latijns Amerika. Een mislukking van het project zou dan ook om dezelfde reden pijnlijk uit kunnen vallen voor de Europese economische leiders. De Duitse belangstelling gaat daarbij traditioneel uit naar de auto- en chemiesector, alsook de export van machines en langhoudbare consumptiegoederen. Spaanse bedrijven zijn sterk vertegenwoordigd in de sector banken, en verzekeringen en telecommunicatie, terwijl de stroom- en watermarkt door Franse bedrijven gedomineerd wordt, gedeeltelijk in consortia met Spaanse en Britse ondernemningen.

Terwijl er bij de onderhandelingen relatief makkelijk overeenstemming was bij de ‘zachte’ punten ‘samenwerking’ en ‘politieke dialoog’, was dat bij het thema ‘handel’ allerminst het geval: de MERCOSUR eist nadrukkelijk een verdergaande toegang tot de Europese landbouwmarkt, terwijl de EU staat op vergaande opening van de dienstenmarkt op het gebied van telecommunicatie, financiën en maritieme handel. Ver bovenaan het Europese verlanglijstje staan bovendien regelingen op het gebied van bescherming van investeringen en de wettelijke gelijke behandeling van buitenlandse investeerders. Verder streeft de EU naar wettelijk vastgelegd recht op gelijke toegang bij overheidsaanbestedingen en de uitbreiding van patentrecht.

“Strategische partnerschap” of gewoon een slechte deal?

Van de kant van de Europese Unie wordt het beoogde verdrag geprezen als de grondsteen van een “strategische partnerschap” in het kader van de uitdagingen die de globalisering stelt. Zoals het doel in het raamverdrag van 1995 benoemd werd, gaat het om “het scheppen van een klimaat zodat de economie in beider belang ontwikkeld kan worden”. Als kernconcept wordt daarbij gemikt op de vorming en versterking van netwerken tussen vooral kleine en middelgrote ondernemingen van beide regio’s, om de overdracht van kennis mogelijk te maken. Critici wijzen erop, dat van dit principe in de praktijk weinig terecht zal kunnen komen door de strenge patentregelingen. Ook wijzen ze erop dat de vergaande eisen op het gebied van deregulering van de kant van de Europeanen, vooral goed uit zullen werken voor de grote transnationale concerns. Voor de Zuidelijke landen zijn de gevolgen groot, aangezien niet alleen de markten geopend moeten worden, maar ook op wettelijk gebied veel zal veranderen.

Vooral de door Brazilië vurig verdedigde opvatting om het industriebeleid en de economische ontwikkeling zelf te kunnen blijven bepalen, zou wel eens verleden tijd kunnen worden. De politiek zal immers beduidend minder te zeggen krijgen, als afgesproken wordt dat er niet in de markt ingegrepen mag worden en dat buitenlandse investeerders gelijkgesteld moeten worden met binnenlandse. Daardoor dringt zich ook de vraag op naar wat er overblijft van de democratie. Als de MERCOSUR de Europese wensen zou navolgen, dan zou het niet meer mogelijk zijn om een souverein industriebeleid te voeren, met alle bijbehorende componenten zoals de bescherming van minder concurrentiekracht bezittende industriesectoren, lokale en regionale ontwikkeling, of de mogelijkheid om in geval van een financiële crisis in te grijpen in het vrije kapitaalverkeer.

Ook door machtige landbouwbedrijven uit de MERCOSUR-staten – die wel ogen hadden voor toegang tot de Europese markt – werd druk uitgeoefend om toe te geven aan de Europese eisen op het gebied van diensten, investeringen en openbare aanbestedingen. Daar staat tegenover dat in Brazilië zelfs het Nationaal Verbond van de Industrie zich al in mei vorig jaar uitsprak tegen zo een slechte ruil.
Het laatste woord is hierover nog niet gesproken en de sociale bewegingen in de zuidkegel hebben aangetoond dat het mogelijk is om alternatieven te eisen. Zoals het continentale netwerk van de ‘Alianza Social’ in zijn verklaring vorig jaar oktober aangeeft, biedt het vastlopen van de onderhandelingen de sociale bewegingen aan beide kanten van de Atlantische Oceaan een nieuwe kans. Deze moet benut worden om in het verdere proces van de onderhandelingen naast het afdwingen van transparantie ook consekwent de eis van ontwikkeling en mensenrechten in het project te vervlechten.

Noten:
[1] http://www.lateinamerikanachrichten.de
[2] vertaling: “Stop and Go, handelsbesprekingen tussen de EU en MERCOSUR”.
[3] Zie ook: “Dreigend vrijhandelsakkoord tussen EU en Mercosur” (https://www.globalinfo.nl/article/articleview/440/).

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Kees Hudig/ WTO-Zip.)