Leeswijzer bij de Europese Grondwet

Afkomstig van de website van Comite Grondwet Nee. Je kunt een opgemaakte versie van de leeswijzer (die op een tweezijdig A4-tje af te drukken is om verder te kopiëren) bestellen bij: info@grondwetnee.org

Om het u makkelijk te maken en u op een aantal belangrijke punten te attenderen bieden wij u deze leeswijzer aan. De Grondwet bestaat uit vier delen, die allemaal belangrijk zijn. Laat u geen zand in de ogen strooien door mensen die zeggen dat alleen de eerste twee delen van belang zijn, omdat die nieuw zijn. Het referendum gaat over de hele Grondwet, en net als bij uw verzekeringspolis moet u ook de kleine lettertjes lezen.

Sociaal
In het eerste deel staan de doelstelling van de Unie en de bevoegdheden van de verschillende organen van de Unie. Daar leest u bijvoorbeeld in artikel I.3.: ‘De Unie zet zich in voor de duurzame ontwikkeling van Europa, op basis van evenwichtige economische groei en van prijsstabiliteit, een sociale markteconomie met een groot concurrentievermogen die gericht is op volledige werkgelegenheid en sociale vooruitgang, en van een hoog niveau van bescherming en verbetering van de kwaliteit van het milieu.’ Voorstanders van de Grondwet worden niet moe om deze passage aan te halen, om daarmee aan te tonen dat deze Grondwet heel sociaal is en marktwerking niet boven alles laat gaan. Hou de term ‘sociale markteconomie’ goed in gedachten als u verder leest, want het is de enige keer dat hij in de Grondwet wordt genoemd. Bij de verdere uitwerking heet het gewoon ‘open markteconomie’ en ligt er vooral nadruk op het vrije en onbelemmerde verkeer van kapitaal en het vergroten van het concurrentievermogen. Daarom moet u ook de hele Grondwet lezen.

Democratisch
Ook over democratie staan prachtige passages in het eerste deel van de Grondwet. Na het lezen daarvan kunt u in deel 3 opzoeken hoe het werkelijk is geregeld. De Europese Unie kent vele organen: de Europese Raad, de Raad van Ministers, de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank, het Europese Hof van Justitie en het Europees Parlement. Alleen het Europees Parlement wordt door de bevolking gekozen. Je zou dus denken dat het Europees Parlement veel macht heeft. Dat het net als het Nederlandse Parlement wetsvoorstellen in kan dienen en indien nodig met een meerderheid van stemmen Eurocommissarissen en desnoods de hele Europese Commissie naar huis kan sturen. Maar dat kan het Parlement nu juist allemaal niet met deze Grondwet. Een individuele eurocommissaris kan door het Parlement helemaal niet naar huis worden gestuurd, en voor het wegstemmen van de hele Commissie is een tweederde meerderheid nodig (artikel 340). Met slechts de steun van eenderde plus één stem kan de commissie dus blijven zitten. Het Parlement heeft medebeslissingsrecht over de begroting. Dat betekent dat ze zich uit mag spreken over het voorstel van de Raad. Maar om echt iets te veranderen is er na een heel ingewikkelde procedure uiteindelijk een drievijfde meerderheid in het Parlement nodig. Het democratische basisprincipe dat een meerderheid bestaat uit de helft plus één gaat hier niet op. Voorstanders van de Grondwet benadrukken dat het Europees Parlement nu over 80 procent van het Europese beleid iets te zeggen krijgt. Vreemd zo’n percentage, want het gaat natuurlijk om het belang van de verschillende beleidsthema’s. Maar zelfs als we van dat getal uit gaan betekent het dus dat op 20 procent van het beleid geen democratische controle is. Daar vallen wel zaken onder als het buitenlands beleid en het monetaire beleid.

Vreedzaam
Het bevorderen van de vrede wordt in deze Grondwet als eerste doelstelling genoemd. De manier waarop die wordt nagestreefd klinkt echter weinig vreedzaam. ‘De lidstaten verbinden zich ertoe hun militaire vermogens geleidelijk te verbeteren.’ (Artikel 41). Om dat te stimuleren wordt er een ‘defensieagentschap’ opgericht om ‘de industriële en technologische basis van de defensiesector te versterken.’ In eerdere versies van deze Grondwet heette dit nog onomwonden ‘bewapeningsbureau’. Ook wordt expliciet de weg geopend naar militaire missies buiten het Grondgebied van de Unie. De lobby van de Europese wapenindustrie heeft veel succes gehad. Europa legt in de Grondwet vast dat ze te allen tijde mee blijft doen met de wapenwedloop en met het ‘defensieagentschap’ is tevens een machtig instrument geschapen om de export van de Europese wapenindustrie naar derde landen te bevorderen. Daarbij kan volop geprofiteerd worden van staatssteun. Want de regel die (in het kader van de vrije en onbelemmerde marktwerking) overheidssteun voor bedrijven of sectoren verbiedt geldt niet voor de wapenindustrie. Voorstanders van de Grondwet beweren dat het bij deze passages alleen maar om efficiëntie gaat en dat Europa niet militaristischer wordt. Maar dat staat er niet en alle voorstellen die Europa vreedzamer zouden kunnen maken zijn verworpen, zoals het oprichten van een ontwapeningsbureau of een Europese Burger Vredesmacht (waartoe het Europees Parlement tien jaar geleden reeds heeft opgeroepen).

Sociale rechten
In de Grondwet is ook het Handvest van de grondrechten opgenomen. Daarin staan behalve de klassieke mensenrechten ook allerlei sociale rechten. Zoals: het recht op toegang tot sociale zekerheidsvoorzieningen; het recht op toegang tot preventieve gezondheidszorg; het recht op toegang tot beroepsopleidingen, et cetera. De formulering ‘recht op toegang’ is niet toevallig. Dit handvest is namelijk alleen verplichtend voor de instellingen van de Unie (de Europese organen) en voor de lidstaten ‘in zoverre ze Europese regels toepassen’. Zaken als onderwijs, gezondheidszorg en dergelijke zijn geen Europese beleidsterreinen, dus kan de burger eigenlijk geen rechten ontlenen aan deze passages. Er zijn twee nieuwigheden in de Grondwet opgenomen die door de voorstanders als het summum van democratie worden gezien. De openbaarheid van de vergaderingen van de Raad van Ministers en het initiatiefrecht. Europese burgers kunnen met een miljoen handtekeningen een punt op de agenda van de Commissie zetten. Als u de tekst goed leest zult u zien dat op beide punten het nodige valt af te dingen. Bij het artikel over de openbaarheid van de Raad van Ministers staat nadrukkelijk ‘wanneer zij optreedt als wetgevende instantie’. Het blijft dus mogelijk om alle voorbereidende besprekingen achter gesloten deuren te houden en dan bij voldoende overeenstemming in de volle gloed van de publiciteit een akkoord te bekrachtigen. Bij het burgerinitiatief wordt doorgaans ‘vergeten’ te vertellen dat de Commissie nergens verplicht wordt een dergelijk initiatief daadwerkelijk over te nemen. Het kan dus op de agenda geplaatst, besproken en terzijde gelegd worden. Ook staat er nadrukkelijk dat het moet gaan om ‘een rechtshandeling van de Unie die nodig is ter uitvoering van de Grondwet’. Het voorstel moet dus passen binnen de beleidskaders van deze Grondwet.

Te weinig en te veel
Vanuit democratisch oogpunt is de Grondwet te licht. Europa blijft een zaak van de nationale regeringen en de Europese bureaucratie. De invloed van de Europese bevolking blijft zeer beperkt. Tegelijkertijd is de Grondwet te zwaar. Het is meer dan alleen een Grondwet waarin de rechten van de burgers worden omschreven en de verhouding tussen de burgers en de overheid en haar verschillende organen wordt vastgelegd. Het is ook een politiek programma. Er wordt wel gezegd dat het de eerste Grondwet is sinds die van de Sovjet-Unie waarin de economische, de sociale en de militaire politiek wordt vastgelegd. Door het beleid in de Grondwet vast te leggen worden de burgers nu en in de toekomst buitenspel gezet, er kan dan immers niet meer bij verkiezingen gestemd worden over de richting van dit beleid.

Addertjes
Om de lezers bij de les te houden hebben de schrijvers van de Grondwet her en der nog wat addertjes onder het gras verstopt. We zullen ze niet allemaal verraden maar om u een idee te geven noemen we er een paar. Het ‘eerbiedigen van de gebruiken van de lidstaten, met name met betrekking tot godsdienstige riten, culturele tradities en regionaal erfgoed’ slaat niet op het recht van Schotse mannen om een rok te dragen en het gaat ook niet over keppeltjes, hoofddoeken en tulbanden. Het is een passage uit het artikel over dierenwelzijn en slaat op het recht om dieren te mishandelen. Stierenvechten, ganzen met een trechter volproppen tot de dood erop volgt, zangvogeltjes vangen, het mag allemaal als het maar in een folkloristische context gebeurt. De passages over verbod op discriminatie op basis van seksuele voorkeur betekenen niet dat het homo-huwelijk in heel Europa moet worden erkend. Want hier geldt, zoals bij zoveel artikelen, ‘rekening houdend met de nationale wetgeving’. Het Europese burgerschap geldt niet voor alle inwoners van Europa, maar alleen voor hen die de nationaliteit van een van de lidstaten hebben. De miljoenen legale inwoners van de Unie met een paspoort van een derde land vallen dus buiten de boot.

De wil van de burgers
De Grondwet beroept zich op de wil van de Europese burgers. Maar eenmaal aangenomen is de Grondwet alleen te wijzigen door unanieme goedkeuring door de regeringen van alle lidstaten. Nú kunnen de burgers in een aantal landen, waaronder Nederland, er in een referendum hun oordeel over geven. Neem die kans, u weet nooit of er ooit nog een tweede komt. Als u voor alle onderdelen van deze Grondwet bent, stem dan voor. Als u vindt dat er een beter, democratischer, socialer, meer solidair, groen en diervriendelijk Europa moet komen, stem dan tegen. Deze leeswijzer wordt u aangeboden door het Comité Grondwet Nee. Wij roepen iedereen op deze leeswijzer zo breed mogelijk te verspreiden; met name daar waar de tekst van de Grondwet verkrijgbaar is.
Als u deze leeswijzer wilt verspreiden kan u bij ons een opgemaakte versie bestellen die op een A4 tweezijdig gekopieerd kan worden. Stuur een mailtje naar met in de titel ‘leeswijzer’.

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Comite Grondwet Nee.)