Ga naar de inhoud

Het coronavirus ontmaskert Nederland (wederom) als belastingparadijs

Overheden lopen jaarlijks miljarden aan belastinginkomsten mis door belastingparadijzen zoals Nederland. De pandemie van het Coronavirus toont treffend aan hoe dergelijke belastingparadijzen het overheidsbeleid en de cohesie binnen de EU ondermijnen, betoogt Boris Kowalski.

5 min leestijd

(Bron: opiniestuk op Euractiv van Boris Kowalski. die werkt bij het German Marshall Fund van de VS, vertaling globalinfo.nl, die best meer donateurs wil)

Het coronavirus stelt de overheidsfinanciën voor een enorme uitdaging. De pandemie heeft aangetoond hoe jaren van bezuinigingen na de wereldwijde financiële crisis de capaciteit van de gezondheidszorgstelsels hebben uitgehold.

Regeringen moeten diep in de buidel tasten om de overbelaste gezondheidszorg te ondersteunen en wankelende economieën nieuw leven in te blazen. Maar terwijl regeringen over de hele wereld proberen overheidsgeld bijeen te krijgen om de pandemie te bestrijden, doen belastingparadijzen zoals Nederland precies het tegenovergestelde.

De kwestie van belastingparadijzen is een teer punt bij de Nederlandse politieke elite. Toen Nederland in 2009 in het plan van president Obama om belastingontwijking tegen te gaan als belastingparadijs werd aangemerkt, waren de Nederlandse beleidsmakers “geschokt” dat ze in het rijtje belastingparadijzen als Bermuda en Ierland werden gezet.

Ondertussen hebben Nederlandse parlementsleden tot twee keer toe moties verworpen om het land als belastingparadijs te erkennen – nadat het Europees Parlement dat had gedaan – terwijl de huidige minister van Financiën Wobke Hoekstra heeft verklaard dat hij deze karakterisering weigert te aanvaarden.

Voor iedereen buiten het Nederlandse politieke establishment is het echter duidelijk dat Nederland in feite een van de grootste kanalen voor belastingontwijking in de wereld is.

Volgens een rapport uit 2017 is Nederland alleen al verantwoordelijk voor het doorsluizen van 23% van alle offshore-investeringen van bedrijven naar beruchte bestemmingen zoals de Britse Maagdeneilanden. Geschat wordt dat landen jaarlijks 22 miljard dollar aan belastinginkomsten mislopen als gevolg van de door Nederland gefaciliteerde ontwijking van vennootschapsbelasting.

En hoewel de rol van Nederland als belastingparadijs geen nieuwe onthulling is, laat de pandemie pijnlijk zien hoe Nederland en zijn soepele belastingregels de overheidsfinanciën op mondiale schaal ondermijnen.

In een rapport van het IMF wordt geschat dat landen jaarlijks 600 miljard dollar aan belastinginkomsten mislopen als gevolg van belastingparadijzen, waarvan 200 miljard dollar voor rekening komt van ontwikkelingslanden, die de overheidsfinanciën het hardst nodig hebben.

Toch lopen zelfs ontwikkelde economieën in de Europese Unie die het hardst door de pandemie worden getroffen – zoals Frankrijk, Spanje en Italië – naar schatting jaarlijks 10 miljard dollar aan belastinginkomsten mis door de door Nederland gefaciliteerde ontwijking van vennootschapsbelasting.

Terwijl belastingontwijking voor beleidsmakers en burgers meestal abstract lijkt, zijn de beelden van overvolle ziekenhuizen in Lombardije tijdens de eerste stadia van de pandemie concrete voorbeelden van hoe belastingparadijzen de overheidsfinanciën en -diensten in de EU en daarbuiten effectief ondermijnen.

In een recent rapport van het Tax Justice Network wordt het verlies aan overheidsfinanciën in de context van het Coronavirus in beeld gebracht. In het rapport wordt geschat dat jaarlijks 245 miljard dollar aan belastinginkomsten verloren gaat als gevolg van belastingontwijking door bedrijven, genoeg om de jaarlonen van meer dan dertig miljoen verpleegkundigen wereldwijd te betalen.

Nederland, dat volgens het rapport de op twee na grootste bijdrager is aan internationale belastingderving, speelt dus een enorme rol in de ondermijning van de openbare dienstverlening op wereldschaal.

Nederland is uiteraard slechts één van de vele internationale belastingparadijzen, en unilaterale actie in Nederland zal het probleem van belastingontwijking op bedrijfsmatige schaal niet oplossen (hoewel de meeste belastingparadijzen in feite geavanceerde economieën in Europa zijn). Een dergelijke race-to-the-bottom houding mag echter de fundamentele, ethische vragen met betrekking tot belastingparadijzen niet verdoezelen.

Op het hoogtepunt van de eerste golf van de pandemie ondertekende de Nederlandse premier Mark Rutte samen met andere nationale leiders een brief waarin werd opgeroepen tot een gecoördineerde internationale reactie op het coronavirus in Afrika. Maar hoe kan een regering geloofwaardig beweren dat zij dergelijke samenlevingen helpt als tegelijkertijd miljarden dollars uit diezelfde landen Nederland binnenstromen?

Hoe kunnen we op dezelfde manier solidariteit binnen de Europese Unie verwachten om de pandemie te bestrijden wanneer de lidstaten broodnodige overheidsfinanciën in het Nederlandse financiële systeem zien vloeien?

De ironie – of hypocrisie zo u wilt – van premier Rutte die van landen als Frankrijk, Italië en Spanje hervormingen eist van arbeids-, pensioen- en – jawel – belastingstelsels in ruil voor financiële steun van de EU om het coronavirus te bestrijden, kan niemand ontgaan.

De praktische gevolgen van deze vermeende hypocrisie voor de Europese solidariteit komen duidelijk tot uiting. Polen heeft onlangs gedreigd Nederland voor het Europees Hof van Justitie te dagen wegens zijn “agressief belastingstelsel dat niet verenigbaar is met de regels van de interne markt”, nadat het Nederlandse parlement had gestemd voor het aanspannen van een zaak tegen Polen wegens schendingen van de rechtsstaat.

Hoewel juridisch ongegrond, kan men gemakkelijk inzien hoe de Nederlandse belastingpraktijken kunnen worden gebruikt om de Europese solidariteit te ondermijnen – misschien zelfs tot op zekere hoogte terecht.

Het debat over de rol van Nederland als belastingparadijs is daarom evenzeer een ethisch als een economisch debat. Toch is dit debat op beide niveaus in Nederland grotendeels afwezig, mede door de voortdurende ontkenning onder Nederlandse politici.

De roep om belastingontwijking aan te pakken is de afgelopen jaren snel toegenomen, en de pandemie van het Coronavirus zou ook voor Nederland de laatste wake-up call moeten zijn.

Elk land draagt verantwoordelijkheid voor de internationale reactie op het Coronavirus. Voor Nederland begint die verantwoordelijkheid in eigen land, door eindelijk het fundamentele probleem van de belastingparadijzen aan te pakken.

(Aanvulling globalinfo: zie ook Stop Belastingparadijs Nederland)