Ga naar de inhoud

Bestrijd de armoede in Afrika via een stevige rem op handelsliberalisering

Een reactie op een artikel in NRC-Handelsblad van 30 juni jongstleden, waarin president-directeur van Vodafone, Arun Sarin, pleit voor meer ruimte voor multinationale ondernemingen, en voor meer investeringen in de Afrikaanse telecommunicatiesector. Campagnevoerder Peter Custers van XminY Solidariteitsfonds stelt daarentegen dat de Europese Unie haar handelsbeleid urgent moet bijstellen om Afrika uit het diepe armoede-moeras te trekken.
(verscheen op 2 juli op de WTO-Nedlijst)

5 min leestijd
Placeholder image

Mede dankzij het initiatief van de Ierse zanger Bob Geldof tot het houden van wereldwijde Live-8 concerten, staat de komende top van de G-8 in Schotland vooral in het teken van verlichting van het schuldenvraagstuk voor Afrika, het vergeten continent. Terecht stelt hij – en met hem een wereldwijd netwerk van maatschappelijke organisaties die al jarenlang voor onvoorwaardelijke kwijtschelding van schulden pleiten, dat het op initiatief van de Britse premier Blair opgestelde plan voor schuldverlichting op kernpunten tekort schiet. Maar is kwijtschelding van schulden alleen voldoende om Afrika uit het diepe moeras van zijn armoedecrisis te trekken? In een bijdrage in NRC-Handelsblad van 30 juni jongstleden, pleit Arun Sarin, president-directeur van Vodafone, voor meer ruimte voor multinationale ondernemingen, en voor meer investeringen in de Afrikaanse telecommunicatiesector. Het onderstaand pleidooi gaat in een heel andere richting: de Europese Unie dient haar handelsbeleid urgent bij te stellen.

In de Nederlandse pers is er nog nauwelijks aandacht aan besteed, maar de EU voert achter de schermen al enkele jaren intensieve onderhandelingen over herstructurering van de eigen economische betrekkingen met de zogenaamde ACP-landen, landen die in Afrika, het Caraibische gebied en de Pacific liggen. Negentig procent van de bevolking van de ACP-landen woont in Afrika. De onderhandelingen vinden plaats op basis van een raamwerkverdrag, dat in 2000 in Cotonou gesloten is, en moeten uitmonden in sluiting van zogenoemde Economic Partnership Agreements (EPAs). De EU wil dat de handelsbetrekkingen tussen haarzelf en ACP-landen op termijn vergaand worden geliberaliseerd. De Nederlandse ministers Brinkhorst en van Ardenne zijn mede verantwoordelijk voor, en zijn uitgesproken voorstanders van dit liberaliseringsbeleid via EPAs. Beide ministers propageren de weldaden van vrijhandel. Maar vrijhandel dreigt de enorme problemen waar Afrika mee kampt alleen maar te verergeren.

De ACP-landen, en met name Afrikaanse landen, kampen zoals bekend nog steeds met een ernstige armoedecrisis. De meerderheid van de landen die in VN-rapportages worden aangemerkt als Minst Ontwikkelde Landen (MOLs) zijn gelegen in het Afrikaanse continent. Volgens UNCTADs gegevens bijvoorbeeld is het aantal mensen dat in MOLs moet rondkomen van minder dan 1 Dollar per dag in de tachtiger en negentiger jaren zowel in absolute als in relatieve zin gestegen. In 1997-1999 overleefde 69 procent van de bevolking van MOLs die primaire producten exporteren van minder dan 1 Dollar per dag, en in landen die delfstoffen exporteren was het percentage zelfs 80 procent! De toenemende armoede in Afrika heeft onder andere te maken met de structurele aanpassingsprogrammas die de WB/IMF aan het continent hebben opgelegd, en met handelsliberalisering. De VN-instelling UNCTAD wijst op snelle en diepgaande handelsliberalisering als (mede-)oorzaak van de toegenomen misere.

Indien het voorgestelde beleid van nog meer handelsliberalisering door de Europese Unie wordt doorgezet, dreigen minst ontwikkelde landen en andere ACP-landen overspoeld te worden met goedkope Europese producten die de eigen producten uit de markt zullen prijzen. Nemen we de ervaringen die zijn opgedaan met bevroren kip. Exportsubsidies voor Europese kippenproducten zijn sinds oprichting van de WTO steeds meer toegespitst op de export van bevroren kippenresten. Door de toevloed van goedkope, bevroren kip uit Europa wordt de pluimveehouderij in West-Afrikaanse landen ernstig benadeeld, zoals ondermeer blijkt uit de gegevens voor Kameroen. Kameroen kende in de periode van 1997 tot 2003 een snel stijgende import van bevroren kip, i.e van 970 ton tot 22 duizend ton. Tegelijkertijd was er sprake van inkrimping van de eigen pluimveeteelt, met 26 procent in slechts 3 jaar tijd.

Een ander voorbeeld is dat van de export van Europese tomatenpuree. Opnieuw zijn er onderzoeksgegevens voor handen die laten zien dat import liberalisering voor West-Afrikaanse landen negatief heeft uitgepakt, met name voor Senegal. De importen van tomatenpuree naar Senegal vlogen in slechts twee jaar tijd omhoog, van 62 ton in 1994 tot 5 duizend 348 ton in 1996. Daarnaast slonk de eigen productie in de negentiger jaren in zeven jaar tijd tot een derde van de oorspronkelijke omvang! Bovendien ging de handelsliberalisering duidelijk ten koste van regionale integratie in West-Afrika. Terwijl Senegal voorafgaand aan liberalisering andere West-Afrikaanse landen van tomatenpuree voorzag, worden die landen sinds midden negentiger jaren net als Senegal overspoeld met gesubsidieerde Europese tomatenpuree. Het voorbeeld laat dus zien dat het vraagstuk van regionale integratie in Afrika scherp moet worden onderscheiden van het vraagstuk van handelsliberalisering tussen Afrika en Europa.

Handelsliberalisering heeft ook negatieve effecten op het bedrag dat ACP-landen ontvangen aan importheffingen, het beinvloedt hun regeringsinkomsten en hun externe schuldenpositie. Meerdere onderzoeksinstellingen hebben berekeningen gemaakt van de verliezen aan tariefheffingen die ACP landen zullen lijden bij handelsliberalisering onder EPAs. In vijf gevallen zouden die verliezen meer dan 70 procent bedragen! Wat betreft het negatieve effect op het totaal aan regeringsinkomsten is de verwachting dat de verliezen gemiddeld zon 10 a 20 procent zullen zijn. De Europese Commissie en de Nederlandse ministers willen die problemen ondervangen via belastinghervormingen, door invoering van belasting op toegevoegde waarde (VAT), maar lijken daarbij over het hoofd te zien dat je een kale kip niet kunt plukken. Met het sluiten van EPAs dreigt de verbetering die via beperkte schuldverlichting wordt bereikt weer heel snel
te niet te worden gedaan.

De VN heeft officiele millennium-doelen geformuleerd waaraan alle regeringen van de wereld zich zouden moeten houden, zoals halvering van de armoede in het jaar 2015. De EU en de Nederlandse regering dragen via opgedrongen handelsliberisering niet bij aan oplossing van het armoedevraagstuk. Zij kunnen dat alleen doen door toe te staan dat de zo zwakke Afrikaanse economieen hun interne en regionale markten afschermen tegen oneerlijke buitenlandse concurrentie.

Dr. Peter Custers
campagnevoerder en theoreticus
XminY Solidariteitsfonds
Juni, 2005

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door Peter Custers.)