Ga naar de inhoud

Wie niet werkt zal toch eten

Het leek me goed om het weer eens over het basisinkomen te hebben. Tegen alle doemberichten in even een ander geluid. Over iets dat kàn – mits er genoeg mensen vóór zijn natuurlijk, maar dat geldt voor alle veranderingen. En veel mensen zullen dit toch willen: een vast inkomen dat iedereen onvoorwaardelijk krijgt, maandelijks bijvoorbeeld, genoeg om te kunnen wonen, te eten en te drinken, kortom om te leven. Wie meer geld wil besteden zal daar op een andere manier aan moeten komen, bijvoorbeeld door een betaalde baan te nemen, al dan niet deeltijd.

7 min leestijd
gratis

(Oorspronkelijk als column verschenen bij konfrontatie.nl)

De keuze waar je je uren in stopt, waarvoor je je inspant, wordt dan niet langer bepaald door het geld. Althans niet door geld voor ‘brood op de plank’, want het brood is er al, en die plank kun je er ook nog wel voor kopen. Het wordt dan een vrije keuze: voor meer luxe òf meer vrije tijd.
Wie kiest voor meer vrije tijd heeft heeft dan tijd om bijvoorbeeld zelf het huis op te knappen of kleding te maken, waardoor je goedkoper uit bent. Wie zich graag laat verzorgen, vaak uit eten gaat, veel verre reizen maakt, vaak van het uitgangsleven geniet, wie kiest voor een leven met meer gemakken, zal niet rond kunnen komen van een basisinkomen, maar dat is dan met recht een luxeprobleem te noemen.
Bij het zoeken naar bezigheden speelt, zodra er een onvoorwaardelijk inkomen is, niet langer een dringende financiële noodzaak mee, maar kan het eindelijk gaan om de inhoud van het werk. Of iemand het werk echt wil, er geschikt voor is, en of dit werk iets bijdraagt, iets nuttigs of leuks of interessants, voor diegene zelf en voor anderen.

Veel mensen staan huiverig tegenover het idee van een basisinkomen. Stel je voor, zo huiveren ze, dat iedereen zomaar gaat doen wat hij of zij leuk vindt! Wie gaat er dan nog vuilnis ophalen? Een mogelijk antwoord hierop is dat vuilnis ophalen een dik betaalde baan zou moeten worden. Dat zou het dus nu ook al moeten zijn. Is het niet immoreel dat nu mensen vuilnis ophalen, waar de meeste mensen blijkbaar van gruwen, en dat ze daarvoor ook nog relatief weinig betaald krijgen? Ja maar huisarts dan, vroeg iemand. Pardon, dat is toch een heel mooi beroep? Er zijn toch hopelijk genoeg mensen die dat niet (louter) voor het inkomen doen? Trouwens, voor mensen die een hoog inkomen willen blijft er wel een financiële prikkel in dit systeem. Dus zo radicaal is het niet. Iemand die nu arts is omdat dat beroep goed betaalt zal niet genoeg hebben aan een basisinkomentje, die zal dus arts blijven en het inkomen aanvullen. Hooguit wat minder uren maken, een gezond idee.
En slachter dan…, wie gaat dat voor zijn of haar lol… Tja, ik zou het persoonlijk niet erg vinden als niemand dat beroep zou kiezen – en zo weet ik er nog wel een paar.

Wat je in zo’n systeem krijgt is dat mensen als het ware stemmen via hun beroep, of via hun bezigheden. Ik ben niet bang dat mensen thuis gaan zitten of ervoor zullen kiezen om jarenlang aan het strand te blijven liggen of in de kroeg rond te hangen. Je basisbehoeften heb je trouwens snel opgedronken in die kroeg, thuis vliegen de geraniums je aan en op het strand lig je maar te verbranden. Allemaal lang niet fijn. Iedereen wil een leven met meer uitdaging, meer avontuur, meer verbindingen met andere mensen. Weten dat je wat bijdraagt aan de (dan toch wat idealere, of in elk geval minder onideale) samenleving. En als extra bonus: natuurlijk is het dan weer mogelijk, net als in de jaren zeventig en tachtig, om een leven te leiden van beroepsactivist. Met andere woorden: om fulltime een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de wereld.

In een documentaire die ik laatst zag werd aan tientallen mensen op straat gevraagd of ze dachten dat mensen minder zouden gaan werken als ze een basisinkomen zouden krijgen. Ja, zeiden de meesten. Maar op de vraag of zij zèlf minder zouden gaan werken zei bijna iedereen vol overtuiging nee. Een enkeling ging het wat rustiger aan doen, iemand ging misschien een tijdje op reis, om eens de tijd te hebben te bedenken wat ze met haar leven wilde.
Deze documentaire is onlangs in het Nederlands vertaald, en te bestellen bij de Vereniging Basisinkomen. In Duitsland leeft het basisinkomen veel meer dan hier; de film is ‘sehr gründlich’. Opnieuw wordt duidelijk dat als je alles narekent, het instellen van een onvoorwaardelijk basisinkomen economisch heel goed mogelijk is. Het wordt dan een soort negatieve inkomstenbelasting. Een groot deel van de mensen ontvangt nu ook al geld van de overheid, dus uit de algemene pot. Ambtenaren en natuurlijk allerlei uitkeringsgerechtigden. Als alle bestaande uitkeringen vervangen worden door een gegarandeerd inkomen voor iedereen scheelt dat een enorme hoeveelheid tijd en energie en rompslomp, voor iedereen. Geen controles meer, geen huisbezoeken, geen onnodig gesolliciteer, geen gesoebat, getouwtrek. Het scheelt een hoop ellende voor mensen met een uitkering. Het scheelt bergen angst en schuldgevoel. Zij kunnen in alle rust kijken of ze al dan niet tijdelijk van alleen de uitkering gaan leven, of dat ze een betaalde (deeltijd) baan zoeken.
Veel van de overheidsambtenaren die nu werk hebben in de uitkeringsmallemolen komen dan zonder werk te zitten, dat scheelt een hoop geld (die overheidsambtenaren verdienden natuurlijk heel wat meer dan de uitkeringstrekkers), en ook zij krijgen natuurlijk een basisinkomen. Zouden de controleurs het wegvallen van hun baan betreuren? Wellicht is er dan voor hen passend maatschappelijk nuttig vrijwilligerswerk te vinden. De ellendige situatie van op de meest idiote dingen gecontroleerd worden hoeven zij dan zelf niet mee te maken. (Want aan straf of wraak doen we niet. Toch?)

Het basisinkomen moet natuurlijk hoog genoeg zijn om van te leven, dus om in alle basisbehoeften te voorzien. Waar de grens tussen basisbehoefte en luxe ligt, daarover valt nog wel te twisten. Er zitten in de groep voorstanders van het basisinkomen mensen van verschillende politieke denkrichtingen. Er zijn bijvoorbeeld verschillen van mening over de hoogte van het basisinkomen. Zeshonderd euro hoorde ik laatst, dat zal voor veel mensen nogal krap zijn – voor wie sober en ecologisch leeft kan het haalbaar zijn. Achthonderd is al wat ruimer, daarvan kan je als het even meezit ook nog wel een keer op vakantie. Omdat het een persoonlijk bedrag is ben je af van het gedoe en het gecontroleer of mensen (stiekum!) samenwonen, dat doet er allemaal helemaal niet toe, een alleenwonende krijgt hetzelfde bedrag als iemand die samenwoont. Dat lijkt me billijk; ik heb nooit gesnapt waarom samenwonen zoveel goedkoper zou zijn dan alleenwonen. Ja, misschien als je samen in één kamertje woont, met samen één kachel en samen van één bordje eet, maar dat is meestal niet het geval.

Een ander punt om over te twisten is vanaf welke leeftijd mensen het basisinkomen zouden moeten krijgen. Vanaf achttien jaar is een mogelijkheid die wel genoemd wordt, maar zou het niet goed zijn als die leeftijd omlaag ging? En kinderen dan?
Zo zitten er nog veel vragen en dilemma’s aan het basisinkomen vast. De zeer informatieve dvd is te bestellen op de website van de Vereniging Basisinkomen (basisinkomen.nl), waar natuurlijk sowieso over het onderwerp veel te vinden is.
Tot slot, het gaat mij natuurlijk uiteindelijk om een wereldwijd basisinkomen. Hoewel dat een grote stap is, lijkt het me goed dat er steeds bij te zeggen. Tot mijn verbazing is dit nou eens geen naïeve droom, althans niet alleen van mij; er blijken ook allerlei zeer verstandige en degelijke dames en heren te zijn, economen en anderen, die de financiële consequenties tot achter de komma kunnen narekenen, die zeggen dat een basisinkomen, wereldwijd, onvoorwaardelijk, voor iedereen, heel veel prolemen zou oplossen en uiteindelijk mogelijk is.

 

zie ook:
– Vereniging Basisinkomen: basisinkomen.nl
– De Duitse film heet ‘Grundeinkommen, der Film’, de versie met Nederlandse ondertitels: ‘Basisinkomen. Een filmessay van Daniel Häni en Enno Schmidt’.  
– Internationaal: Basic Income Earth Network (BIEN): basicincome.org
– Verslag van een themamiddag: http://www.omslag.nl/aanloopdag-basisinkomen-april-2012.html