Ga naar de inhoud

Vier maanden Gele Hesjes

Poging tot duiding van Frankrijks grootste naoorlogse sociale verzet

17 min leestijd

(Op 18 maart geschreven door Jan-Pieter Everaerts, De Groene Belg via Uitpers.be, Foto: Olivier Ortelpa  cc/flickr)

17 november 2018: Eerste grote manifestatie van 300.000 Franse ‘Gilets Jaunes’. Later volgen gelijkaardige maar beperktere gele hesjes-betogingen in België, Nederland en Duitsland.

16 maart 2019: in Frankrijk komen opnieuw meer dan 32.000 ‘Gele Hesjes’ op straat tegen het regeringsbeleid van ultraliberaal president Macron.

18 maart 2019: In België voeren Gele Hesjes en klimaatactivisten van ‘Act for Climate Justice’ samen actie door in Brussel een kantoor van BNP Paribas Fortis en in Feluy (Henegouwen) een opslagplaats van Total te blokkeren. In Gent is er een actie aan de fabriek van Cargill.

4 maanden van sociaal protest: alvast door deze lange duur gaat het hier om een historische beweging.

Er is echter ook een keerzijde. Parijs zag op 16 maart zo’n 10.000 betogers maar het kwam opnieuw tot zware gewelddaden in de hoofdstad. Daarvoor waren volgens minister van Binnenlandse Zaken Castaner zo’n 1.500 ‘ultra gewelddadige’ figuren verantwoordelijk. De politie arresteerde 237 mensen waaronder 7 Belgen.

Wat werd hen nog niet verweten?

Hoe kijken de media tegen de ‘Gele Hesjes’ aan? Volgens Jack Dion, medewerker van het Franse weekblad Marianne, mispakte wat hij de ‘édicocratie’ noemt, zich net als de politici, aan de beweging. Zodra de editorialisten zich van hun verrassing hersteld hadden, gingen ze de Gele Hesjes de grond in boren.

Dat stelde Dion begin januari reeds. Hij lijstte een indrukwekkende reeks verwijten op die de Gele Hesjes naar hun kop geschreven kregen: putchisten, complotisten, racisten, sexisten, homohaters … Ene Bernard Henri-Lévy bespeurde zowaar onder de gele hesjes, bruine hemden. Jean Qautremer van Libération, de man die sneller beledigt dan zijn schaduw, sprak van een beweging van vulgariteit. Elders werden ze “een wapen van massa-destructie” genoemd en werd de manipulerende hand van Poetin en zelfs van IS bespeurd..

Bruckner: “Coup d’Etat ‘fascistoide’ au ralenti”

Kijk nu eens even mee hoe het bij ons functioneert. Hoe De Standaard Online op zondag 17 maart een interview in Le Soir van vrijdag 15 maart echode. Ziehier de titel boven het stuk van Flip Rogiers: “Pascal Bruckner over het episch falen van links / ‘De gele hesjes plegen een trage, fascistische staatsgreep’”.

Rogiers opende zijn stuk zo: “Links rolde de rode loper uit voor islamitisch fundamentalisten en antiracisten voeden het racisme. De Franse filosoof Pascal Bruckner (70) schuwt geen ongemakkelijke waarheden. Hij prijst Salvini en stemt voor Macron. ‘Ik denk dat hij in stilte blij is dat Salvini en Orban het vuile werk opknappen.’”

Daar waar Macron voor de wereldpers graag robbertjes uitvecht met beide genoemde ‘anti-Europeanen’ … De komediant.

En Bruckner? Hij verwijt de Gele Hesjes ‘fascistoïde’ te zijn maar moet op zijn leeftijd toch weten dat uitgerekend de door hem bewonderde Salvini baas is van een ‘Liga’ wiens gedachtenslecht teruggaat tot Mussolini, ‘stamvader’ van het fascisme.

Nu had (de gedrukte) Le Soir dus op vrijdag al een interview met de wijsneus en het was bedroevend hoe weinig hij wist te vertellen. Veel gespin, weinig gewin voor de lezer.
Aan het eind van het interview ging het kort over de Gele Hesjes. Bruckner zegt hun onvrede over de hoge belastingen te begrijpen, maar oordeelt dat de Gele Hesjes tegelijk de uitdrukking zijn van een volkswoede maar ook een soort van vertraagde ‘fascistoïde’ staatsgreep (“une sorte de coup d’Etat ‘fascistoide’ au ralenti”) die gelukkig dankzij het verzet van de Fransen, niet gelukt is. “Dieu merci.”

Een staatsgreep? Door mensen die alleen maar kunnen betogen op straat? En nog ‘fascistoïde’ ook …

Straatgeweld: ‘cui bono’? Wie heeft er belang bij?

Na de rellen die de jongste Gele Hesjes-betogingen ontsierden – op zaterdag 16 maart met name in Parijs – gingen op zondag 17/3 de media in hun berichtgeving over Frankrijk haast alleen over het geweld:

– Het Laatste Nieuws: “President Macron keert terug uit skivakantie nadat 1.500  gewelddadige ‘gele hesjes’ aan het plunderen slaan op Champs-Elysées”

– VTM Nieuws: “Macron wil harde actie tegen ‘Gele hesjes’”

– De Standaard: “Macron: ‘Alle betogers medeplichtig’ aan geweld op Champs-Elysées’”

– VRT: “Geweld is terug op 18e actiedag gele hesjes in Parijs: tientallen arrestaties, bank in brand, winkels geplunderd.”

Nu kan niemand ontkennen dat er in Parijs zwaar geweld gebruikt werd. Maar door wie? Waarom?

Aan het eind van de antiglobalistische betogingen van begin deze eeuw, kwam het ook vaak tot geweld, meestal ‘in de staart’ van de betogingen. Verantwoordelijk geacht, werd toen het ‘Black Bloc’: een verzamelnaam voor betogers die in het zwart en met onzichtbaar gemaakte gezichten, rel schopten.

Bij Indymedia België vroegen we ons toen vaak af wie er eigenlijk achter zat. ‘Oprechte’ anarchisten, ‘ordinair straatkrapuul‘ , of rechtse amokmakers die de anti-globalisten via geweld, bij de bevolking gehaat moesten maken?

Ondanks dat er bij Indymedia anarchisten actief waren, kwamen we nooit achter de waarheid. Feit was wel dat de media gretig op het geweld sprongen. Betogingen die voor 99 % vredelievend verlopen waren kregen op televisie plots een heel ander ‘gezicht’ …

Het staatsgeweld: wie is er het slachtoffer van?

Bij het geweld dat de anti-globalistische betogingen ‘ontsierde’, kwam in het Italië van Berlusconi, één jongeman om het leven. Zijn naam kenden we allemaal. In juli 2001 betoogden 300.000 mensen tegen de G8-top in Genua. De Italiaanse politie schoot met scherp: de 23-jarige Carlo Giuliani sneuvelde.

Dat was Italië 2001. Frankrijk telt begin 2019 al 13 bij de protesten omgekomen ‘Gele Hesjes’. Wie kent hun namen?

13 doden voor een sociale protestbeweging in het Westen: uitzonderlijk veel, constateerde ook Le Monde. Waarom is daar niet meer commotie over? Een verklaring? Bijna alle sterfgevallen zijn te wijten aan weg-accidenten met boze chauffeurs op de ronde punten en straten die de Gele Hesjes afsloten. Maar er is ook het geval van Zineb Redouane, een man van nota bene 80 jaar die op 1/12/2018 in Marseille gedood werd toen hij een traangasgranaat vol in het aangezicht kreeg.

Naast de doden tellen de Gele Hesjes ook al meer dan duizend gewonden ten gevolge van het zwaar materiaal waarmee de politie hen te lijf gaat.

Eind januari hadden reeds 17 personen een oog verloren door de ‘Flash Ball’-rubberkogels van de politie, zo wist ‘L’Essentiel’.

Internationaal werd Frankrijk voor dit geweld op de vingers getikt. Excuseer voor die uitdrukking, want door zo’n ‘flash ball’ werd al een betoger een hand afgerukt. Een andere man, de 47-jarige Olivier Beziade, vader van drie en brandweerman, werd in januari toen hij van de politie wegliep, door een agent langs achter in het hoofd geschoten. Beziade raakte in coma maar overleefde.

Waar leidt het staatsgeweld op termijn toe?

Als Macron hoopte met zijn politiegeweld de Gele Hesjes te onderdrukken, dan is hem dat tot nu toe zeker nog niet gelukt. Mocht Macron met meer repressie toch de bovenhand halen, dan zal ‘het geweld van onderuit’, zeker in de banlieues, vroeg of laat toch weer herbeginnen. Wat dan weer een reden kan zijn om het repressie-apparaat nog meer te versterken. Zo glijdt Frankrijk af naar de semi-dictatuur waarvan we vreesden dat Marine Le Pens Front National die zou invoeren.

De gevolgen van zo’n geweldspiraal zijn ook voor de ‘ordestrijdkrachten’ desastreus. Door de islamitische aanslagen liepen veel Franse politiemensen al op de toppen van hun tenen, wat zich uitte in hoge aantallen zelfmoorden onder de agenten. Na de landbouwers vormt de politie zowat de meest zelfmoordende bevolkingsgroep in ‘la douce France’.
Vergeten we niet dat de meeste agenten uit ‘het gewone volk’ komen. In een uitzending op Arte over Mei ’68 was ooit een politiechef van Parijs er terecht fier op dat er geen doden vielen, niet bij de betogende studentenjeugd van ‘goede komaf’ én niet bij zijn agenten, ‘jongens uit het gewone volk’.

Het geweld dreigt finaal één van Frankrijks grootste troeven kapot maken: de culturele uitstraling van ‘la république’ én het toerisme in het land dat qua toeristische bezoekersaantallen wereldwijd op kop staat. Wie wil er straks nog naar Frankrijk op vakantie als daar behalve in de banlieus ook in de stadscentra én op het platteland almaar geweld blijft smeulen?

Welk alternatief voor Macron?

Had Macron na al het geweld waar hij door zijn belastingpolitiek ten voordele van de rijken en zijn openlijk misprijzen voor arme mensen, mee verantwoordelijk voor is, niet al lang moeten opstappen?

Maar door de ‘verbrande aarde’-politiek die hij rond zich toepaste – met name door het uitrangeren van de ‘Parti Socialiste’ – is het zoeken naar wie hem zou kunnen vervangen.
Mélenchon? Of toch weer een oude PS-krokokdil? Of een gematigder figuur ter rechterzijde. Macron doet je zowaar heimwee krijgen naar Chirac.

Of kunnen de ‘Gele Hesjes’ zich pijlsnel politiek organiseren? Maar dat willen velen van hen nu net niet.

Het nieuwe linkse Franse maandblad ‘Le vrai papier’ pakte in zijn nummer van februari uit met de waarschuwing voor “un putsch militaire” voor het geval Macron het protest niet onder controle krijgt. Afwachten overigens wat de Europese verkiezingen van eind mei voor resultaten zullen opleveren.

Een militaire staatsgreep in Frankrijk? Te belachelijk voor woorden? Mmm … En wat presteerde Charles De Gaulle in 1958? In de context van de burgeroorlog in Algerije schonk het parlement toen “les pleins pouvoirs” aan de generaal. Pierre Mendès France zou later verklaren dat we dit alleen geen staatsgreep noemen, omdat het parlement er mee instemde …

“The future of labour is female”

Midden januari kocht ik een eerste keer de Engelstalige editie van het Franse maandblad Le Monde Diplomatique. De eerste 5 pagina’s daarin handelden over de Gele Hesjes. Pagina 6 en 7 waren gewijd aan de vervrouwelijking van de arbeid.

Die ‘feminisation’ van de ‘workforce’ belooft ingrijpend te worden. Nu herinner ik me dat ik elders nog een straf artikel las van de journalist die het artikel ‘The future of labour is female’ schreef, Pierre Rimbert. Dat artikel ging ook over hoe het zoeken wordt voor vakbonden om de vrouwelijke werksters, te organiseren. Geïsoleerd van elkaar als ze vaak werken: bij mensen thuis of ’s nachts in de kantoren die ze schoonmaken. Verdeeld als ze zijn door cultuur, taal en afkomst. Werkzaam als ze zijn in zorgsectoren waarin ze niet staken kunnen of het gaat ten koste van de kindjes of de oudjes die op hen rekenen. Zwak als ze vaak staan doordat ze als enige de kostwinnaar zijn voor hun kinderen.

Noteer dat er in Frankrijk ook al afzonderlijke betogingen van vrouwelijke Gele Hesjes waren. Meer nog dan de mannen voelen de ‘Femmes Gilets Jaunes’ zich geviseerd door het beleid van Macron.

Geel Hesje als iconisch uniform

Het al vermelde nieuwe maandblad ‘Le vrai papier’ startte zowat gelijktijdig met het Gele Hesjes-protest dat ook het grootste deel vulde van het eerste nummer van december 2018. Op de cover stond (in het Frans dan) gebeiteld: “Gele Hesjes : Waarom ze zullen winnen.” Binnenin prees het nieuwe tijdschrift zich aan als de brenger van ‘echt nieuws’, tegenover al het valse nieuws van zowel de ‘sociale media’ alsook van de ‘gevestigde’ media, eigendom als die zijn van grote belangengroepen. ‘Infox’ … ‘Intox’ …

Via ‘Facebook konden de ‘Gele Hesjes’ (én de klimaatjongeren) snel tot een beweging uitgroeien, maar op basis van wat voor ‘informatie’? Met welke ‘collateral damage’ tot gevolg? En dus begonnen die van ‘Le vrai papier’ dan toch maar met een papieren maandblad.

Voor hun eerste nummer zoomden ze in op hét uniform van het nieuwe verzet. Tijdens de Franse revolutie had je de ‘Sans-culottes’. Zo genoemd omdat zij geen elegante kniebroek droegen zoals de adel, maar een lange werkmansbroek met daarboven een jas. Nu zijn er de Gele Hesjes. Geassocieerd met wie werkt in de bouw, aan de wegen … Overal goedkoop beschikbaar. Felle kleur. Duidelijk te herkennen. Gemakkelijk mee te smokkelen én geschikt voor mannen, vrouwen, kinderen en eventueel ook honden en andere mee protesterende dieren …

Verbroken sociaal contract, stilgevallen ‘sociale lift’

Terug naar de Engelstalige Le Monde Diplomatique, die we verder van achter naar voor doornemen. Op pagina 5 ging het over de complete on-georganiseerdheid van veel Gele Hesjes-protestgroepen. Veel van de protesterende Fransen hebben ook geen enkele referentie naar vroegere werkersprotesten, stelde journalist Pierre Souchon vast in zijn artikel “Yellow vests don’t do politics”. De geschiedenis van de arbeidersbeweging lijkt wel uitgeveegd. Het gebrek aan scholing is de grote verantwoordelijke. Souchon eindigde toch positief met een vrouw die voor het eerst in haar leven een boek aan het lezen was: de Franse Grondwet.

Op pagina 4 lichtte Laurent Bonelli toe hoe het ‘sociaal contract’ verbroken raakte tussen de overheid en de burgers in Frankrijk en hoe de gele hesjes geen enkele officiële organisatie zullen toestaan in hun naam te spreken. Reden waarom de “’Gillets jaunes’ shock the politicians”. Die voelen zich voor het eerst sinds misschien wel de Franse Revolutie – en dat blijkt voor de Gele Hesjes wel een referentie, vandaar de guillotine-symbolen – compleet afgewezen.

“Een sociaal mirakel”

Het interessantste artikel bij LMD was het editoriaal van hoofdredacteur Serge Halimi. In ‘Forgotten France rises up’ begon hij bij het ontstaan van de Gele Hesjes: hun protest tegen hogere brandstoftaksen deinde snel uit tot een algemene maatschappijkritiek vanwege mensen die ontdekten dat hun toekomst hen afgepakt was. Net als Souchon moet Halimi echter betreuren dat het de ‘Gilets Jaunes’ ontbreekt aan kennis van de vroegere sociale strijd in Frankrijk, van de stakingen bv. midden jaren dertig van vorige eeuw die onder andere tot hogere lonen én de 40-urige werkweek leidden.

Waar de Gilets Jaunes zich wel goed van bewust zijn, is van de enorme onrechtvaardigheid van Macron wiens beleid de rijkste man van Europa, Bernard Arnault, nog rijker maakt. Om het fortuin van Arnault te spekken, zit Macron anderzijds op alle mogelijke manieren sociaal te ‘bezuinigen’. Op pensioenen, huisvestingssteun enzoverder. Bovendien kwamen er nieuwe taksen op een bevolking die van de Franse staat almaar minder terugkrijgt: klinieken, postkantoren en treinstations sluiten her en der. Kleine zelfstandigen worden kapot geconcurreerd door Amazon en co. Ieder moet zich maar Internet en smartphones aanschaffen om mee te kunnen. Macron is dolgelukkig met ‘de nieuwe wereld’, reden waarom hij zo gehaat is, schrijft Halimi.

Evenwel niet door iedereen. De middenklasse in de steden die mee surft, is tevreden. Ook al tot ergernis van wie niet mee kan. Een ‘Geel Hesje’ drukte het zo uit: “Als de vliegtuigen hier laag over denderen, denken we: “Kijk, daar vliegen de Parijzenaars die het zich kunnen permitteren op vakantie te gaan. En hun luchtvervuiling die krijgen we er nog bij ook.”

Macron kan rekenen op de steun van de middenklasse met geld om te reizen, journalisten inbegrepen. En hij kan rekenen op de steun van Europa dat hem prompt, toestond sociale maatregelen aan te kondigen die het Franse begrotingstekort flink over de Europese fetisj-grens van 3 % van het BNP dreven. In Europa heeft Duitsland Frankrijk nodig als bondgenoot. Dus mag er wat door de vingers gezien worden. En Macron viel niet. Hij bleef zitten en voerde een meersporen-beleid: enerzijds toegevingen doen en debatten organiseren in de hoop dat de beweging dood bloedt, anderzijds keihard optreden tegen betogers plus via de media angst zaaien voor de Gele Hesjes én de aandacht af leiden via de migratieproblematiek.

Jammer genoeg, schreef Halimi, lijken veel Gele Hesjes te denken, dat het allemaal rond de figuren van Macron en zijn medestanders draait. Dat zij nog de lakens uit delen. In een Gele Hesjes-manifest met 42 eisen, kwam het woord Europa niet één keer voor. Ook de afwezigheid van kritiek op het kapitalistisch systeem en de grote bedrijven, valt vaak op. Veel Gele Hesjes lijken vooral gerevolteerd door de grote privilegies van de politieke kaste.

Halimi vergeleek de Gele Hesjes met de ‘werklozenbeweging’ van de winter 19997-198. De socioloog Pierre Bourdieu noemde deze beweging een ‘sociaal mirakel’. Dat zijn de Gele Hesjes ook. Hun plots ten tonele verschijnen, wijst op de verarming van grote delen van de bevolking. Een verarming die gepaard gaat met het radicaal afwijzen van niet alleen politici en partijen, maar ook van de media, zelfs van de vakbonden die zich met het protest vaak geen raad weten, alle kanten als het soms op botst. Denk aan Gele Hesjes met op de rug slogans tegen het Marrakesh-migratiepact.

Groeiende kloof tussen werkende mensen en linkse denkers

Als veel Gele Hesjes dan ook nog hun minachting voor ‘de klap’ van ‘intellectuelen’ uiten, krijgen veel linksen het moeilijk.

Halimi komt de verdienste toe dat hij dat erkent: “There is no predicting the future of a movement so culturally alien to most people who read or write for Le Monde Diplomatique”.
Halimi herinnerde aan een beschrijving uit 2010 door de journalist François Ruffin van twee betogingen op één dag in Amiens. Enerzijds die van Goodyear-werkers. Anderzijds die van anti-globalisten die betoogden tegen anti-feministische wetten in Spanje. Ruffin: “Het was alsof twee werelden, slechts zes kilometers van elkaar verwijderd, elkaar de rug hadden toegekeerd. En onvoorstelbaar dat de ‘harde jongens’ van Goodyear zouden optrekken met wat een werkman ‘het uitstapje van de stedelijke middenklasse’ noemde.”

Was het op zaterdag 16 maart 2019 niet van hetzelfde in Parijs met enerzijds de woelige Gillet Jaunes en een eind verderop brave klimaatbetogers? Hoe beide werelden samen in verzet krijgen?

Halimi besloot dat er een groeiende kloof is “between a working-class universe constantly attacked yet trying to fight back, and a world of contestation inspired by intellectuals whose radicalism on paper is no threat to the social order. The yellow vests reminds us of this division. But it is not up to them alone to bridge it.”

En opdat niemand die niet vlot Engels verstaat, zich nu weer uitgesloten moet voelen – want dat is ook meer en meer het geval met een ‘burgerij’ die zoals vroeger het Frans, nu het Engels hanteert om zich af te scheiden – ziehier de vertaling in het Nederlands:

“Er is een groeiende kloof tussen een klasse van werkende mensen die constant wordt aangevallen en toch probeert terug te vechten, en een wereld van protest geleid door intellectuelen wiens radicalisme op papier geen enkele bedreiging vormt voor de gevestigde machten. De Gele Vesten herinneren ons aan deze opdeling. Maar het is niet aan hen alleen om de kloof te overbruggen. “

Met andere woorden: het is ook aan de ‘intellectuelen’ om uit hun kot te komen, vanachter hun computers, en de dialoog aan te gaan in directe taal. Om te luisteren en te leren van de werkende mensen. En om aan die werkende mensen de broodnodige historische en maatschappelijke inzichten aan te reiken die intellectuelen mogen verondersteld worden opgedaan te hebben.

Dit artikel verscheen eerst in het ezine De Groene Belg van vzw Mediadoc: mediadoc.diva@skynet.be