Thailand: Onzekerheid troef na verkiezingen in land van de eeuwige glimlach

(Door Jan-Pieter Everaerts, De Groene Belg, foto van protesten in 2014 door Johan Fantenberg CC by 2.0/flickr)

Azië kent in 2019 belangrijke stembusgangen. Onder ander in Israël (9/4), Indonesië (17/4), India (april-mei) en de Filipijnen (13/5). Om maar de in de tijd meest nabije vier te vermelden. Thailand kreeg op zondag 24/3 zijn eerste ‘vrije’ verkiezingen sinds de militairen 5 jaar geleden de macht grepen.

In de nieuwsoverzichten op www.Krantenkoppen.be viel er nauwelijks iets tot gewoonweg niets (0/nada) te vinden over die verkiezingen in Thailand, maar zoekend op buitenlandse nieuwssites kon toch een totaalbeeld samengesteld worden.

Bestuursvorm: parlementaire monarchie; Taal: Thai; Hoofdstad: Bangkok
Oppervlakte: 513.120 km²; Inwoneraantal 2019: 69,3 miljoen
Bruto Nationaal Product 2015: 395.588 miljoen USDollar; 27ste op de wereldranglijst

Thailand is in België en Nederland bekend van exotische stranden, de hectische hoofdstad Bangkok (8,2 miljoen inwoners), sublieme boeddhistische tempels en tot 2016 ook van zijn sinds 1946 ‘regerende’ koning Bhumibol. (1) Na diens dood werd hij opgevolgd door zijn zoon Vajiralongkorn, of Rama de tiende.

Officieel is Thailand een parlementaire constitutionele monarchie – met algemeen stemrecht sinds 1932 – met een koning aan het hoofd van het land en een minister-president aan het hoofd van de regering. Rond de koning functioneert een ‘kroonraad’ die maakt dat de Thai-politiek door een beperkte elite gedomineerd wordt.  

Geschiedenis en bevolkingssamenstelling

Zijn historisch ontstaan dankt Thailand aan uit zuidelijk China afkomstige Thai-volkeren (waaronder de Siamezen). Die stichtten in de 13de eeuw hun eerste staat. Het gebied kende echter nooit het soort democratische ontwikkeling zoals in West-Europa. Bij ons ging de stedelijke burgerij al in de middeleeuwen haar rechten opeisen tegenover graven, hertogen en koningen. In Thailand geen Charter van Kortenberg (Brabant, 1312) dat het recht op opstand (‘ius resistendi’) van de bevolking erkende, maar wel een vorst met een absoluut gezag over leven en goederen van zijn ‘onderdanen’.

Als enig Zuid-Oost-Aziatisch land wist Thailand – tot 1939 ‘Siam’ genoemd – ook ten tijde van het westers kolonialisme, altijd zijn onafhankelijkheid te bewaren. Met de buren van Cambodja (de Khmer) en Birma (Myanmar) werd bij momenten wel hevig strijd geleverd.

Volkenkundig en taalkundig kent Thailand een grote eenheid. De Thai maken 90 % van de bevolking uit. In het Noorden leven minderheden wiens merkwaardige levenswijzen toeristisch verzilverd worden. De handel in het land is voor een deel in handen van etnische Chinezen die door een Thai-koning ooit omschreven werden als ‘de joden van het Oosten’.

De Thai zijn voor ca. 94 % aanhangers van het theravada-boeddhisme. Boeddhisme is de staatsgodsdienst en het hele culturele en openbare leven is ervan doordrongen. Ten opzichte van andere ‘godsdiensten’ is het Thai-boeddhisme erg tolerant. Christenen vindt men vooral bij de Chinezen. De islam telt ongeveer één miljoen aanhangers onder vooral de Maleiers in het zuiden. Wie de kaart bekijkt merkt dat Thailand zich effectief een heel eind uitstrekt over het schiereiland Malakka waarvan het zuidelijkste deel, de oostelijke helft uitmaakt van het koninkrijk Maleisië.
De boeddhistische tolerantie lijkt er – samen met andere man-vrouw-verhoudingen – echter ook toe geleid te hebben dat zich in Thailand een seksindustrie ontwikkelde die endemische vormen aannam.

“Prostitutie in Thailand is illegaal” meldt Wikipedia, “maar wordt in de praktijk getolereerd en gedeeltelijk gereguleerd. Prostitutie wordt in het hele land openlijk bedreven. Lokale bestuurders met commerciële belangen in prostitutie zijn geneigd deze praktijken te beschermen. De precieze omvang van de prostitutie is moeilijk te beschrijven; schattingen variëren enorm en zijn onderwerp van controverse. Sinds de Vietnamoorlog heeft Thailand internationaal een reputatie gekregen voor sekstoerisme.” (2)

Grote concentraties alleenstaande mannen (militairen met name): ze vormen haast altijd de basis voor grootschalige prostitutie. Maar de seksuele uitbuiting van tienduizenden meisjes en vrouwen wortelt ook in de armoede in grote delen van Thailand én de buurlanden, waaruit ook vrouwen ‘aangevoerd’ worden. Sociaal gezien is Thailand een sterk verdeeld land waarvan we op politiek vlak in het Westen weinig te weten komen, behalve als het tot grootscheeps straatprotest en/of weer een militaire coup komt. Of tot verkiezingen zoals nu.

Politieke evolutie sinds 2000

Verwacht in Thailand geen sterk ideologisch gefundeerde politieke partijen. De elkaar bestrijdende politieke kampen, draaien eerder rond belangrijke clans en persoonlijkheden. Het overlopen van het ene naar het andere kamp gebeurt er veelvuldig. Kiezers stemmen voor wie hen de beste beloftes doet én daarbij het betrouwbaarst – of eerder ‘het minst onbetrouwbaar’ – overkomt.

Bekend in het Westen raakte vanaf begin deze eeuw de strijd tussen de roodhemden en de geelhemden. De geelhemden staan voor de koningsgezinde elite en de stedelijke middenklasse. De roodhemden, aanhangers van ex-premier Thaksin Shinawatra, komen meestal van het platteland.

In een interview van 19 mei 2010, getiteld ‘Over staatsgrepen, roodhemden en geelhemden’ (3), schetste Zuid-Oost-Azië-kenner Gie Goris – hoofdredacteur van het Belgische ‘Mondiaal Magazine MO*’ – de strijd tussen de beide kampen die toen beslecht werd doordat het leger de laatste kampen van de ‘roodhemden’ in Bangkok opruimde.

Het ‘fenomeen’ Thaksin …

Gie Goris verhaalde eerst hoe Thaksin Shinawatra “premier was van Thailand van 2001 tot 2006, toen hij door het leger in een geweldloze staatsgreep werd afgezet. Hij was oprichter van de nationalistische en populistische Thai Rak Thai-partij, waarmee hij in 2001 aan de macht kwam.”

Volgens Gie Goris “kan je Thai Rak Thai bijna letterlijk vertalen als ‘Eigen Thai Eerst’.” Een Thaise die dit artikel nalas, corrigeerde dit: “Thai Rak Thai betekent Thai houden van Thai”.

Goris verder: “Het regime van Thaksin kende een positieve en een negatieve kant. Hij was een pure machtspoliticus die op economisch vlak over lijken ging om zijn familiefortuin te vergroten. Hij gebruikte zijn macht om zijn politieke controle verder uit te bouwen en te consolideren. Hij heeft zich nooit geschaamd om, net als Berlusconi in Italië, zijn politieke macht te misbruiken om zijn media-imperium te versterken. De koppeling tussen zijn privébelangen als zakenman – overigens niet onbesproken – en zijn greep op de politieke macht is heel groot geweest.”

“Tegelijk werd hij populair door de uitvoering van een programma dat erkende dat er een kloof was gegroeid tussen de centrale macht en de periferie: de mensen op het platteland en uit het oosten en het noordoosten (de meest achtergebleven regio’s). Thaksin kon rekenen op de steun van die groepen uit de periferie. Die heeft hij ook bediend door een soort gezondheidszorg in te voeren, kredieten tegen heel gunstige voorwaarden te verschaffen en de lonen van enkele groepen ambtenaren te verhogen. Hij heeft dus een politiek gevoerd die meer inclusief was dan de Thaise bevolking gewoon was. Dat verklaart waarom hij kon uitgroeien tot een symboolfiguur.”

Volgens Gie Goris was het Thaksin vooral te doen “om zijn eigen corrupte zakenbelangen en die van grote kapitaalgroepen, maar hij nam uitdrukkelijk bevolkingsgroepen mee die traditioneel door de Thaise elite in de kou bleven staan. Vooral de boerenbevolking werd gezien als een groep waarmee de elite zich niet al te veel moest bemoeien. Deze mensen, de roodhemden, hadden voor het eerste in 20 jaar de indruk dat er met hun belangen in Bangkok rekening zou worden gehouden.”

De oude elite was daar dan niet mee opgezet en onder druk van de ‘geelhemden’ werd Thaksin in 2006 door het leger afgezet. Het was een vroegere medestander van Thaksin, Sondhi, die zich tegen hem keerde en de massabeweging op gang bracht die uitgroeide tot ‘de geelhemden’. “Net door die sociale en politieke onrust tegen de regering-Thaksin heeft het leger de staatsgreep gepleegd. En die kon op dat moment, zeker in Bangkok, op heel veel steun rekenen.”

“Thailand Juntaland”

Na de staatsgreep van 2006 ging Thai Rak Thai verder onder de naam ‘People Power Party’ (PPP). Die PPP won nieuwe verkiezingen en partijleider Samak Sundaravej werd de 25ste premier van Thailand. Dit leidde tot straatprotest vanwege de koningsgezinde ‘Peoples Alliance for Democracy’, want haar aanhangers, de geelhemden wilden niet weer iemand van het Thaksin-kamp aan de macht. Op 2/12/2008 werd de PPP op beschuldiging van corruptie – en net als eerder TRT – door het Hooggerechtshof ontbonden. Daarop leverden de geelhemden een nieuwe premier, Abhisit, de sterke man binnen de ‘Democratische Alliantie’.

Na maandenlange confrontaties begin 2010 in de straten van Bangkok tussen geel- en roodhemden – verenigd in de ‘United Forces of Democracy Against Dictatorship’ – grepen politie en leger in.

De roodhemden eisten nieuwe verkiezingen omdat ze er van uitgingen dat als het volk écht mocht kiezen, ze weer zouden winnen. Zo geschiedde. Bij de stembusgang van juli 2011 won de ‘Pheu Thai Party’ de meerderheid. Zakenvrouw Yingluck Shinawatra – de jongere zus van de naar het buitenland gevluchte Thaksin Shinawatra – werd de eerste vrouwelijke premier in de geschiedenis van Thailand. De ‘Democratische Alliantie’ werd de grootste oppositie-formatie. De militaire leiding van haar kant zegde toe dat de strijdkrachten de uitslag zouden respecteren en de politici hun werk laten doen.

Yingluck Shinawatra had beloofd het land opnieuw te verenigen en de armoede uit te roeien, maar ze kreeg de geelhemden tegen zich. In mei 2014 pleegden de militairen opnieuw een staatsgreep: de 12de reeds in de jongste 80 jaar. De premier vluchtte het land uit, nog voor er een arrestatiebevel uitgeschreven was.

De militairen beloofden snel nieuwe verkiezingen, maar die zouden volle vijf jaar op zich laten wachten. Ondertussen holden de generaals met een nieuwe grondwet waar ze op 7 augustus 2016 een referendum over organiseerden, de macht van het Parlement verder uit. Eerder dat jaar – op 30 maart – kregen Thai-militairen dezelfde bevoegdheden als politieagenten waardoor soldaten iedereen konden oppakken en vasthouden zonder tussenkomst van een rechtbank. Daarmee was volgens critici, de transformatie naar een militaire staat compleet.

De militairen zetten ook de media naar hun hand. ‘Reporters Without Borders’ plaatste Thailand – ‘het land van de glimlach’ – begin 2016 qua persvrijheid op plaats 136.

Met allerlei wetten zoals de ‘Lèse Majesté’ – het verbod op ‘majesteitsschennis’ – snoerden de militairen iedere criticus de mond. Majesteit Rama kwam ook zelf politiek tussenbeide, door zijn zus te verbieden aan de verkiezingen deel te nemen. Prinses Ubolratana had aangekondigd dat ze premier wilde worden, maar haar broer, de koning vond het ‘ongepast’ dat een lid van zijn familie op een lijst zou staan. En dus werd de partij van de prinses, gelinkt aan de Shinawatra-clan, ontbonden. Weer een concurrent minder voor juntaleider en premier Prayut.

Dat het in Thailand – waar de toeristen blijven toestromen en er voor hen geen vuiltje aan de lucht lijkt – wel degelijk om een dictatuur gaat, blijkt bv. uit de moorden op opposanten. Zo werden eind “2018 de lichamen van twee opposanten uit de Mekong-rivier gevist. De slachtoffers waren gekneveld, er zat beton in hun buiken en de gezichten waren onherkenbaar verminkt.” (4) Maar meestal pakt het regime het ‘zachter’ aan en staat er de critici ‘slechts’ een celstraf te wachten en/of een heropvoedingscursus: “een eufemisme voor militaire detentie en verhoor waarbij critici van het regime voor een paar dagen verdwijnen, zonder dat de familie op de hoogte wordt gebracht of een advocaat aanwezig is.” (5)

Kiezen voor de militairen: kiezen voor rust en orde?

Voorafgaand aan de verkiezingen van 24 maart werd door veel dissidenten getwijfeld aan de bereidwilligheid van de militairen om zich bij een verkiezingsnederlaag neer te leggen.

Misschien kunnen we hier even Thailand vergelijken met Egypte. Daar werden de militairen na het verjagen van Moebarak een tijd aan de kant gezet, maar ze kwamen terug en ze houden er nu onder Al Sissi het land in een ijzeren greep. Ze hebben daar ook alle economisch eigenbelang bij. Het zou een les moeten zijn voor iedereen: van zodra militairen aan de knoppen van het staatsapparaat én van de economie komen te zitten, laten ze die niet zomaar weer los. Want: té winstgevend.

Net als in Egypte eerder wou ook in Thailand de militaire machthebber, generaal en premier Prayut Chan-o-cha, de man die in 2014 als legerchef de putch leidde, een democratische legitimatie bekomen via een door hem gecontroleerd verkiezingscircus. Circus want opnieuw werden partijen en kandidaten, zoals de vermelde zus van de koning, van de verkiezingen uitgesloten.

Maandagochtend meldde de Zwitserse kwaliteitskrant Neue Zürcher Zeitung dat de nieuwe, leger-getrouwe partij ‘Palang Pracha Rath Party’ (PPRP), na telling van 92 % van de stemmen, een half miljoen stemmen meer had dan de grootste oppositiepartij. 50 miljoen Thai mochten zondag naar de stembus trekken maar slechts zo’n 64 % van hen heeft dat ook gedaan. (6)

Al Jazeera gaf op maandag deze cijfers: “The popular vote showed Palang Pracharat with 7.6 million votes, Pheu Thai with 7.2 million and Future Forward with nearly 5.3 million.”

Iets te voorbarig besloot de Neue Zürcher dat met zo’n uitslag, het plan van de premier opging: “Thailands General schafft es, auch nach den Wahlen an der Macht zu bleiben.”
Verrassend toch: die hoge score voor de militairen? Al Jazeera citeerde Titipol Phakdeewanich, politiek expert van de Universiteit van Ubon Ratchathani: “People are trapped in this illusion of peace and stability portrayed by the military. It’s not really stability. It’s military suppression. It’s not sustainable in the long-term. If you want peace you need to get people to accept democracy and to learn to live with differences in opinion and ideas.” (7)

Om de hoge score van de legerpartij te begrijpen moet echter nog iets vermeld worden. Iets dat aangestipt wordt in “Le Bilan du Monde – Edition 2019’ van de krant Le Monde. Daarin ging het over “Mesures démagogiques”. Om de steun van het armste deel van de bevolking dat traditioneel voor een Thaksin-gelieerde partij stemt, te winnen, trok het militaire bewind eind 2018 een bedrag uit van omgerekend 1,5 miljard euro aan steunmaatregelen voor de armste Thai. Le Monde vermeldde ook dat de economie van Thailand in 2018 minder presteerde dan verwacht. Dat zowel door de Amerikaans-Chinese handelsoorlog als door het economisch beleid van de militairen dat Le Monde omschreef als ‘médiocre’, als ‘ondermaats’.

Ondermaats was het beleid evenwel niet voor wie al rijk was in Thailand. Journalist Freddy De Pauw haalde in een artikel bij Uitpers er een rapport bij van ‘Crédit Suisse’ volgens hetwelk “Thailand nu het meest ongelijke land ter wereld is. Nergens zijn de verschillen tussen rijk en arm zo groot. De top één percent bezit meer dan twee derde van ’s lands rijkdom. Tijdens de vijf jaar militaire dictatuur is het armere deel van de bevolking, 40 %, erop achteruit gegaan. Ook de corruptie is nog erger geworden. Tijdens die vijf jaar is de economische groei afgezwakt en is wie rijk was, nog veel rijker geworden. Van de belofte in 2014 om grote infrastructuurwerken uit te voeren, is weinig in huis gekomen. En het niveau van het onderwijs is in die vijf jaar nog verder gezakt.” (8)

En nog een winnaar … Verwarring alom

Maandagnamiddag 25/3 viel bij de BBC (9) en ‘The Nation’ (10) te vernemen dat de twee rivaliserende kampen beide een regering proberen te vormen. Hoe kan dat nu ? Wel de belangrijkste oppositiepartij, de “Pheu Thai party” (gelinkt aan ex-premier Thaksin), won het grootst aantal zetels in het parlement: 138 van de 350 te verkiezen zetels (op een volledig totaal van 500) in het ‘Lager Huis’, tegenover slechts 96 voor de pro-militaire PPRP. Verschillende andere partijen wonnen tussen 30 en 39 zetels elk. Maar belangrijk: de toewijzing van 150 zetels stond nog niet vast. (Er is ook nog het Hoger Huis, maar de 250 leden daarvan, worden door de militairen aangesteld.)
Ook niet onbelangrijk: de grote regionale verschillen. De Neue Zürcher wees hier ook op: “Der Nordosten Thailands folgt nicht den Wünschen der Militärjunta – Im wirtschaftlich unterentwickelten Nordosten bleibt der exilierte frühere Regierungschef Thaksin Shinawatra ein Idol.” (11)

Heel het verkiezingsgebeuren wordt echter overschaduwd door tal van klachten over onregelmatigheden bij de stembusgang en bij het stemmentellen. De ‘Electoral Commission’ krijgt ondertussen stevige kritiek, zo weet BBC te melden, voor haar beslissing om het publiceren van de volledige resultaten uit te stellen tot 9 mei, zonder daarbij een serieuze verklaring te geven. (Wel werd er gewezen op menselijke fouten bij het tellen én op aanvallen door hackers.) Zo’n lang uitstel van het publiceren van de resultaten doet vrezen. “Dat geeft wat ruimte voor manoeuvres en aanpassingen” voorspelde Freddy De Pauw. Enne … Zo begon het na de jongste verkiezingen in Congo ook …
Een bericht bij Reuters stelde op maandag 25/3 dat met deze afloop van de verkiezingen de hoop verloren ging op een duidelijke politieke toestand, die een einde zou kunnen maken aan “15 years of political turmoil in Southeast Asia’s second largest economy”. (12)

Ondertussen blijven kunstenaars zich verzetten tegen de greep van de militairen op hun land. Zie daarover bij Al Jazeera een interessant verslag getiteld ‘Thailand’s Rebel Artists’:  (25’)
Ondertussen blijven de Thai ook met merkwaardige milieuproblemen kampen, zoals bv. de luchtvervuiling veroorzaakt door het massaal verbranden van landbouwresten. Zie daarover de documentaire ‘Smoke: a crisis in Northern Thailand’: (26’)

De laatste woorden hier zijn voor blogster ThaiTalk, die in scherpe tweets de Thai-politiek van commentaar voorziet. Zij vergeleek anno 2016 de dictatuur in haar land met een ´deksel over een rommelende vulkaan’.
Afwachten wanneer de volgende uitbarsting volgen zal.

Jan-Pieter Everaerts

Voetnoten en bronnen:

1-    Bhumibol was niet alleen ‘de langst regerende koning ter wereld’, hij had ook de langste naam ter wereld: “Phra Bat Somdet Phra Poramintharamaha Bhumibol Adulyadej Mahitalathibet Ramathibodi Chakkrinaruebodin Sayamminthrathirat Borommanatbophit” (in het Thai: พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร).
Hoofdstad Bangkok doet qua naam niet onder voor Bhumibol. De volledige ceremoniële luidt: Krung Thep Mahanakhon Amon Rattanakosin Mahinthara Ayuthaya Mahadilok Phop Noppharat Ratchathani Burirom Udomratchaniwet Mahasathan Amon Piman Awatan Sathit Sakkathattiya Witsanukam Prasit (Thai: กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์ มหินทรายุธยามหาดิลก ภพนพรัตน์ราชธานีบุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์ มหาสถานอมรพิมาน อวตารสถิต สักกะทัตติยะ วิษณุกรรมประสิทธิ์). Goed alvast voor het wereldrecord voor langste plaatsnaam. Volgens Wikipedia krijgen Thai-schoolkinderen de volledige naam nog onderwezen, “hoewel weinigen de betekenis kunnen verklaren, omdat veel van de woorden archaïsch zijn.” De Thai zelf gebruiken de naam Bangkok niet. Zij spreken over Krung-Thep.
2-    https://nl.wikipedia.org/wiki/Prostitutie_in_Thailand#Omvang_van_de_prostitutie
Zie ook Servaes, Jan (2017), “A village in the jungle. Thai culture and power” in Malikhao, Patchanee (ed.) (2017) ‘Culture and Communication in Thailand‘, Singapore: Springer, https://www.springer.com/gp/book/9789811041235
3-    http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2010/05/19/over-staatsgrepen-roodhemden-en-geelhemden   
4-    https://www.mo.be/nieuws/dissidenten-verwachten-weinig-van-verkiezingen-thailand?utm_campaign=emo&utm_medium=newsletter&utm_source=email
5-    https://www.mo.be/analyse/thailand-een-mening-tegen-de-wet
6-    https://www.nzz.ch/international/thailand-der-general-schwingt-bei-den-wahlen-oben-aus-ld.1469619?mktcid=nled&mktcval=107&kid=_2019-3-25
7-    https://www.aljazeera.com/news/2019/03/thailand-parties-manoeuvre-position-election-confusion-190325105740223.html
8-    http://www.uitpers.be/artikel/2019/03/20/thailandse-kieskomedie/
9-    https://www.bbc.com/news/world-asia-47687316
10-    http://www.nationmultimedia.com/detail/breakingnews/30366521?fbclid=IwAR31u0VQTM-m-9aoRillvre2dIg2OeXUlNZYDalE30gwY9dxM-OqnGAHGHY  
11-    https://www.nzz.ch/international/thailand-der-laendliche-nordosten-stimmt-gegen-das-militaer-ld.1467086
12-    https://www.reuters.com/article/us-thailand-election/charges-of-cheating-amid-confusion-over-thailands-election-result-idUSKCN1R50Q1?feedType=RSS&feedName=topNews&utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+reuters%2FtopNews+%28News+%2F+US+%2F+Top+News%29