Terug van nooit helemaal weggeweest: het fascisme

(Chris Hedges, Scheerpost, DeWereldMorgen vertaaldesk, foto Bundesarchiv)

(Het Engelstalige origineel staat vol klinks naar onderliggende bronnen)

De rekeningen voor energie en voeding zijn duizelingwekkend hoog. Door de impact van de inflatie en de aanhoudende bevriezing van de lonen zijn die laatste in vrije val. De westerse landen pompen miljarden dollars in een oorlog bij volmacht in Oekraïne op het ogenblik dat hier een economische crisis woedt en de inkomensongelijkheid schrijnender is dan ooit.

De liberale klasse, doodsbang als ze is van de opkomst van het neofascisme en demagogen zoals Trump, werkt samen met de in diskrediet gebrachte en verguisde politici van het establishment, die slaafs dansen naar de pijpen van de oorlogsindustrie, oligarchen en ondernemingen.

Door het bankroet van de liberale klasse komt al wie de waanzin van de permanente oorlog en uitbreiding van de NAVO, de geldbeluste handelsakkoorden, de uitbuiting van de werkers door globalisering, de besparingen en het neoliberalisme aan de kaak stellen, almaar meer uit het extreemrechtse kamp.

Die rechtse woede, die zich in de VS opsmukt als christelijk fascisme, heeft al heel wat terrein gewonnen in Hongarije, Polen, Zweden, Italië, Bulgarije en Frankrijk, en zal wellicht de macht veroveren in de Republiek Tsjechië, waar de inflatie en stijgende energiekosten het aantal mensen in armoede hebben verdubbeld.

Extremisme is de politieke prijs van uitgesproken sociale ongelijkheid en politieke stilstand.

We kijken aan tegen een moordende winter van energiestoringen en maanden van nauwelijks betaalbare facturen voor voedsel en warmte. Tegen de komende lente zal dan het restant van onze aan bloedarmoede lijdende westerse democratie grotendeels weggevaagd zijn.

Extremisme is de politieke prijs van uitgesproken sociale ongelijkheid en politieke stilstand. Demagogen die beloftes doen van morele en economische vernieuwing, van wraak tegen denkbeeldige vijanden en een terugkeer naar vergane glorie, kruipen uit het moeras. Haat en geweld, dat nu al het kookpunt heeft bereikt, worden gewettigd. Een verguisde heersende klasse en de veronderstelde burgerlijke en democratische normen die het omarmt, worden belachelijk gemaakt.

Het door de VS geïnternationaliseerde fascisme

Niet dat het fascisme ooit verdwenen was, merkt filosoof Gabriel Rockhill op. “De VS heeft het fascisme niet verslagen in de Tweede Wereldoorlog”, schrijft hij,  “het heeft het onopvallend geïnternationaliseerd.”

Na de Tweede Wereldoorlog collaboreerden de VS, het VK en andere westerse regeringen met honderden voormalige nazi’s en Japanse oorlogsmisdadigers en namen ze op in hun inlichtingendiensten. Hetzelfde gebeurde met de fascistische regimes in Spanje en Portugal. Tijdens de Griekse burgeroorlog van 1946 tot 1949 steunden ze de rechtse, anticommunistische krachten, en zelfs een rechtse militaire staatsgreep in 1967 kon hun goedkeuring wegdragen.

Ook de NAVO werkte achter de schermen met actieve fascistische en terroristische groepen. Operatie Gladio, die de BBC heel gedetailleerd in beeld bracht in een nu vergeten onderzoeksprogramma, richtte “geheime legers” op en ook netwerken van illegale soldaten, die achter de vijandige linies zouden blijven als de Sovjet-Unie een militaire uitval richting Europa zou doen. In werkelijkheid waren die “geheime legers” verantwoordelijk voor liquidaties, bomaanslagen, moordpartijen en terroristische aanvallen onder valse vlag tegen linkse krachten, vakbondsmensen en anderen op heel het Europese continent.

Ik verwijs in dit verband naar mijn interview met Stephen Kinzer over de naoorlogse activiteiten van de CIA, waarin hij ook ingaat op de rekrutering van nazi’s en Japanse oorlogscriminelen, en de geheime locaties waarvoor het agentschap voormalige nazi’s inhuurde om verdachte linksen, vakbondsleiders en communisten te verhoren, martelen en vermoorden. Een gedetailleerde beschrijving is terug te vinden in zijn Poisoner in Chief: Sideny Gottlieb and the CIA Search for Mind Control.

De zege van Meloni in Italië

Het fascisme, dat nooit echt is weggeweest, is aan een nieuwe opmars begonnen. De extreemrechtse politica Giorgia Meloni, die een coalitie had gevormd met twee andere extreemrechtse partijen, kreeg op zondag 2 oktober genoeg stemmen achter zich om de eerste vrouwelijke premier van Italië te worden.

Meloni begon haar politieke carrière als 15-jarige activiste voor de jongerenvleugel van de Italiaanse Sociale Beweging, die na de Tweede Wereldoorlog was opgericht door aanhangers van Benito Mussolini. De EU is voor haar een bende bureaucraten van “nihilistische wereldelites, aangedreven door de internationale financiële sector”. Zij verspreidt de complottheorie van “de grote vervanging”, d.w.z. het feit dat niet-witte migranten de westerse landen mogen binnenstromen, maakt deel uit van een complot om de politieke macht en cultuur van de witte bevolking te ondermijnen of “vervangen”.

Zij roept de Italiaanse zeemacht op om boten met migranten terug te sturen, iets wat de extreemrechtse minister van Buitenlandse Zaken Salvini haar al in 2018 heeft voorgedaan. Haar partij Fratelli d’Italia, Broeders van Italië, is goede maatjes met de Hongaarse president Viktor Orban. Een resolutie van het Europees Parlement verklaarde onlangs nog dat Hongarije niet langer als een democratie kan beschouwd worden.

Meloni en Orban zijn niet de enigen. De Zweedse Democraten behaalden vorige week 20% van de stemmen in de algemene verkiezingen en werden de tweede grootste politieke partij van het land. Zij werd opgericht in 1988 en kwam voort uit een neonazigroep met de naam B.S.S., wat staat voor Bevara Sverige Svenskt (Houd Zweden Zweeds). De wortels van die organisatie zijn fascistisch. Achttien van de dertig oprichters hadden banden met nazi’s. Volgens Tony Gustaffson, historicus en voormalig lid van de voormalige Zweedse Democraten, hadden verschillenden van hen in de Waffen SS gediend.

De Franse Marine Le Pen, die het in april van dit jaar opnam tegen Emmanuel Macron, kreeg 41% van de stemmen achter zich. In Spanje is het extreemrechtse Vox nu de derde grootste partij in het parlement. De Duitse extreemrechtse partij AfD of Alternative für Deuschland behaalde bij de federale verkiezingen van 2017 12%; daarmee werd ze de derde grootste partij, hoewel ze in de verkiezingen van 2021 een paar procentpunten moest prijsgeven.

In de VS wordt de eigen versie van het fascisme belichaamd door de Republikeinse Partij die bijna tot een sekte rond Donald Trump is verveld. Magisch denken, vrouwenhaat, homofobie en de witte suprematie van The Christian Right maken deel uit van haar gedachtegoed en ze ontwricht actief het verkiezingsproces.

Depressie

De instorting van de economie was onontbeerlijk voor de machtsovername van de nazi’s. In de Duitse verkiezingen van 1928 moest de nazipartij zich nog tevreden stellen met nauwelijks 3% van de stemmen. Maar dan sloeg de financiële crash van 1929 toe. Tegen begin 1932 waren 40% van de Duitse, tegen werkloosheid verzekerde werkkrachten ofte zes miljoen werkers, werkloos. In datzelfde jaar werden de nazi’s de grootste politieke partij in het Duitse parlement.

De Weimarregering, die doof bleef voor de industriëlen en hen vijandig gezind was, gaf de voorkeur aan besparingen en de afbetaling van bankleningen in plaats van haar wanhopige bevolking te voeden en aan een baan te helpen. Ze was zo dwaas om strenge beperkingen op te leggen aan wie in aanmerking kwam voor werkloosheidssteun. Miljoenen Duitsers leden honger. De bevolking was in de greep van wanhoop en woede.

De instorting van de economie was onontbeerlijk voor de machtsovername van de nazi’s.

Op massabijeenkomsten onder leiding van een stel naziclowns in bruine uniformen die zich perfect thuis zouden gevoeld hebben in Mar-a-Lago, werden joden, communisten, intellectuelen, kunstenaars en de heersende klasse als binnenlandse vijanden verketterd. Hun grootste pasmunt was haat en die verkocht als zoete broodjes.

Aan de machtsovername van de nazi’s in 1933 ging wel de uitholling van de democratische procedures en instellingen vooraf. De Rijksdag, het Duitse parlement, functioneerde toen even slecht als het Amerikaanse Congres nu.

De socialistische leider Friedrich Ebert, die president was van 1919 tot 1925, en later Heinrich Brüning, bondskanselier van 1930 tot 1932, steunden op Artikel 48 van de Weimargrondwet om grotendeels per decreet te regeren en zo het dwarsliggende parlement te omzeilen. Artikel 48 gaf de president het recht om in noodsituaties decreten uit te vaardigen. Maar, zegt historicus Benjamin Carter Hett, “het was een mogelijke valkuil voor een dictatuur in Duitsland”.

Artikel 48 was het Weimarequivalent van de uitvoeringsbesluiten waarvan Barack Obama, Donald Trump en Joe Biden rijkelijk gebruik maakten/maken om uit hun zelf gecreëerde wettelijke impasses te geraken. Net als in het Duitsland van 1930 zijn onze rechtbanken — en vooral het Hooggerechtshof — in de greep van extremisten.

In de media heb je nu twee tegengestelde kampen waar leugens en waarheden nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn en de tegenstanders worden weggezet als baarlijke duivels. Dialoog of compromissen, de twee pijlers van een democratisch systeem, komen er nauwelijks nog aan te pas.

Twee partijen dienen eenzelfde meester 

De twee elkaar afwisselende regeringspartijen volgen slaafs de dictaten van de oorlogsindustrie, de ondernemingen en de oligarchie, die ze keer op keer belonen met nieuwe belastingverminderingen. Nog nooit in de geschiedenis van de mensheid was regeringstoezicht zo alomtegenwoordig en verregaand. De VS beschikken ook over het grootste gevangenissysteem ter wereld en een gemilitariseerde politiemacht.

Democraten en Republikeinen zijn in hetzelfde bedje ziek. Het was Obama’s regering die in 2002 de Authorization for Use of Military Force (toestemming voor het gebruik van militair geweld) interpreteerde als het recht van de uitvoerende macht om een eerlijke procesgang naar de prullenmand te verwijzen en zelf op te treden als rechter, jury en beul om VS-burgers te vermoorden, te beginnen met de radicale geestelijke Anwar al-Awlaki. Twee weken later doodde een Amerikaanse drone Abdulrahman al-Awlaki, Anwars zestienjarige zoon, die geen enkele band had met terrorisme. Samen met hem vonden nog 9 andere jongeren de dood in een café in Jemen.

Het was Obama’s regering die Wall Street redde en de slachtoffers ervan aan hun lot overliet.

Het was Obama’s regering die de Section 1021 van de National Defense Authorization Act ondertekende en daarmee de  Posse Comitatus Act van 1878 ongedaan maakte. Die wet van  1878 verbood de inzet van het leger als binnenlandse politiemacht. Het was Obama’s regering die Wall Street redde en de slachtoffers ervan aan hun lot overliet. Het was Obama’s regering die herhaaldelijk gebruik maakte van de Espionage Act om klokkenluiders als  Chelsea Manning en Edward Snowden, die de leugens van de regering onthulden, te beschuldigen van misdaden en fraude.

En het was ook Obama’s regering die het gebruik van gemilitariseerde drones massaal uitbreidde.

Artikel 48

De nazi’s maakten van de zo goed als zeker door hen aangestoken brand van de Rijksdag in 1933 gebruik om via Artikel 48 het Decreet ter bescherming van het volk en de staat door te drukken. Meteen lieten de fascisten elke schijn van Weimardemocratie vallen.

Ze legaliseerden gevangenisstraffen zonder proces voor al wie een gevaar voor de nationale veiligheid betekende. Ze schaften de onafhankelijke vakbonden af, samen met de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van vereniging en de persvrijheid. Ook de privacy van het post- en telecommunicatieverkeer overleefde de nazidrift niet.

De stap van een disfunctionele democratie naar regelrecht fascisme was klein en dat zal nu niet anders zijn. De haat voor de regerende klasse, belichaamd door de republikeinse en democratische partijen van het establishment, die samengesmolten zijn tot één machtspartij, is zo goed als universeel.

De stap van een disfunctionele democratie naar regelrecht fascisme was klein en dat zal nu niet anders zijn.

Het volk, dat nu te kampen krijgt met een in 40 jaar ongeziene inflatie en die sinds de maand juli alleen het gemiddelde Amerikaanse huishouden een bijkomende 717 dollar per maand heeft gekost, zal meer en meer geconfronteerd worden met bondgenoten in de gedaante van politieke figuren of partijen die maar al te graag de traditionele elites aanvallen.

Hoe groffer, irrationeler en vulgairder de aanval, des te meer juichen de minder bedeelden. Die gevoelens zijn echt, zowel in de VS als in Europa, waar de energiekosten naar verwachting deze winter tot 80% zullen stijgen en een inflatie van 10% de inkomens weg vreet.

De herinrichting van de maatschappij onder het neoliberalisme komt enkel de miljardairsklasse ten goede. De afbouw en privatisering van de openbare diensten, onder andere van scholen, ziekenhuizen en nutsbedrijven, de de-industrialisering, de spilzieke overdracht van overheidsfondsen en andere middelen naar de oorlogsindustrie ten nadele van de infrastructuur en sociale diensten van het land, de uitbouw van het grootste gevangenissysteem ter wereld en de militarisering van de politie… De gevolgen van dat beleid zijn voorspelbaar.

De kern van het probleem is dat het geloof in de traditionele vormen van regerings- en democratische beslissingen vervlogen is. Het fascisme was een succes in 1939, merkt Peter Drucker op, niet omdat de mensen geloofden in al die complottheorieën en leugens, maar ondanks het feit dat zij ze doorprikten.

De kern van het probleem is dat het geloof in de traditionele vormen van regerings- en democratische beslissingen vervlogen is.

Het fascisme kon gedijen ondanks “een vijandelijke pers, vijandelijke radiouitzendingen, vijandelijke cinema’s, een vijandelijke kerk en een vijandelijke regering, die onvermoeid wees op de nazileugens, de inconsistentie, de onbereikbaarheid van de nazibeloften en de gevaren en waanzin van de weg die zij insloegen.” En hij voegde eraan toe dat “niemand een nazi zou geweest zijn als de voorwaarde een rationeel geloof in de nazibeloften was geweest”.

Net als in het verleden spelen de nieuwe fascisten in op emotionele verlangens,  vertolken zij de gevoelens van verlatenheid, waardeloosheid, wanhoop en vervreemding bij de bevolking. Ze beloven onmogelijke mirakels. Net als QAnon flansen ze bizarre complottheorieën in elkaar. Maar zij beloven vooral wraak op een heersende klasse die de natie heeft verraden.

Historicus Hett definieert de nazi’s als “een nationalistische protestbeweging tegen de globalisering”. De opmars van het nieuwe fascisme is gestoeld op een gelijkaardige uitbuiting door de wereldwijde ondernemingen en oligarchen. De mensen willen eerst en vooral weer controle over hun leven, al was het maar om de verantwoordelijken, de zondebokken, te straffen voor hun ellende.

Die film hebben we al gezien, toch?

Deze tekst verscheen op Scheerpost. Vertaling: Marina Mommerency.