Ga naar de inhoud

Recensie Kritisch Handboek De Europese Unie

De EU is een obstakel voor democratie, is een van de conclusies van Steven McGiffen. Hij schreef er een helder handboek over, waarvan nu een tweede herzien druk verschenen is, die ook in het Nederlands vertaald is. David van Eurodusnie schreef over de eerste uitgave een recensie, die hieronder gereproduceerd wordt.

4 min leestijd
Placeholder image

“Alles wat de EU doet is onwenselijk of had beter op andere manieren bereikt kunnen worden.”

In de conclusie van zijn “kritische gids” over de Europese Unie wordt McGiffen pas echt fel. In de voorafgaande hoofdstukken beperkt hij zich grotendeels tot de feiten en geeft hij een helder en compact overzicht van de werking en de verschillende beleidsterreinenen van de Europese Unie. Ook biedt hij een korte geschiedenis van de Europese eenwording, met een samenvatting van de verschillende verdragen die tot nu toe zijn aangenomen. Handboeken en standaardwerken over de Europese Unie hebben doorgaans als nadeel dat ze erg dik en saai zijn en met een allesrelativerende academische afstandelijkheid geschreven zijn. Het boekje van McGiffen is een aangename uitzondering: het is een combinatie van een beknopt naslagwerk over en een kritiek op de EU.

De Engelsman Steven McGiffen weet waarover hij praat want al sinds 1986 is hij werkzaam voor de Europese Unie, om precies te zijn voor de fractie van verenigd links in het Europarlement. Daarnaast is hij adviseur van de Nederlandse SP en redacteur van het linkse internetblad Spectre. McGiffen legt uit dat tegenstanders en voorstanders van de EU zowel van politiek rechts als links komen. Rechtse voorstanders van de EU waarderen de versterking van neoliberale tendenties in het Europees project en de voordelen die het oplevert voor het bedrijfsleven. Rechtse critici richten hun pijlen op het verlies van nationale souvereiniteit en de uitholling van nationale waarden. Met name in Engeland is dit een invloedrijke stroming, waar McGiffen zich overigens fel tegen afzet.

Linkse voorstanders (in Nederland vertegenwoordigd in Groenlinks en de PvdA) omhelzen het federalisme-idee en zien de Unie als politiek tegenwicht tegen het kapitalisme of de VS. Linkse tegenstanders beweren juist dat de EU het kapitalisme dient en versterkt en wijzen op de uitholling van democratische waarden.

McGiffen hoort bij de laatste groep. Hij is van mening dat burgers zoveel mogelijk directe invloed op beleid moeten kunnen uitoefenen, en stelt vast dat met de toename van de macht van Europes instanties de mogelijkheden hiervoor steeds beperkter worden. Terwijl de meeste kritiek op de EU, afkomstig van NGO’s en belangengroepen, bestaat uit deelkritiek, loopt door de kritiek van McGiffen duidelijk een rode draad: bij elk deelonderwerp wijst hij op de stelselmatige uitholling van democratische waarden en controlemechanismen. Hij benadrukt dat het beleid van de Europese instanties vooral gericht lijkt op de belangen van het Europese bedrijfsleven, iets wat weerspiegeld wordt in de inhoud van de recente Europese verdragen (Maastricht, Amsterdam, Nice). Dit beleid staat ver van de burgers af en wordt ontwikkeld en uitgevoerd door ongekozen technocraten. De EU impliceert kortom een algemene verzwakking van democratische waarden in Europa. Het onlangs aangenomen Europees Charter voor Burgerrechten wordt weggehoond door McGiffen: het is een “waardeloos document” vol vaagheden, gemeenplaatsen en tekortkomingen, dat bovendien niets toevoegt aan rechten die burgers in hun eigen land al hebben. Hij ziet het als een propagandstunt om Europa een democratisch imago te geven.

De nadruk van McGiffens kritische gids ligt op de economische aspecten van de EU: de interne markt, de euro, landbouwbeleid, economische relaties, transport, werkgelegenheid. Onderwerpen als justitiële samenwerking en vluchtelingenbeleid komen slechts zijdelings aan de orde. Het slothoofdstuk van zijn boek is het interessantst, als hij zijn kritiek op de EU samenvat en een hard anti-nationalistisch standpunt verdedigd. Hij wil zich hiermee onderscheiden van de luidruchtige nationalistische “eurosceptici” in zijn geboorteland; tegelijkertijd verwerpt hij een opkomend Europees nationalisme.

Hoe verder de Europese integratie vordert, des te meer macht te liggen komt bij instanties die democratisch slechter controleerbaar zijn. Hoe moet het dan wel? McGiffen houdt een pleidooi voor een geheel andere manier van internationale samenwerking, met werkelijke democratische, internationale instituties. Hoe deze “werkelijke internationalisering” er dan precies moet uitzien werkt McGiffen niet uit; dit valt ook buiten het bereik van zijn boek. Wel maakt hij duidelijk dat de EU hier geen rol bij zal spelen. Hij ziet de Europese Unie, net als instellingen als de WTO en het IMF, als een obstakel voor democratische internationalisering over cultuurgrenzen, historische grenzen en taalgrenzen heen.

Steven P. McGiffen: De Europese Unie, een Kritisch Handboek. ISBN 0 7453 16965 6. Oorspronkelijke titel: The European Union – A Critical Guide, Pluto Press, 2001/2003, 11.99

(Dit artikel was oorspronkelijk op GlobalInfo gepubliceerd door David, Eurodusnie.)