Olieproducenten niet geïnteresseerd in klimaatcrisis
Op 20 april 2020 was ruwe olie niets meer waard. Reisbeperkingen door COVID hadden de prijs de nekslag gegeven. De problemen speelden voor de olieproducenten al langer. Zo kopte de Groene Amsterdammer op 24 augustus 2016: Chaos dreigt door de lage olieprijs. In dit commentaar komt de opmerkelijke, maar niet wonderbaarlijke wederopstanding van de olieprijzen slechts zijdelings aan de orde. Het gaat meer over de gevolgen.
(Door Jan Taat, van solidariteit poster door Christopher Dombers, public Domain, Flickr)
Volgens Wikipedia was de lage olieprijs in 2020 niet alleen het gevolg van COVID. De prijsoorlog tussen Saoedi-Arabië en Rusland speelde ook een rol. Voor de Amerikaanse olie-industrie waren de lage prijzen desastreus en president Trump deed zijn best olie schaarser te maken door ‘maximum druk’ uit te oefenen op Iran. Prompt werden olietankers en een raffinaderij aangevallen met drones. In maart 2021 was de prijs van ongeveer niets alweer terug op 71 dollar per vat, ook vanwege het einde van de reisbeperkingen en de opleving van de economie. Investeerders in de Verenigde Staten waren terughoudend om de olieproductie op te voeren vanwege de te lage winstmarges en het risico dat de prijzen weer gingen dalen. Dankzij de Russische inval in de Oekraïne en de olieboycot van de Europese Unie zal dat voorlopig niet gebeuren.
Winsten, subsidies, aandelen
Volgens Verbruggen (Universiteit van Antwerpen) zijn fossiele brandstofbedrijven de laatste vijftig jaar ongelofelijk winstgevend geweest. In een voorpublicatie van zijn onderzoek in de Guardian van 21-07-2022 vermeldt hij een gemiddelde winst van 2,8 miljard per dag over de afgelopen vijftig jaar. De stijging van de olieprijs heeft de grote vijf westerse maatschappijen (BP, Shell, ExxonMobil, Chevron en Total) over het eerste halfjaar 2022 een winst opgeleverd van bijna 100 miljard dollar. Overheden hebben door stijgende belastinginkomsten ook meer in kas, maar moesten prijsstijgingen voor hun burgers compenseren. De subsidies voor fossiele brandstof zijn in 2021 verdubbeld tot 700 miljard dollar (gegevens International Energy Agency, Guardian, 31-08-2022). In 2022 zal dat niet minder zijn.
De vraag is wat de bedrijven doen met de winsten. Van Beurden (Shell) was er in het Financieele Dagblad tamelijk helder over: het grootste gedeelde is voor de aandeelhouders in de vorm van uitkeringen en een eigen aandelenaankoop (28-07-2022). Omdat die aankoop de prijs van het aandeel opdrijft, is dat ook goed voor de bonussen. Dat spreekt vanzelf, dus dat zei hij er niet bij. Wat voor Shell geldt, geldt overigens ook voor de vier andere maatschappijen.
Deze tendens – uitkeren in plaats van investeren in tijden van schaarste – riep natuurlijk vragen op en Van Beurden ging vol in de aanval: Een vijandig investeringsklimaat voor olie en gas is een belangrijke oorzaak voor de huidige energiecrisis. Volgens hem hebben de oliebedrijven de laatste jaren 1.000 miljard minder geïnvesteerd vanwege corona, maar ook omdat er heel veel druk op de sector is om weg te gaan van een op olie en gas gebaseerd energiesysteem naar een toekomstig energiesysteem. In dat laatste heeft Shell ook niet geïnvesteerd vanwege gebrek aan kennis. Op een bepaald moment zou ik verwachten dat er een tijd komt voor grote [overnames], maar je wilt niet beginnen als je een relatieve nieuwkomer in die markt bent. (…) We hebben eerder naar veel grote dingen gekeken die niet werkten, of die we niet besloten om te doen (…) en vandaag feliciteer ik mezelf, omdat ik het niet heb gedaan. (14-08-2022).
Voorlopig investeren de olieproducenten dus op een laag pitje in olie en gas. In oplossingen voor de klimaatcrisis zijn ze niet geïnteresseerd.
‘Koolstofbommen’
The Guardian startte na de klimaatconferentie COP26 (november 2021) met het in kaart brengen van de investeringen door leveranciers van fossiele brandstoffen. De reden was de discrepantie tussen woorden (‘we gaan naar koolstof neutraal’) en daden (‘winning van fossiele brandstof niet afbouwen’). Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) kwam in februari 2022 met een vernietigend rapport over de situatie: 2°C temperatuursverhoging is onverantwoord, we moeten onder 1,5 °C blijven, maar dan zijn onmiddellijk vergaande maatregelen nodig. De algemeen secretaris van de Verenigde Naties, António Guterres, waarschuwde de regeringsleiders in april: Onze verslaving aan fossiele brandstoffen doodt ons. (…) Het is code rood.
De inventarisatie van de Guardian was in mei rond en presenteerde 195 olie- en gasprojecten en 230 kolenmijnen als koolstofbommen. Dat zijn projecten die meer dan een miljard ton CO2-uitstoot kunnen veroorzaken. De totale, potentiële CO2-uitstoot van de projecten is 1.182 miljard ton, terwijl de ruimte om onder 1,5 °C te blijven slechts 420 tot 580 miljard ton is. Als de bommen afgaan, is dat een catastrofe. Activisten van het netwerk Leave it in the ground proberen de bommen onschadelijke te maken. Maar het tij zit door de oorlog in Oekraïne niet mee. Guterres (VN): Landen zijn zo in de ban van het huidige tekort aan fossiele brandstoffen dat ze maatregelen voor vermindering van het gebruik vergeten of slechts beperkt uitvoeren.
Gevolgen extreem weer
Het weer dit jaar maakt het moeilijk om de gevolgen van de CO2-uitstoot te negeren. De lijst van rampen (droogte, overstromingen, hitte, koude, stormen, natuurbranden …) is in 2022 vrijwel onuitputtelijk en we hebben nog vier maanden te gaan. Dat heeft financiële gevolgen. Mark van Baal (Follow This – groene aandeelhouders) in het Financieele Dagblad van 16-08-2022: Miljardenwinst Shell verbleekt bij wat klimaatschade ons gaat kosten. Hij citeert herverzekeraar Swiss RE die becijfert dat wanneer de fossiele brandstoffen niet worden afgebouwd de welvaart vanwege de stijgende temperaturen tegen 2050 met 11 tot 15 procent daalt. Beleggingen, ook van pensioenen, komen daardoor in gevaar. Beleggers zouden zich moeten inzetten voor investeringen in duurzame energie in plaats van doorgaan met fossiele brandstoffen. Bovendien kondigt hij aan dat beleggers steeds vaker aansprakelijk zullen worden gesteld voor klimaatschade.
Zelf zit ik hier in de Filipijnen achter mijn bureautje te zweten. Het is warm vandaag, ondanks onze groene tuin, de isolatie van het dak, de open ramen en de rivier op steenworp afstand. In de nieuwe, goedkope boomloze betondorpen is de hitte verschroeiend en in de oude dichtbebouwde sloppenwijken verstikkend. Je hebt daar een airconditioning nodig en velen kunnen dat niet betalen. De klimaatvoorspellingen van PAGASA (het Filipijnse KNMI) zagen er in 2011 al onheilspellend uit: 1971-2000 gemiddeld vijftien dagen per jaar boven 35 °C, 2006-2035 gemiddeld 48 dagen per jaar en 2036-2065 gemiddeld 103 dagen per jaar. Vijfendertig graden wordt dus normaal. De gevoelstemperatuur is dankzij de vochtigheid veel hoger. Het nieuwste rapport uit 2020 is meer wetenschappelijk geformuleerd, maar de ondertoon is minstens zo ernstig: de temperaturen gaan voor gezondheidsproblemen zorgen. Het duurt lang voor dit doordringt bij beleidsmakers en zelfs dan kunnen die niet veel doen. En dat is een wereldwijd probleem. De olieboeren gaan het ook niet oplossen. De markt ook niet. De Belgische vakbeweging ABVV concludeert daarom dat het beter is dat publieke energieproducenten meer en sneller investeren in hernieuwbare energie onafhankelijkheid. Die gebruiken hun winst tenminste nuttig.
Bronnen
– Mark van Baal, Miljardenwinst Shell verbleekt bij wat klimaatschade ons gaat kosten, Het Financieele Dagblad, 16 augustus 2022.
– Damian Carrington, Revealed: the ‘carbon bombs’ set to trigger catastrophic climate breakdown, The Guardian, 11 mei 2022.
– Damian Carrington, Revealed: oil sector’s ‘staggering’ $3bn-a-day profits for last 50 years, The Guardian, 21 juli 2022.
– Damian Carrington, Global fossil fuel subsidies almost doubled in 2021, analysis find, The Guardian, 31 augustus 2022.
– Bert van Dijk, Shell: ‘Wereld heeft nieuwe olie en gas nodig’, Het Financieele Dagblad, 28 juli 2022.
– Bert van Dijk, Winst groene-energiesector steekt schril af bij miljardenbonanza olie en gas, Het Financieele Dagblad, 28 juli 2022.
– Matthew Taylor, Environmentalists join forces to fight ‘carbon bomb’ fossil fuel projects, The Guardian, 6 juni 2022.
– Jaap Tielbeke, Chaos dreigt door lage olieprijs, De Groene Amsterdammer nummer 34, 24 augustus 2016.
– Wikipedia, The Price of Oil, en.wikipedia.org.