Mondiale koffiesector is reus op lemen voeten

Een reeks structurele problemen in de mondiale koffiesector wordt door de grote koffiespelers onderbelicht: zeer lage inkomsten voor de koffieboeren, klimaatverandering en een schamele duurzaamheidsagenda. Sinds de publicatie van de vorige Koffie Barometer, vier jaar geleden, is er wat dit betreft weinig veranderd. 

Zonder ernstige inspanningen om effecten van klimaatverandering tegen te gaan en leefomstandigheden van koffieboeren en loonarbeiders te verbeteren, berust elke verdere groei van de koffiesector op drijfzand. Dit zijn de voornaamste constateringen uit de Koffie Barometer 2018, een onderzoek van Conservation International, COSA, Hivos, Oxfam-Wereldwinkels en Solidaridad.  

Machtsconcentratie en groei

Als de consumptie met 2 procent per jaar blijft groeien, zijn er in 2050 300 miljoen zakken (van 60 kg) koffie nodig, ongeveer het dubbele van de huidige productie. Ons dagelijks bakje troost blijft een belangrijke bron van inkomsten voor velen, en de sector wordt steeds winstgevender met een mondiale omzet van 170 miljard euro.
Er gaan gigantische bedragen om in de koffiehandel. Enkele multinationals controleren een groot deel van de handel en de verwerking van alle koffie. De laatste jaren waren we getuige van toenemende machtsconcentratie in de sector, via overnames en fusies. Een recent voorbeeld daarvan is de mega-deal waarbij marktleider Nestlé 6 miljard euro betaalde om Starbucks-producten/merken te mogen verkopen. Maar ook uitdager JAB Coffee (o.m Douwe Egberts) spendeerde de afgelopen 6 jaar meer dan 50 miljard dollar aan overnames van kleinere koffiemerken en restaurantketens. 

“De groter, efficiënter, sneller, goedkoper-mentaliteit van grote bedrijven die sterk met elkaar concurreren gaat volledig voorbij aan de echte uitdagingen in de sector en de  duurzaamheid ervan”, zegt Stefaan Calmeyn, beleidsmedewerker bij OWW. “Bedrijven hebben nog te veel de neiging om duurzaamheid als iets apart te behandelen (via hun stichtingen bv., of via activiteiten in het kader van hun CSR (corporate social responsability) politiek). Of ze zetten het in als een marketingargument ten aanzien van de consument, terwijl het een essentieel onderdeel van hun businessmodel zou moeten worden. Door die houding wordt enkel groei gecreëerd aan één kant, wordt er steeds meer druk gezet op toeleveranciers en producenten, en staat meerwaardeontwikkeling in de hele productieketen op de tocht.”

Niet al (zwart) goud wat blinkt. Ongelijke groei en stressfactoren

Van de miljardenomzet in de sector, blijft slechts 10 procent in de producerende landen (productie, verwerking, transport en belastingen). De volatiele en nu al jarenlang lage koffieprijs op de wereldmarkt is daar niet vreemd aan. Al de rest van de omzet gaat naar de handelaren, verwerkers en overheden in de consumerende landen. Het blijft echter bijzonder moeilijk om een correct beeld te krijgen van de inkomsten en kosten in de prijsopbouw, en om de verschillende spelers in de sector met elkaar te vergelijken. Gebrek aan transparantie blijft immers een groot issue binnen de sector, zo konden de auteurs van de Koffie Barometer vaststellen. 

Naast de aanhoudende druk op de leef- en werkomstandigheden van de koffieboeren, zorgen klimaatverandering én toename van productie voor druk op de ecosystemen van de koffieproducerende landen. In 2016-2017 haalden boeren wereldwijd een recordoogst van 160 miljoen zakken. Maar toenemende productie gaat bijna overal gepaard met ontbossing, bijvoorbeeld in Vietnam, Peru en Indonesië.

Om de huidige productiezones te vrijwaren (cf. Klimaatverandering) moet koffie op een meer duurzame en geïntegreerde manier worden geteeld. Ook moeten bestaande bossen ontzien worden bij uitbreiding van het areaal. Een investering in meer intensieve teeltwijzen die mens en natuur respecteren, is dringend nodig.
De Koffie Barometer 2018 stelt echter vast dat in totaal slechts 350 miljoen euro, een schamele twee promille van de mondiale omzet, geïnvesteerd wordt in het verduurzamen van de productie.

Conclusie

De mondiale koffiesector lijkt zo schijnbaar in volle evolutie te zijn, maar blijft in werkelijkheid ter plaatse trappelen. Meer nog, er is veel te weinig aandacht voor factoren die de duurzaamheid ervan moeten garanderen, zoals een leefbaar inkomen voor de producenten en een productiewijze die rekening houdt met de draagkracht van lokale ecosystemen.

Op basis van een analyse van recente trends in de sector, roept de Koffie Barometer 2018 alle spelers op om minder te handelen vanuit een korte termijnwinstperspectief, om meer samen te werken en om meer te investeren in de basis van de koffieketen: de grond waarop hij groeit en de producent die hem teelt. Voordat nog meer (jonge) boeren hun koffievelden opgeven …